Dermatillomania, to inaczej patologiczne skubanie skóry (ang. pathological skin picking, PSP), rodzaj zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, które charakteryzujące się nadmiernym, celowym, zrytualizowanym i powtarzającym się drapaniem skóry, jej zrywaniem, skubaniem lub pocieraniem.
Dermatillomania nie została do tej pory wyróżniona w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) jako odrębna kategoria diagnostyczna, ale zaliczana jest do grupy tzw. zaburzeń kontroli impulsów nieklasyfikowanych gdzie indziej lub do zjawisk należących do spektrum zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. To rodzaj zaburzeń samokontroli często porównywany do uzależnienia, ponieważ pacjenci z dermatillomanią odczuwają ogromną potrzebę, a wręcz przymus drapania lub skubania swojego naskórka.
Dermatillomania jest zaburzeniem o przebiegu chronicznym. Często występuje jednocześnie z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju i inne zaburzenia kontroli impulsów. Bywa, że wraz z nią diagnozuje się np.: dysmorfofobię, kleptomanię, bulimię, trichotillomanię (ciągła chęć lub przymus wyrywania sobie włosów), onychofagię (obsesyjne obgryzanie paznokci), czy różnego rodzaju lęki oraz fobie. Osoba, która wstydzi się swoich zachowań często kłamie, także z powodu konieczności ukrycia lub znalezienia wytłumaczenia na swoje zachowanie, co powoduje dodatkowe negatywne konsekwencje.
Wyróżnia się dwa typy PSP. Pierwszy to skubanie świadome, które inicjowane jest w celu rozładowania napięcia psychicznego i negatywnych emocji, oraz drugi rodzaj, czyli skubanie automatyczne, przebiegające poza świadomością, zazwyczaj niepoprzedzone doświadczaniem negatywnych stanów emocjonalnych.
Jeśli zachowania związane z dermatillomanią pojawiają się podświadomie, to dotknięta nią osoba nie zauważa samego ich początku. Nie dostrzega też faktu ponownego rozpoczęcia drapania lub dłubania. Skubanie automatyczne występuje w trakcie wykonywania innej, zajmującej uwagę czynności, np.: podczas oglądania filmu, rozmawiania przez telefon, czytania, czy prowadzenia samochodu.
Nawykowe zajmowanie rąk skupianiem czynności na własnej skórze świadczy o nieumiejętności rozładowania negatywnych emocji, ale może też mówić nam o wielu różnych problemach emocjonalnych. Podobnie jak w przypadku świadomego rozpoczęcia procesu dłubania. Drapanie, mimo świadomości bezsensowności tych czynności, toczy się dalej, nawet w przypadku, gdy osoba doświadczająca takich kompulsywnych działań zna szkodliwość tych czynów i wie jakie będą ich skutki. Nawet powstawanie ran na skórze nie powstrzymuje jej przed dalszym działaniem na swoja szkodę. Ten rodzaj samookaleczania, podobne jak inne tego typu zachowania świadczy o dużych problemach z regulacją emocji i zaburzeniach emocjonalnych. Czynności mogą być powtarzane niemalże w nieskończoność albo zmienić w inne obsesje. Niemoc, lęk, czy złość muszą gdzieś znaleźć ujście. Czynności charakterystyczne dla dermatillomanii nie zawsze spowodowane są np. stresem i złością, czasami to także znudzenie, nieumiejętność radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami i brak pozytywnych aktywności.
Epizody skubania skóry rozpoczynają się najczęściej od dotykania twarzy ręką i przesuwania palcami po skórze, przechodzić to może w przeciąganie ręką po skórze głowy, a skubanie rozpoczyna się w momencie natrafienia na jakiekolwiek nierówności na dotykanej powierzchni. Podczas takich czynności często obserwuje się charakterystyczne dla dermatillomanii zawieszenie w tym stanie, wręcz czasami trans, w którym wydaje się, że nie można przerwać raz rozpoczętej czynności. W tym stanie skupienie na wykonywanych czynnościach i silna potrzeba ich kontynuowania wydaje się obserwującemu takie zachowania swoistym oderwaniem od rzeczywistości. Pacjent przedkłada je ponad inne czynności czy powinności dnia codziennego. Powszechne jest też wrażenie utraty kontroli, braku sprawczości i uogólnionego negatywnego postrzegania życiowych spraw. Ciekawym jest fakt braku uczucia ulgi u około 1/3 pacjentów. U większości jednak przynosi ulgę w niekontrolowanych emocjach i z jednej strony powoduje natychmiastowe obniżenie lęku, ale z drugiej jednak w dłuższej perspektywie jest przyczyną ponownego narastania napięcia. W ten sposób powstaje zamknięty cykl, który uniemożliwia całkowite zaprzestanie zachowań samouszkodzeniowych. Skubaniu kompulsywnemu zazwyczaj towarzyszy myślenie o powstrzymaniu się od takich czynności, natomiast w przypadku skubania poza kontrolą, czyli automatycznego nie towarzyszą próby powstrzymania tych zachowań, ani zastanowienie nad ich bezsensem i szkodliwością. Bywa, że u tej samej osoby występuje typ mieszany o cechach zarówno skubania kompulsywnego, jak i impulsywnego.
(……………………………………………….)
Artykuł ukazał się w wydaniu 3/2024 art of BEAUTY
Jeśli chcesz przeczytać więcej zamów egzemplarz lub prenumeratę art of BEAUTY >>>
Jolanta Kozaczyńska
Specjalista kosmetologii estetycznej i kosmetologii leczniczej, dietetyki klinicznej i dietetyki w kosmetologii, instruktor odnowy biologicznej, pedagog i wykładowca zawodu. Od wielu lat prowadzi działalność społeczną w dziedzinach dotyczących profilaktyki zdrowotnej i poprawy wizerunku. Właściciel gabinetu Esther Studio w Warszawie.