Przewlekła niewydolność żylna (PNŻ) to utrwalone zaburzenie odpływu krwi żyłami kończyn dolnych obejmujące zarówno żyły powierzchowne, jak i głębokie. Stanowi wyzwanie dla medycyny, ponieważ dotyczy dużej części populacji krajów rozwijających się. W Polsce schorzenie to dotyka prawie połowy dorosłych i często znacząco wpływa na obniżenie jakości życia pacjentów.
Przyczyny przewlekłej niewydolności żylnej
Schorzenie jest problemem złożonym, którego etiologia może obejmować wile czynników. Rozwój choroby jest zwykle wynikiem współistnienia kilku przyczyn wpływających na upośledzenia prawidłowego funkcjonowania żył kończyn dolnych. Głównym przyczyną jest dysfunkcja zastawek żylnych i osłabienie elastyczności ścian naczyń krwionośnych. Uszkodzone lub źle funkcjonujące zastawki powodują zaburzenia przepływu krwi, co prowadzi do zastoju i wzrostu ciśnienia żylnego. Nadrzędną przyczyną powodującą większość schorzeń układu żylnego jest właśnie nadciśnienie żylne.
Jako przyczynę podać można także zakrzepicę powodującą niedrożność żył, czy zespół Maya Thurnera (ucisk na żyły biodrowe). W rozwoju PNŻ mają swój udział również przyczyny zewnętrzne, jak np. długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej, stojącej lub nawykowe siadanie z założoną nogą na nogę. Wśród czynników zwiększających ryzyko wystąpienia przewlekłej niewydolności żylnej lub do niej predysponujących wyróżnić należy także wiek, ponieważ osoby starsze są bardziej narażone na wystąpienie niewydolności żylnej i płeć, jako że kobiety częściej doświadczają problemów z niewydolnością żył kończyn dolnych. Ważną role odgrywać mogą wzrost i predyspozycje genetyczne, albowiem ryzyko występowania niewydolności żylnej wzrasta, jeśli w rodzinie odnotowano przypadki choroby. Predysponująca do PNŻ jest też nadwaga i otyłość, które zwiększają obciążenie układu żylnego i brak aktywności fizycznej wpływający negatywnie na cały układ krążenia i prowadzący do osłabienia mięśni nóg, które pomagają w pompowaniu krwi do serca. Jako czynniki bezwzględnie uszkadzające pracę układu naczyniowego wymienić trzeba palenie tytoniu i spożywanie alkoholu. Nie pomagają także stres i nerwowość mające negatywny wpływ na układ sercowo – naczyniowy.
Bywa, że ciężka praca fizyczna, jak podnoszenie i przenoszenie ciężkich przedmiotów powoduje wzrost ciśnienia w jamie brzusznej i ucisk na żyły. Dla wielu szkodliwe w skutkach są wysokie temperatury, m. in. korzystanie z sauny, długotrwałe opalanie się, korzystanie z ogrzewania podłogowego, depilacja gorącym woskiem i gorące kąpiele. Również zmiany hormonalne, np. w ciąży i porodzie, przyjmowanie preparatów hormonalnych, powodujących osłabienie ścian żył mogą być przyczynkiem do PNŻ. Wymienić należy też choroby dróg rodnych, np. guzy i stany zapalne powodujące powiększenie narządów rodnych, które uciskają na żyły, co utrudnienia odpływ krwi i choroby stawów ograniczające ruch kończyn dolnych.
Objawy przewlekłej niewydolności żylnej
PNŻ objawiać się szeregiem dolegliwości, które uzależnione są od jej zaawansowania. W początkowym stadium choroby charakterystyczny jest ból i uczucie ciężkości nóg, zmniejszające się po odpoczynku z uniesionymi kończynami. Jest to moment, kiedy warto zasięgnąć porady lekarza i wykonać USG Doppler z obrazowaniem przepływu. Badanie ultrasonograficzne pomoże nam wykryć większość schorzeń żył i tętnic i podjąć odpowiednie kroki, by nie doprowadzić do dalszego rozwoju choroby.
Kolejne to obrzęki stóp, kostek oraz łydek, które zwykle zmniejszają się po aktywności fizycznej albo nocnym odpoczynku. Pojawiają się bolesne skurcze mięśni łydek, często nasilone w nocy i w okresie upałów. Często pojawiają się pajączki, większe wynaczynienia i żylaki. W miarę postępu choroby dochodzi doświadczanie bólu w rejonie żył, tkliwość i bolesność uciskowa, a także parestezje, takie jak mrowienie i drętwienie nóg, swędzenie oraz kłucie. W ciężkich stanach dochodzi nawet do owrzodzeń żylnych.
Skórne objawy PNŻ
Często zdarza się, że to właśnie objawy skórne są tymi, które mobilizują pacjenta do wizyty u lekarza. Nadciśnienie żylne prowadzi do zastoin krwi żylnej, co powoduje tzw. pułapkę leukocytarną, czyli przemieszczanie leukocytów poza ściany naczyń, a to pobudzenie reakcji zapalnej, aktywację wolnych rodników i enzymów proteolitycznych. Nadmierne obciążenie układu żylnego i reakcja zapalna skutkuje wzrostem przepuszczalności naczyń włosowatych, a w konsekwencji obrzękiem. Nasilający się stan zapalny objawia się zmianami rumieniowymi, suchością skóry, jej pękaniem, świądem, a także powstawaniem różnorakich wykwitów chorobowych oraz plam. Przebarwienia należą do jednych z najczęstszych zmian skórnych w zaburzeniach żylnych. W początkowym okresie chorobowym występują tzw. pajączki, później większe wybroczyny i plamica, które z czasem przechodzą w żółtobrązowe plamy o różnym kształcie i nasileniu (łąc. dermite ocre). Pękanie naczyń włosowatych spowodowane nadmiernym ciśnieniem żylnym powoduje uwalnianie się żelaza zawartego w hemoglobinie, które z czasem odkłada się w tkance skórnej, nadając jej kolor ochry i stąd określenie „ochrowe zapalenie skóry”.
Kolejnym etapem nieleczonej niewydolności żylnej jest powstawanie zwłóknień i zgrubień w obrębie skóry właściwej i tkanki podskórnej, czego obrazem jest twardnienie, tzw. twardzinopodobne stwardnienie skóry. W zaawansowanej postaci niewydolności żylnej, na skutek niedostatecznego zaopatrzenia w krew oraz nadmiernego zastoju żylnego dochodzi do rozpadu tkanek i zmian martwiczych. Rozpad ten obejmuje zarówno naskórek, skórę właściwą, jak i tkankę podskórną – powstają zmiany owrzodzeniowe.
Zmiany skórne w poszczególnych etapach niewydolności żylnej
W pierwszej fazie choroby pojawia się uczucie ciężkości kończyn, kłucia, mrowienia skóry i skurcze mięśni. Nie ma jeszcze wykwitów skórnych.
Kolejna faza to pojawiające się już teleangiektazje, tzw. pajączki naczyniowe. Lokalizują się najczęściej w okolicy goleni i stóp. Przyjmują barwę od jasnoczerwonej do fioletowej i mają do 1 mm średnicy. Zmiany te często mają układ symetryczny i postrzegane są zwykle jako defekt kosmetyczny. Jest jednak jeden charakterystyczny obraz teleangiektazji w obrębie kostki przyśrodkowej, zwany wieńcem rozstrzeni żylnych okołopodeszwowych i ten obraz pajączków jest już najczęściej zauważany przez pacjentów i budzi słuszne obawy oraz powoduje zainteresowanie i zapytanie lub wręcz zgłoszenie do lekarza. To dla wielu pierwszy poważny symptom zaburzeń funkcji naczyń żylnych.
Bardziej widocznymi od drobnych naczynek są żyły siateczkowate. Są to powierzchowne rozszerzenia naczyń żylnych małego kalibru, od 1 do 3 mm, o niebieskim zabarwieniu i charakterystycznych krętym obrazie. Często są zlokalizowane na bocznych częściach podudzi i w dole podkolanowym.
Kolejny stopień zaawansowania przewlekłej niewydolności żylnej to przede wszystkim żylaki, będące trwałymi rozszerzeniami żył. Są to wyczuwalne żyły podskórne o średnicy zwykle większej niż 3 mm, które mogą występować w obrębie skóry niezmienionej chorobowo, mają zwykle postać krętych wybrzuszeń o sinoniebieskiej barwie.
W nieleczonej PNŻ na podłożu żylaków rozwija się zapalenie żył powierzchownych. W okolicy poszerzonych żył pojawia się często rumień i obrzęk z towarzyszącą bolesnością, która może być ograniczona do goleni lub obejmować całą kończynę dolną i może towarzyszyć temu gorączka. Zakrzepica żył głębokich rozwija się w przypadku, kiedy uszkodzona jest ściana naczynia żylnego, został zaburzony przepływ krwi albo gdy zmieniony jest skład krwi. Charakterystycznym objawem w zakrzepicy żył głębokich jest ból łydki i dołu podkolanowego przy zgięciu grzbietowym stopy i przy zachowaniu wyprostowanego stawu kolanowego.
Kolejnym stadium rozwoju przewlekłej niewydolności żylnej jest wyprysk podudzi, tzw. wyprysk żylakowy, zastoinowy. To proces zapalny skóry zmienionej żylakowato pojawiający się zwykle na wewnętrznej stronie nogi. Zdarza się, że u pacjentów rozwija się tylko obrzęk obejmujący tkankę podskórną dolnej części łydki, wskutek czego powstaje rumień i mocne napięcie skóry, co można pomylić z różą, chorobą o przyczynie bakteryjnej. Wyprysk podudzi charakteryzuje wyraźne odgraniczenie skóry zmienionej chorobowo od skóry zdrowej.
Uogólniony wysiew takich zmian może mieć charakter drobnogrudkowej osutki, czasami przyjmującej formę ostrego stanu zapalnego, a nawet rozprzestrzeniać się na twarz, tułów i ręce. Zmianom skórnym często towarzyszy uciążliwy świąd, a nawet pieczenie i ból. U niektórych pacjentów tworzą się sączące zmiany, które często ulegają nadkażeniu bakteryjnemu. Początkowo są wilgotne, ale z czasem przysychają i tworzą się charakterystyczne żółte strupy.
Zmianom zabarwienia towarzyszą zmiany w grubości skóry i tkanki podskórnej. Zanika tkanka tłuszczowa, którą zastępuje tkanka włóknista. Skóra staje się cienka, twarda i sucha. W przypadku przebarwień mogą występować obszary zaniku naczyń mikrokrążenia – zanik biały Miliana, czyli atrofia biała. Pojawia się głównie w obrębie kostki przyśrodkowej, najpierw jako żywoczerwone wykwity, które następnie bieleją i stają się zanikowe. W kolejnym etapie włóknienie nasila się wokół kostek, skóra staje się bardziej podatna na infekcje i miejscowe zmiany alergiczne.
W tych stadiach zaawansowania przewlekłej niewydolności żylnej obserwuje się wszystkie wymienione wyżej zmiany skórne. Dodatkowo dochodzą do nich martwicze ubytki skóry i tkanki podskórnej, czyli owrzodzenia wygojone z pozostawieniem blizny i owrzodzenia czynne.
Żylne owrzodzenia kończyn dolnych najczęściej powstają tuż nad kostką przyśrodkową, czyli w miejscu najbardziej narażonym na negatywny wpływ nadciśnienia żylnego. Mogą powstawać w wyniku np. urazu, podrażnienia skóry albo rozdrapywania z powodu świądu. Obserwuje się głębokie ubytki tkanek, różnego kształtu, pojedyncze lub mnogie, czasem zajmujące obwód całej kończyny nazywane owrzodzeniami opasującymi. W obrębie zmiany chorobowej znajdują się tkanki martwicze, ropa bądź ziarnina. Niezwykle ważna jest czystość mikrobiologiczna owrzodzenia żylnego, ponieważ w tak głębokiej zmianie skórnej bardzo szybko zachodzi kolonizacja bakteryjna, owrzodzona skóra jest otwarta na wszelkie infekcje. Gojenie owrzodzenia żylnego możne mieć różny przebieg. Jeden rodzaj to owrzodzenia trudno gojące się, które wymagają leczenia miesiącami, czasami latami, oraz owrzodzenia o wyraźnie innej tendencji, gojące się o wiele prędzej. Jest to przypadłość niezwykle uciążliwa i trudna, która ma tendencję do nawrotów. Ponad połowa chorych cierpi z powodu wielokrotnie nawracających owrzodzeń.
Zalecenia w Przewlekłej niewydolności żylnej
Na dziedziczenie np. skłonności do powstawania żylaków nie mamy żadnego wpływu, jednak już zapobieganie ich powstawaniu, czy też hamowanie ich rozwoju w dużej mierze zależy od trybu życia, także od odpowiedniego żywienia. Dietoterapia przewlekłej niewydolności żylnej, jak i żywienie mające chorobie tej zapobiegać, opiera się na trzech podstawowych filarach: wzmacnianiu ścian żył, zapobieganiu zaparciom i przeciwdziałaniu nadwadze i otyłości.
Nadciśnienie żylne ma destrukcyjne działanie na ściany żył. Powoduje, że żyły tracą swoja sprężystość oraz przyczynia się do powstawania obrzęków i uczucia ciężkości w nogach. By nie dopuścić do takich zmian bądź hamować już istniejące, ważne jest wzmacnianie ścian żył. Istnieje szereg naturalnych substancji, które wykazują takie wzmacniające działanie.
W terapii PNŻ szczególne zastosowanie mają flawonoidy. Wykazują one działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, zapobiegają ich pękaniu i ograniczają ich przepuszczalność, dzięki czemu zmniejszają ryzyko powstawania obrzęków. Jedną z grup stanowią antocyjany, które łatwo rozpoznać w diecie, ponieważ z zasady są grupą niebiesko-czerwonych barwników roślinnych. Bogatym ich źródłem są warzywa i owoce mające takie zabarwienie, np. czarne jagody, śliwki, borówki amerykańskie, jeżyny, wiśnie, ciemne winogrona, czerwona i czarna fasola, czerwona kapusta, bakłażany. Kolejnym ważnym składnikiem diety powinna być rutyna – przedłuża i wzmacnia działanie witaminy C. Źródłem rutyny są głównie: kasza gryczana, dziurawiec, aronia, mięta, kwiaty czarnego bzu, szczaw. Stanowi ona składnik wielu dostępnych bez recepty preparatów, stosowanych w okresie zwiększonego zachorowania na przeziębienie i grypę. Z racji lepszej przyswajalności, w profilaktyce i leczeniu chorób żył często stosuje się półsyntetyczne pochodne rutyny, np. trokserutynę. Wymienić należy też katechiny – ich najbogatszym źródłem jest ekstrakt z liści krzewu herbacianego (szczególne znaczenie ma tu herbata zielona i czarna), a także kakao. Katechina występuje przede wszystkim w świeżych liściach herbaty, liściach róży skalnej, bobie, czerwonym winie, ciemnych winogronach, truskawkach, jeżynach, jabłkach, gruszkach, morelach i wiśniach. Diosmina, hesperydyna – koniecznie należy wymienić w profilaktyce rozwoju i leczeniu PNŻ. Znajdują się głównie w owocach cytrusowych, lecz w postaci naturalnej są słabo przyswajalne. Najlepsze efekty terapeutyczne przynosi stosowanie ich w postaci zmikronizowanej (preparaty te dostępne są bez recepty).
Ważne aby w przewlekłej niewydolności żylnej dbać o właściwy poziom witaminy C, która pełni szczególną rolę dla kondycji żył, ma działanie stymulujące na produkcję kolagenu oraz przeciwdziałanie procesom peroksydacyjnym. Źródłem witaminy C są produkty roślinne, przede wszystkim surowe warzywa i owoce, m. in. czarna porzeczka, owoce pigwy i pigwowca, rokitnik, cytrusy, owoce dzikiej róży, truskawki, papryka, warzywa kapustne. Pamiętać należy o odpowiednim poziomi NNKT, czyli nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, które mają działanie przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe, zmniejszają ryzyko wystąpienia zatorów żylnych, regulują ciśnienie krwi i wpływają na obniżenie poziomu trójglicerydów we krwi. Źródłem tych kwasów tłuszczowych są np.: tłuste ryby morskie, siemię lniane, awokado, oliwa, olej lniany, orzechy włoskie, żółtko jaja.
Wymienić trzeba również escynę, należącą do grupy saponin pozyskiwanych z nasion kasztanowca zwyczajnego. Nie występuje ona w produktach spożywczych. Escyna wykazuje działanie uszczelniające naczynia krwionośne i zapobiega powstawaniu obrzęków. Ponadto, działa przeciwzakrzepowo, przeciwdziała stanom zapalnym oraz poprawia napięcie żylne. Preparaty zawierające escynę dostępne są bez recepty.
Ruskogeniny z kolei to substancje pozyskiwane z korzenia ruszczyka kolczastego wykazujące działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Wzmacniają i uszczelniają naczynia krwionośne, przyczyniając się do zwiększenia napięcia ich ścian. Wyciąg z ruszczyka kolczastego jest składnikiem wielu preparatów dostępnych także bez recepty.
Ważnym elementem profilaktyki i leczenia PNŻ jest zapobieganie zaparciom, walka z nadwagą i otyłością, prowadzenie zdrowego trybu życia, czyli wykluczenie palenia tytoniu i dbanie o aktywność fizyczną.
(……………………………………………….)
Artykuł ukazał się w wydaniu 4/2024 art of BEAUTY
Jeśli chcesz przeczytać więcej zamów egzemplarz lub prenumeratę art of BEAUTY >>>
Jolanta Kozaczyńska
Specjalista kosmetologii estetycznej i kosmetologii leczniczej, dietetyki klinicznej i dietetyki w kosmetologii, instruktor odnowy biologicznej, pedagog i wykładowca zawodu. Od wielu lat prowadzi działalność społeczną w dziedzinach dotyczących profilaktyki zdrowotnej i poprawy wizerunku. Właściciel gabinetu Esther Studio w Warszawie.
https://www.facebook.com/estherstudiowarszawa/