Ogromne zainteresowanie trychologią spowodowało konieczność zwiększenia dostępności kształcenia trychologicznego oraz rozwiązania wielu problemów związanych z edukacją trychologiczną.
Stosunkowo nowy zawód, jakim jest trycholog, staje się z roku na rok coraz bardziej popularny – coraz więcej osób poszukuje pomocy specjalistów z tej dyscypliny, co przekłada się również na rosnącą liczbę gabinetów świadczących usługi z zakresu trychologii. Pociąga to za sobą konieczność kształcenia wykwalifikowanych pracowników. Zdobycie specjalistycznych kwalifikacji jest dla wielu osób zainteresowanych trychologią szansą do wejścia na rynek pracy, natomiast dla wielu innych – kolejnych etapem kariery zawodowej oraz kolejnym elementem procesu edukacji.
Ogromne zainteresowanie trychologią spowodowało konieczność zwiększenia dostępności kształcenia trychologicznego oraz rozwiązania wielu problemów związanych z edukacją trychologiczną. Przede wszystkim narodziła się potrzeba stworzenia kadr dydaktycznych dla kształcenia trychologicznego (teoretycznego i praktycznego), jako podstawowego warunku powodzenia wykształcania u zainteresowanych osób kwalifikacji trychologicznych. Pojawiła się także konieczność stworzenia systemu opracowywania treści kształcenia trychologicznego, warunków ich realizacji oraz systemu potwierdzania trychologicznych kwalifikacji zawodowych. Kolejną sprawą było zarządzanie kształceniem trychologicznym i poradnictwo zawodowe, jako wsparcie dla wyboru drogi kształcenia trychologicznego, a w późniejszej karierze pomoc w przekwalifikowaniu się osób zainteresowanych trychologią. Wszystko to miało skutkować utworzeniem i wprowadzeniem do klasyfikacji zawodów pełnoprawnej specjalności szkolnictwa zawodowego, jaką jest zawód trychologa.
Aktualnie, wyższe szkoły zawodowe oraz różnego typu placówki szkoleniowe uelastyczniają swój system kształcenia oraz dostosowują swoją ofertę edukacyjną do potrzeb rynku pracy poprzez włączenie do niego zagadnień trychologicznych. Jednak najważniejszą sprawą i największym wyzwaniem w edukacji trychologicznej jest jej jak największa efektywność i skuteczność w kontekście wykształcenia dobrze wykwalifikowanych trychologów. Dlatego w systemie kształcenia trychologicznego podejmuje się wiele działań służących powiązaniu nauczania teoretycznego oraz praktycznego w zakresie trychologii z rynkiem pracy.
Modele kształcenia trychologicznego w Polsce
Typologia modeli nauczania trychologicznego uzależniona jest od kryteriów je wyróżniających i nie ma tu jednego uniwersalnego rozwiązania. Jednakże dotychczasowe doświadczenia wskazują, że w obszarze kształcenia trychologicznego mamy do czynienia z dwoma głównymi modelami nauczania. Przyjmując za punkt wyjścia strukturę kształcenia, odpowiedzialność za organizację kształcenia, miejsce jego realizacji, treści kształcenia, sposoby finansowania oraz uzyskiwane kwalifikacje możemy wyróżnić model szkolny i pozaszkolny. Trychologiczne kształcenie specjalistyczne w formach szkolnych prowadzone jest w szkołach wyższych, w większości w formie studiów podyplomowych, specjalistycznych ścieżek kształcenia na studiach II stopnia na kierunku kosmetologia oraz podczas modułów obejmujących zagadnienia trychologiczne na studiach I stopnia na kierunku kosmetologia. Zadania z zakresu pozaszkolnego szkolenia trychologicznego realizowane są w placówkach/centrach kształcenia pozaszkolnego.
- Szkolne formy nauczania trychologicznego
- Moduły obejmujące treści trychologiczne na studiach I stopnia na kierunku kosmetologia
Duża samodzielność rektorów szkół wyższych połączona ze specyfiką kształcenia modułowego umożliwia szybką reakcję na potrzeby rynku pracy i pracodawców. Wiąże się to z tym, że kształcenie modułowe umożliwia sprawne wdrożenie do nauczania oczekiwanych przez branżę kosmetologiczną treści dotyczących trychologii, dzięki wymiennemu stosowaniu modułów w nauczaniu różnych zawodów czy specjalności. Uczelnie realizujące kształcenie specjalistyczne przygotowują ludzi do pracy w poszczególnych, najczęściej szczegółowych modułach w oparciu o kluczowe kompetencje, niezbędne do wykonywania konkretnych zabiegów trychologicznych. Dlatego też do programów studiów I stopnia na kierunku kosmetologia włączono moduły obejmujące treści ściśle związane z diagnostyką i terapią trychologiczną. Absolwenci studiów I stopnia (licencjackich) na kierunku kosmetologia zainteresowani trychologią mogą kontynuować naukę na studiach II stopnia (magisterskich) wybierając ścieżkę kształcenia (specjalność) w zakresie trychologii kosmetologicznej.
- Ścieżka kształcenia w zakresie trychologii kosmetologicznej na studiach II stopnia na kierunku kosmetologia
Podjęcie studiów II stopnia umożliwia wybór ścieżki kształcenia związanej z trychologią. Kształcenie w tym systemie odbywa się w czasie nie krótszym niż 4 semestry. Ukończenie studiów umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe kosmetologa o specjalności trychologia po zdaniu egzaminu dyplomowego.
Podstawa programowa na ścieżce trychologicznej obejmuje zestaw celów i treści kształcenia opisanych w formie efektów uczenia uzupełniających dla absolwentów kierunku kosmetologia I stopnia ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień diagnostyczno-terapeutycznych w przypadku dolegliwości ze strony skóry owłosionej głowy i włosów. Osoby podejmujące kształcenie na tej specjalności mogą w przyszłości podnosić/uzupełniać kwalifikacje zawodowe w zakresie trychologii w formie kursów lub szkoleń poprzez formy kształcenia pozaszkolnego oraz na trychologicznych studiach podyplomowych.
Aktualnie obowiązujące podstawy programowe kształcenia w zawodzie kosmetologa na ścieżce kształcenia w zakresie trychologii obejmują: opis efektów uczenia się w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych, jakie powinien posiadać absolwent szkoły wyższej kształcącej na tej ścieżce; moduły programowe, w których określono cele i treści uczenia wynikające z opisu kwalifikacji zawodowych absolwenta; podział godzin na moduły programowe, w których wskazano minimalną liczbę godzin w okresie kształcenia; formę zajęć oraz zalecane warunki realizacji treści programowych, wskazujące pomieszczenia dydaktyczne odpowiednie dla realizacji kształcenia oraz ich wyposażenie.
Naukę uzupełniają praktyki zawodowe, które w znacznej części obejmują treści programowe dotyczące pielęgnacji skóry owłosionej głowy i włosów. W celu zastosowania i pogłębienia zdobytej na uczelni wiedzy oraz umiejętności, praktyki zawodowe w zakresie trychologii są realizowane u pracodawców, w rzeczywistych warunkach pracy trychologów.
- Studia podyplomowe w zakresie trychologii kosmetologicznej
Kształcenie w tym systemie odbywa się w czasie nie krótszym niż 2 semestry, ich ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu końcowego. Nauka w szkołach wyższych na studiach podyplomowych obejmuje kształcenie ogólne, zawodowe teoretyczne oraz zawodowe praktyczne, które jest realizowane poprzez zajęcia praktyczne.
Absolwenci studiów podyplomowych nie mogą przystąpić do państwowego egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie trychologa. Zdobycie świadectwa zaświadcza jedynie zdobycie dodatkowych kwalifikacji w zakresie trychologii kosmetologicznej, bez możliwości posługiwania się tytułem trychologa.
Na obranie ścieżki edukacyjnej, która zakłada ukończenie trychologicznych studiów podyplomowych, decydują się najczęściej absolwenci studiów kosmetologicznych, którzy czują, że wciąż mogą sporo się nauczyć w kwestii wiedzy trychologicznej oraz specjalistycznych umiejętności i kompetencji. Liczą też, że uzupełnienie tej luki edukacyjnej pozwoli im później, bez większych przeszkód, zaistnieć na rynku pracy lub umożliwi dynamiczny rozwój kariery zawodowej.
- Pozaszkolne formy nauczania trychologicznego
Praktyczne nauczanie w zawodzie trychologa może odbywać się poprzez pozaszkolne formy kształcenia. Najczęstsze pozaszkolne formy zajęć to kursy, szkolenia, seminaria, konferencje, kursy przez internet, konsulting, coaching, oraz inne formy, w przypadku których realizowane jest przygotowanie zawodowe – w placówkach szkoleniowych, warsztatach i pracowniach edukacyjnych firm trychologicznych, u pracodawców lub w indywidualnych gabinetach trychologicznych. Zajęcia praktyczne są zazwyczaj prowadzone w pracowniach szkoleniowych lub gabinetach trychologicznych i mają na celu opanowanie przez słuchaczy/kursantów umiejętności zawodowych, niezbędnych do podjęcia pracy w zawodzie.
Placówki szkoleniowe umożliwiają uzyskiwanie, ale przede wszystkim uzupełnianie wiedzy ogólnej, oraz uzyskiwanie specjalistycznej wiedzy, umiejętności i kompetencji zawodowych. Placówki szkolenia trychologicznego prowadzą zajęcia praktyczne w zakresie całego lub części programu nauczania dla zawodu trychologa. Główne zadania tych palcówek to przygotowywanie oferty szkoleń/kursów, zwiększających szansę zatrudnienia absolwentów oraz umożliwienie im współpracy z pracodawcami w zakresie trychologii. Ich celem jest również opracowywanie i wydawanie materiałów metodyczno-dydaktycznych dla prowadzonego szkolenia trychologicznego. Placówki tego typu realizują głównie zadania z zakresu praktycznej nauki zawodu trychologa, wynikające z potrzeb rynku pracy. Często źródłem finansowania pozaszkolnego nauczania trychologów są pracodawcy, którzy albo organizują szkolenia w miejscu pracy, albo wysyłają swoich pracowników na szkolenia/kursy zewnętrzne.
Zwykle największą popularnością wśród słuchaczy (patrząc na całą ofertę placówek szkoleniowych od strony tematów zajęć), cieszą się szkolenia/kursy związane z wykonywaniem konkretnych zabiegów trychologicznych. Popularne są również kursy budujące podstawowe kwalifikacje trychologiczne. Osoby, które decydowały się na kształcenie trychologiczne jedynie dzięki udziałowi w szkoleniu/kursie, jako powód podają najczęściej chęć lub konieczność szybkiego, choć mało dogłębnego podniesienia kwalifikacji związanych z wykonywaniem zawodu trychologa.
Czynniki wpływające na wybór formy zdobywania kwalifikacji trychologicznych
Decyzja o podjęciu kształcenia trychologicznego i nabywania kwalifikacji zawodowych, w przypadku większości zainteresowanych trychologią uwarunkowana jest zwykle chęcią wykonywania zawodu trychologa. Chociaż dla większości jest ważne, że będą się uczyć konkretnego, wybranego przez siebie zawodu, jednak nie mniej ważny okazuje się wybór konkretnego modelu nauczania. Osoby, które wybierają pozaszkolne formy nauczania, generalnie wskazują na możliwość szybkiego zdobycia kwalifikacji. Osoby wybierające szkolne formy nauczania stawiają na gruntowne wykształcenie ze wskazaniem w kierunku trychologii wybierając studia I, a następnie II stopnia na kierunku kosmetologia o specjalności trychologicznej.
Jednak sekwencyjność procesu edukacyjnego, zgodnie z którym dany absolwent najpierw zdobywał tytuł magistra, a dopiero później kończył studia podyplomowe, staje się powoli nieaktualna. Młodzi ludzie są uważnymi obserwatorami debaty publicznej dotyczącej jakości kształcenia wyższego w Polsce i na tej podstawie, między innymi, starają się podjąć jak najbardziej racjonalne decyzje dotyczące swojej zawodowej przyszłości. Ostatnie postulaty o potrzebie dopasowania ścieżki edukacyjnej do surowych realiów rynku pracy owocuje tym, że studenci chcą jak najszybciej wejść w posiadanie wiedzy, która umożliwi im stosunkowo wcześnie rozpocząć karierę zawodową.
Studia podyplomowe w zakresie trychologii są realną alternatywą dla uzupełniających studiów magisterskich. Rynek usług edukacyjnych wykazuje pewien zauważalny trend, w myśl którego to absolwenci niestacjonarnych studiów licencjackich coraz chętniej wybierają studia podyplomowe, podczas gdy studenci studiów stacjonarnych częściej kontynuują naukę na uzupełniających studiach magisterskich. Pierwsza ze wspomnianych grup wchodzi na rynek dużo wcześniej i, na skutek naturalnej weryfikacji rynkowej, staje przed koniecznością pogłębienia, czy choćby ugruntowania nabytej wiedzy specjalistycznej w szybki i efektywny sposób. Taką możliwość dają studia podyplomowe – wykładana tam praktyczna wiedza może być od razu wdrożona w pracy, przy poświęceniu na to relatywnie mniejszych nakładów czasu potrzebnych, by ukończyć magisterskie studia uzupełniające. Absolwenci stacjonarnych studiów licencjackich rzadziej aplikują na studia podyplomowe, a jeśli się na to decydują, powodem z reguły jest chęć szybkiego rozpoczęcia pracy zawodowej przy jednoczesnym poczuciu pewnych braków edukacyjnych w obszarze wiedzy teoretycznej.
Osoby już pracujące w zawodzie kosmetologa dokonując swoich dalszych wyborów dotyczących kształcenia w obszarze trychologii, najczęściej chcą połączyć dalszą aktywność zawodową i edukacyjną, dlatego podejmują się uzupełnienia/zdobywania kwalifikacji z zakresu pielęgnacji/upiększania skóry głowy i włosów na studiach podyplomowych lub na pozaszkolnych formach kształcenia trychologicznego.
Również część pracodawców podejmuje działania na rzecz doskonalenia zawodowego swoich pracowników w zakresie trychologii. Jak wskazują badania, wynika to w największym stopniu z przemyślanej strategii rozwoju pracowników, dostrzegania przez pracodawców korzyści z kształcenia pracowników w obszarze trychologii oraz z potrzeby podniesienia poziomu innowacyjności firmy (gabinetu).
Istnieje jednak wiele barier informacyjnych, związanych z obecnością na rynku bardzo dużej liczby instytucji edukacyjnych, niskimi kompetencjami wielu z nich oraz z brakiem możliwości zweryfikowania jakości ich oferty. W takiej sytuacji przedsiębiorcy, w szczególności ci z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, mogą rezygnować kształcenia swoich pracowników w formach pozaszkolnych. W ich opinii skorzystanie ze szkolenia/kursu wiąże się z ryzykiem dokonania złej inwestycji, a skierowanie pracowników na szkolenie niskiej jakości jest uznawane za bardziej szkodliwe niż rezygnacja z jakiejkolwiek formy kształcenia.
Rola rynku pracy i pracodawców w kształceniu trychologicznym
Czynnikiem, mającym znaczenie w kształtowaniu oferty edukacyjnej dla osób zainteresowanych trychologią są wymagania rynku pracy, w tym zmian struktury i wielkości popytu na specjalności zawodowe. Większość szkół oraz placówek szkoleniowych monitoruje sytuację na rynku pracy pod kątem kształtowania swojej oferty edukacyjnej, korzystając z informacji urzędów pracy, przedsiębiorców oraz z raportów firm monitorujących trendy na rynku pracy lub z informacji uzyskanych z innych źródeł. Jest to szczególnie istotne w przypadku szkolnych form nauczania.
Jednym ze sposobów osiągnięcia lepszego dopasowania potrzeb rynku do potrzeb odbiorców może być włączenie przez szkoły wyższe pracodawców w proces kształtowania programów nauczania i w sam proces kształcenia trychologicznego. Jednym z bardzo ważnych wymiarów współpracy uczelni kształcących trychologów z przedsiębiorstwami są praktyki zawodowe oraz inne formy pracy i nauki w przedsiębiorstwach.
Podstawy programowe we wszystkich szkolnych formach kształcenia trychologicznego są opracowywane przy udziale przedstawicieli pracodawców i ekspertów dziedzinowych w zakresie trychologii. Ich ostateczny kształt zatwierdzają rektorzy lub ich pełnomocnicy ds. kształcenia. Określają one najważniejsze, niezbędne dla trychologii treści kształcenia oraz wynikające z nich efekty uczenia oraz wymagania organizacyjne. W oparciu o nie konstruowane są programy nauczania oraz poszczególne moduły. Podstawy programowe służą także do opracowania regulaminów oraz procedur egzaminacyjnych tworzonych przez uczelnie i zatwierdzanych przez rektorów.
Zagrożenia dla kształcenia trychologicznego w Polsce
Jakość edukacji trychologicznej oceniana jest przede wszystkim przez pryzmat osiąganych przez absolwentów efektów uczenia się oraz ich przygotowania do pracy zawodowej i funkcjonowania na rynku pracy. Niemniej jednak na zapewnianie jakości edukacji składają się również nakłady, czyli cały potencjał materialny i niematerialny, z którym szkoły/placówki szkoleniowe rozpoczynają proces kształcenia trychologów. Jest to szczególnie ważne w szkolnictwie wyższym, w którym dostęp do nowych technik i technologii oraz aktualnej wiedzy na temat poszczególnych metod terapii trychologicznej stanowi niezbywalny warunek edukacji trychologicznej na najwyższym poziomie.
Szkoły wyższe kształcące trychologów często borykają się z problemem niedostatku odpowiednio wykwalifikowanych kadr nauczycielskich. Uczelnie mają trudności z pozyskaniem i utrzymaniem dobrze wykwalifikowanych instruktorów modułów praktycznych. Oczywiście kadry zarządzające są w pełni świadome konieczności zatrudniania instruktorów praktycznej nauki zawodu, w postaci przedstawicieli profesji trychologicznej, nie będących nauczycielami, jednak osoby z odpowiednim doświadczeniem i przygotowaniem zawodowym często nie są zainteresowane pracą w szkolnictwie. Praktycy niechętnie podchodzą do nauki przedmiotów zawodowych.
Kolejnym, infrastrukturalnym problemem szkół kształcących trychologów jest wyposażenie pracowni do praktycznej nauki zawodu. Oczywiście uczelnie są w pełni świadome, że osiąganiu przez studentów/słuchaczy studiów podyplomowych określonych efektów uczenia się sprzyja organizowanie nauki w warunkach zbliżonych do rzeczywistych, w których realizowane są zadania zawodowe trychologów. Jednak zapewnienie dostępu do nowoczesnych i innowacyjnych technologii trychologicznych jest trudne i kosztowne.
Kolejnym ważnym czynnikiem wpływającym na jakość nauczania w szkołach jest zawartość i forma programów nauczania. W związku z brakiem kompleksowych opracowań, aktualnie wnioski dotyczące jakości programów nauczania w trychologii można formułować jedynie na podstawie opinii pracodawców.
Przygotowanie oferty kształcenia w nowym zawodzie trychologa, jak i cykl kształcenia są rozciągnięte w czasie, co jest kolejnym utrudnieniem w przygotowaniu przez szkoły wyższe oferty edukacyjnej zgodnej z oczekiwaniami rynku pracy. Zanim absolwenci specjalizacji trychologicznej na studiach II stopnia czy słuchacze trychologicznych studiów podyplomowych opuszczą szkołę, sytuacja na rynku pracy zwykle ulega zmianie. Dlatego też istotne jest uwzględnianie przy kształtowaniu oferty edukacyjnej trendów na rynku pracy oraz przewidywań co do przyszłego ich kształtu. Takie analizy nie są systemowo, ani systematycznie prowadzone.
Podsumowanie
Edukacja trychologiczna w Polsce stoi przed szeregiem wyzwań wynikających z uwarunkowań międzynarodowych i krajowych. Dotychczasowe doświadczenia z obszaru edukacji zawodowej, przedstawione w tym opracowaniu, pozwalają na wskazanie kontekstu tych wyzwań oraz wskazanie zagadnień, które wymagają szczególnej uwagi w przyszłości. Istotnym kontekstem, ale też wyzwaniem dla kształcenia trychologicznego, podobnie jak dla całego obszaru edukacji, są aktualnie zachodzące zmiany społeczno-demograficzne.
Sukces w trychologicznej karierze zawodowej jest pojęciem wielowymiarowym i można próbować opisywać go m.in. przez następujące czynniki: łatwość znalezienia pracy po ukończeniu szkoły/szkolenia i jej charakter (czas, jaki mija między ukończeniem szkoły/szkolenia, a znalezieniem pracy, prestiż, warunki zatrudnienia, wynagrodzenie, zgodność wykonywanej pracy z kierunkiem kształcenia). Kolejnymi czynnikami są: charakter zmian indywidualnej sytuacji pracownika na rynku pracy w przebiegu życia i kariery zawodowej – łatwość zmiany pracy, długość i częstość występowania okresów bezrobocia, okresów uczenia się, jakość kolejnych prac, poziom wynagrodzenia.
By zrealizować wyżej wymienione cele należy: wyposażać absolwentów różnego rodzaju szkół/placówek edukacyjnych w kompetencje, które są najbardziej poszukiwane przez pracodawców, by ułatwiać wszystkim dostęp i możliwości kształcenia, w różnych formach edukacji formalnej i pozaformalnej, jak również wspierać nieformalne uczenie się, wspierać mobilność edukacyjną i zawodową uczestników rynku pracy.
Poziom wiedzy polskich trychologów jest dość nierówny. Wynika to przede wszystkim z tego, że w polskim prawie nie ma zawodu trychologa, co przekłada się na brak ustawowych regulacji, co do wymaganych kwalifikacji i zakresu kształcenia. Z jednej strony w wielu placówkach prowadzone są kursy, w których wziąć udział może każdy, bez względu na dotychczasowe wykształcenie. Z drugiej strony kwalifikacje trychologiczne są możliwe do zdobycia w szkołach wyższych.
dr Joanna Klonowska
Kosmetolog, pedagog, ratownik medyczny, menager placówek opieki zdrowotnej. Adiunkt w Wyższej Szkole Inżynierii i Zdrowia w Warszawie, gdzie pełni funkcję Prorektora ds. Organizacyjnych i Studenckich. Nauczyciel akademicki na kierunku kosmetologia. Ekspert branży beauty.