Choroby skóry (dermatozy) to schorzenia, które mogą dotyczyć powierzchni naskórka, skóry właściwej, tkanki podskórnej, ale też przydatków – gruczołów łojowych i potowych, mieszków włosowych i paznokci, ale procesy chorobowe mogą też zachodzić w obrębie naczyń krwionośnych, naczyń chłonnych i zakończeń nerwowych.
Podział chorób skóry ze względu na etiologię schorzenia:
- bakteryjne (np. liszajec zakaźny, czyrak, róża),
- grzybicze (np. grzybice stóp),
- pasożytnicze (np. wszawica, świerzb),
- wirusowe (np. półpasiec, zakażenie opryszczkowe, brodawki),
- autoimmunologiczne (np. pęcherzyca zwykła lub bujająca),
- alergiczne (np. pokrzywka, AZS, wyprysk kontaktowy alergiczny),
- uwarunkowane genetycznie (np. łuszczyca, bielactwo nabyte),
- wywołane czynnikami fizykalnymi (np. oparzenia, fotodermatozy),
- zawodowe (np. różyca),
- choroby tkanki łącznej (np. toczeń rumieniowaty, twardzina układowa, rumień guzowaty, wrodzona wiotkość skóry,
- osutki polekowe (np. osutka plamista, rumień wielopostaciowy polekowy),
- nowotwory (np. rak podstawnokomórkowy skóry, rak kolczystokomórkowy).
Choroby skóry możemy też podzielić ze względu na lokalizację zmian chorobowych: dermatozy błon śluzowych (np. grzybice), choroby naczyniowe (np. plamice), gruczołów potowych (np. nadmierne pocenie się), gruczołów łojowych (np. łojotokowe zapalenie skóry, trądzik), włosów i paznokci (np. łysienie, wrastający paznokieć), zaburzenia barwnikowe (np. znamię melanocytowe).
Ze względu na cechy wykwitów pierwotnych dermatozy dzielimy na: rumieniowe (np. rumień trwały lub guzowaty), rumieniowo-złuszczające (np. łupież różowy Giberta), grudkowe (np. liszaj płaski), pęcherzowe (np. pęcherzyce), łuszczycę i choroby łuszczycopodobne (np. liszaj rumieniowaty).
Istnieje także grupa zmian skórnych typowych dla okresu noworodkowego i niemowlęcego (np. potówki, pieluszkowe zapalenie skóry, wyprysk łojotokowy noworodków) oraz dla skóry starczej (np. rogowacenie starcze, zwyrodnienie elastoidalne skóry, plamka rubinowa). Osobną grupę stanowią również choroby wirusowe wieku dziecięcego, przebiegające ze zmianami skórnymi (np. odra, ospa wietrzna, różyczka).
Z chorobami skóry zawsze należy zachować daleko idącą ostrożność i przestrzegać szczególnie zasad higieny w życiu codziennym i w pracy gabinetowej.
Najczęstsze chorobowy nienowotworowe skóry
Trądzik pospolity (acne vulgaris) – przewlekła choroba aparatu włosowo-łojowego, której towarzyszy łojotok. Cechuje się występowaniem zaskórników otwartych i zamkniętych, grudek, krost, guzków, pseudocyst i torbieli ropnych umiejscowionych w okolicach łojotokowych (twarz, plecy, klatka piersiowa). To najczęstsza choroba skóry, dotyczy około 80% młodych ludzi, ale występuje także często u osób dorosłych, a nawet noworodków. Wiele czynników może nasilać objawy trądziku, np.: stres, pocenie się, u większości kobiet 2-7 dni przed menstruacją, duża ilość cukrów prostych w diecie, rozdrapywanie i wyciskanie, niewłaściwa pielęgnacja i niektóre leki. Przyczyny trądziku to m.in.: zwiększona produkcja łoju, zablokowanie aparatu włosowo-łojowego przez czop rogowy, zajęcie przewodu wyprowadzającego przez bakterie Propionibacterium Acnes, reakcja zapalna i immunologiczna, czynniki genetyczne.
Trądzik różowaty (acne rosacea) – przewlekła, zapalna choroba skóry twarzy o niejednolitym zespole objawów o różnej etiologii, zaliczana do nerwic naczynioruchowych skóry. Początek choroby z reguły związany jest ze wzmożoną reaktywnością naczyń, a głównym objawem jest napadowe czerwienienie skóry twarzy. Wystąpienie lub zaostrzenie zmian spowodowane jest przede wszystkim: stresem, ekspozycją na słońce, spożywaniem ciężkostrawnych potraw i alkoholu, korzystaniem z sauny lub basenów z chlorowaną wodą, zaburzeniami endokrynologicznymi (choroby tarczycy, zaburzenia miesiączkowania), stosowaniem leków obniżających poziom cholesterolu, kwasu nikotynowego, stosowaniem zewnętrznych preparatów glikokortykosteroidowych, dużymi dawkami witamin B6 i B12, występowaniem opryszczki wargowej. Objawami trądziku różowatego są: rumień, grudki i krosty, teleangiektazje oraz uczucie pieczenia, świąd, wysuszenie lub obrzęk skóry, objawy oczne i zmiany przerostowe. Choroba dotyczy około 10% populacji w wieku 30-55 lat, głównie osób o jasnej karnacji. Częstsze zachorowania stwierdza się wśród kobiet, ale cięższy przebieg występuje u mężczyzn.
Do chorób bakteryjnych skóry zaliczamy piodermie wywołane przez paciorkowce, gronkowce lub inne Gram-ujemne bakterie oraz pozostałe bakteryjne choroby skóry, takie jak różyca, łupież rumieniowy, promienica, borelioza, gruźlica skóry, kiła, rzeżączka.
Zapalenie mieszków włosowych i figówka – objawia się występowaniem pojedynczego pęcherzyka lub licznych pęcherzyków wypełnionych treścią ropną, czasami przebitych w centrum włosem. Zmiany mogą występować na twarzy, tułowiu lub kończynach i mieć związek z zabiegami depilacyjnymi lub goleniem owłosionych okolic skóry. Leczenie ostrych stanów zapalnych mieszków włosowych o niewielkim nasileniu polega na odkażaniu skóry i stosowaniu miejscowych preparatów zawierających antybiotyk. Przewlekła postać występuje częściej u mężczyzn w obrębie twarzy, szczególnie brody, rzadziej skóry owłosionej głowy. Postać ta zwana też figówką charakteryzuje się wielomiesięcznym przebiegiem i występowaniem guzów zapalnych w obrębie skóry, leczenie jest często trudne, długotrwałe i wymaga antybiotyków stosowanych miejscowo i ogólnie.
Stanem chorobowym rozpoczynającym się od zapalenia mieszka włosowego i jego okolicy jest czyrak. Skóra początkowo jest żywoczerwona i obrzęknięta, a po kilku dniach na jej powierzchni tworzy się krosta. Po oddzieleniu się czopa martwiczego w miejscu ubytku skóry może pozostać blizna. W przypadku czyraków w okolicy twarzy, a szczególnie w okolicy oczodołu, nosa, wargi górnej i małżowiny usznej, ze względu na specyficzne unaczynienie tych okolic i bliskie sąsiedztwo ważnych struktur ośrodkowego układu nerwowego wewnątrz czaszki może dojść do groźnych powikłań. Czyraczność to stan, w którym występują liczne czyraki, jeśli mają tendencję do zlewania się i tworzenia większych guzów mówimy o czyraku gromadnym. W przypadku pojedynczego czyraka wystarczające jest na ogół stosowanie preparatów miejscowych odkażających i ściągających skórę. Liczne czyraki lub czyrak gromadny leczy się antybiotykiem podawanym ogólnie, a zlewające się guzy ropne wymagają interwencji chirurgicznej.
Inne choroby bakteryjne skóry to np.: róża, liszajec zakaźny, różyca, łupież rumieniowy, promienica. Prawie wszystkie choroby bakteryjne skóry, z wyjątkiem niewielkich stanów zapalnych pojedynczych mieszków włosowych, wymagają wizyty u lekarza i często leczenia farmakologicznego. W przypadku pacjentów z upośledzeniem odporności np. w przebiegu cukrzycy, nowotworów złośliwych, reumatoidalnego zapalenia stawów czy zakażenia HIV, bakteryjne zakażenia skóry mogą mieć jednak przebieg przewlekły lub nawracający i stanowić znaczny problem zdrowotny i przyczynę poważnych powikłań.
Grzybice skóry
Obraz kliniczny dla poszczególnych typów grzybic skóry nie jest charakterystyczny, dlatego bardzo istotne jest wykonanie badania mykologicznego, a następnie zastosowania odpowiedniego leku przeciwgrzybicznego. W większości przypadków wystarcza leczenie miejscowe w postaci maści, kremów, globulek dopochwowych czy lakierów. Leczenie doustne stosuje się w przypadku rozległych zmian grzybiczych lub w przypadku kiedy leczenie miejscowe nie wystarcza.
Klasyczny podział grzybic skóry obejmuje dermatofitozy (egzogenne zakażenia skóry, włosów lub paznokci wywołane przez grzyby nitkowate zwane dermatofitami, powodują one grzybice powierzchowne, ponieważ do rozwoju potrzebna jest im keratyna) i kandydozy (wywołane przez grzyby rodzaju Candida, zakażenia najczęściej są obserwowane u osób z znacznym spadkiem odporności, przewlekłą antybiotykoterapią, immunosupresją, chemio i radioterapią, sterydoterapią, cukrzycą; często są pierwszym sygnałem zakażenia wirusem HIV).
Najczęstszą dermatofitozą jest grzybica paznokci. Występuje głównie u dorosłych, najczęściej rozpoczyna się od paznokcia palucha, a później stopniowo obejmuje kolejne paznokcie. Zaatakowany przez grzyba paznokieć ulega pogrubieniu, zmianie zabarwienia (bladożółte plamy), pękaniu, złuszczaniu, a w końcu całkowitej destrukcji. Częsta jest też grzybica stóp i dłoni, w której najczęściej obserwuje się charakterystyczne pękanie skóry z towarzyszącym świądem i złuszczaniem oraz zmianami zapalnymi. Wspomnieć należy też o grzybicy skóry gładkiej z okrągłymi lub owalnymi zmianami, charakterystycznym świądem i złuszczaniem po środku, o grzybicy pachwin i grzybicy owłosionej skóry głowy.
Zakażenie grzybicze najczęściej szerzy się przez kontakt bezpośredni lub za pośrednictwem przedmiotów wspólnego kontaktu, takich jak: gąbki, ręczniki itp. Do czynników sprzyjających należą: nadmierna potliwość, cukrzyca, otyłość, noszenie elastycznej bielizny, nieodpowiednie nawyki higieniczne.
Łupież – choroba grzybicza skóry objawiająca się nadmiernym, drobnopłatowym złuszczaniem zrogowaciałej warstwy naskórka z mniej lub bardziej nasilonym łojotokiem lub suchością skóry i świądem. Głównym czynnikiem powodującym powstanie łupieżu jest grzyb specyficzny dla skóry głowy, Malassezia globosa, zaniedbania dietetyczne, niedobór cynku, niewłaściwa pielęgnacja, nadużywanie żeli i lakierów do włosów, niewłaściwe korzystanie z produktów koloryzujących, zbyt rzadkie mycie włosów. Łupież dotyczy skóry owłosionej, czoła, rzęs, brwi, ucha zewnętrznego i fałdów nosowo-wargowych , ale też, jak w przypadku łupieżu białego skóry gładkiej. Obserwuje się wtedy białe, dobrze odgraniczone ogniska, umiejscowione najczęściej na twarzy i kończynach.
Kolejnym rodzajem grzybicy jest łupież pstry. Wywołują go grzyby drożdżopodobne, a charakterystycznym objawem są plamy pojawiające się zwykle na klatce piersiowej, czasami na plecach, karku, w pachwinach, na twarzy, zazwyczaj o średnicy 3-4 mm, nieregularne z bardzo jasno zaznaczonymi krawędziami, mogą się zlewać, tworząc mozaikowate wzory koloru ciemno beżowego lub czerwonego i nie opalają się, ponieważ grzyby blokują syntezę melatoniny. Może występować świąd i łuszczenie jak przy łupieżu dotykającym skórę głowy.
Choroby wirusowe
Należy zwrócić uwagę szczególnie na dwie grupy schorzeń wywołanych przez wirusy opryszczki i przez wirusa brodawczaka ludzkiego, schorzenia te są łatwe do rozpoznania i raczej niegroźne, bywają jednak uciążliwe i trudne do wyleczenia. Do najczęstszych chorób wirusowych skóry zaliczamy opryszczkę zwykłą, brodawki wirusowe skórne i płciowe, półpasiec, ospę wietrzną oraz mięczaka zakaźnego. Do zakażenia dochodzi najczęściej na drodze bezpośredniego kontaktu fizycznego, ale poszczególne typy wirusów mogą przenikać do organizmu człowieka na inne, swoiste sposoby. Wirusy, wnikając i namnażając się w komórkach, wywołują różne reakcje w skórze, począwszy od pęcherzyków, a kończąc na guzach.
W przypadku opryszczki zwykłej do zakażenia dochodzi przez bezpośredni kontakt z chorym lub drogą kropelkową. Na skórze występują drobne pęcherzyki wypełnione początkowo treścią surowiczą, a następnie ropną. Z czasem zmiany pękają, pozostawiając nadżerki, które pokrywają się strupem. Zmianom może towarzyszyć ból w okolicy wykwitów skórnych, gorączka, dreszcze, uczucie osłabienia oraz powiększenie lokalnych węzłów chłonnych. Wirus opryszczki zwykłej ma zdolność przechodzenia w stan utajonej aktywności. Przenika on wtedy do tkanki nerwowej, a replikacja jego materiału genetycznego zostaje ograniczona. Okres, w jakim wirus przebywa w postaci utajonej jest różny. W przypadku gorączki, miejscowych urazów, w wyniku działania promieniowania słonecznego, miesiączki i innych obniżonych stanach odporności organizmu dochodzi do reaktywacji wirusa. Nie wynaleziono niestety leku eliminującego całkowicie wirusa z organizmu człowieka. Opryszczkę wywołuje wirus Herpes simplex (HSV), typ 1 dotyczy najczęściej zmian na skórze twarzy, warg ustnych lub błonie śluzowej jamy ustnej, a HSV typu 2 może powodować zmiany w obrębie narządów płciowych i jest przenoszony drogą płciową.
Brodawki wirusowe wywołuje wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV), który wnika do skóry w następstwie bezpośredniego kontaktu. Do zakażenia dochodzi w miejscach najczęściej narażonych na urazy, czyli stopy, ręce, kolana. Zakażeniu sprzyja wspólne z chorym używanie tych samych przedmiotów, basenów, łazienek, sypialni. Wirus powoduje powstawanie brodawek na skórze i błonach śluzowych. Brodawki w okolicach płciowych zwane też kłykcinami kończystymi należą do chorób przenoszonych drogą płciową. Jest wiele typów wirusa HPV, a niektóre z nich mają potencjał onkogenny, szczególne w przypadku infekcji błony śluzowej szyjki macicy i rozwoju raka w jej obrębie. Brodawki wirusowe są bardzo zakaźne. Brodawka może mieć postać grudki o szorstkiej, nierównej powierzchni, barwy skóry zdrowej lub szarobrunatnej; najczęściej lokalizują się na rękach i stopach, czasami wnikają głęboko w skórę i powodują stan zapalny i bolesność, mogą też tworzyć płaskie, szorstkie ogniska – skupiska drobnych brodawek.
Leczenie preparatami do stosowania zewnętrznego jest skuteczne przy zmianach o niewielkim nasileniu. W leczeniu wykorzystuje się wymrażanie, elektrochirurgiczne usunięcie brodawek, zastosowanie lasera CO2 lub chirurgiczne opracowanie zmian skórnych. Wymienione sposoby leczenia są tylko metodami leczącymi objawy. Nie ma leku skutecznie eliminującego wirusa HPV. Ważna jest świadomość, że choroba jest zakaźna i kontakt ze zmianami skórnymi może spowodować zakażenie.
Mięczak zakaźny – najczęściej występuje u dzieci w wieku szkolnym i młodych dorosłych aktywnych seksualnie, a do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu fizycznego skóry ze zmianą chorobową, ale może dochodzić do przeszczepiania przez chorego zmian z jednego miejsca ciała na inne. Objawia się występowaniem guzków o gładkiej, kopulastej powierzchni, często z wgłębieniem w centrum, barwy skóry zdrowej lub białawej, wykwity najczęściej lokalizują się na skórze rąk, twarzy i narządów płciowych. To schorzenie o dużej zakaźności. Do zakażenia dochodzi często na basenach, w publicznych łazienkach, u dzieci w trakcie wspólnej zabawy. Choroba ma charakter samoograniczający, a zmiany ustępują samoistnie bez pozostawienia śladu. W leczeniu stosuje się te same metody jak w przypadku brodawek wirusowych.
Choroby alergiczne skóry – diagnostyka chorób alergicznych ze zmianami skórnymi jest często trudna i wymaga różnicowania z innymi dermatozami o podobnych cechach, bardzo ważna jest znajomość objawów klinicznych i ich przebiegu oraz właściwe badania diagnostyczne. Skóra może być jednym z narządów, oprócz dróg oddechowych oraz przewodu pokarmowego, objętych procesem chorobowym w przebiegu reakcji alergicznej.
Najczęstsze choroby skóry o podłożu alergicznym
Atopowe zapalenie skóry (AZS) – przewlekła i nawrotowa choroba o charakterze zapalnym, która dotyka od 0,25 do 20% populacji i wiąże się z silnym świądem oraz lichenizacją (pogrubieniem) skóry wraz z innymi objawami, to alergia skórna predysponowana genetycznie, w rozpoznaniu pomagają rodzinne uwarunkowania oraz obraz kliniczny zmian skórnych; zliszajowacenia skóry albo wykwity rumieniowo-grudkowe umiejscawiają się zazwyczaj w zgięciach łokciowych, podkolanowych i na twarzy. Skóra jest sucha i szorstka, czasami prowadzi do wypadania włosów.
Wyprysk kontaktowy – cechuje się występowaniem wielopostaciowych wykwitów pierwotnych (rumienie, pęcherzyki, bąble, grudki obrzękowe itd.) i wtórnych (nadżerki, przeczosy, strupki, złuszczenia itd.). Tego typu objawy mogą mieć nie tylko choroby alergiczne, ale też choroby pęcherzowe, wczesna faza ziarniniaka grzybiastego oraz świerzb.
Pokrzywka – najczęściej występująca choroba alergiczna skóry, w której wykwitem pierwotnym jest bąbel pokrzywkowy. Pokrzywka związana jest z gwałtownym wysiękiem w skórze właściwej, a jej charakterystyczną cechą jest szybkie powstawanie i równie szybkie ustępowanie bez pozostawiania blizn. Bąble pokrzywkowe czasami są bardzo dużych rozmiarów. Pojawiać się mogą nawet do kilkunastu dni po kontakcie z alergenem wraz z dolegliwościami ogólnymi jak bóle stawowe, rozbicie, podwyższona temperatura i obrzęk.
Osutki plamisto-grudkowe – to częste objawy uczulenia na różne substancje lecznicze. Mogą pojawiać się bezpośrednio lub po kilku dniach od zastosowania leku, nawet po zakończeniu leczenia. Wymagają różnicowania z dermatozami takimi jak kiła, łuszczyca, liszaj płaski czy różyczka, w których wykwitami są grudki.
Łuszczyca – choroba skóry o przewlekłym i nawrotowym charakterze. Cechą łączącą różne obrazy łuszczycy jest zwiększony rozrost naskórka w wyniku czego, dochodzi do obecności złuszczających się wykwitów grudkowych, ustępujących bez powstawania blizn. Zmiany rozwinięte są większe, wielkości kilku centymetrów i pokryte mocno przylegającymi srebrzystymi łuskami. Umiejscowienie zmian może być rozmaite: typowa lokalizacja to okolica kolan, łokci, owłosionej skóry głowy i paznokci. Łuszczyca może zajmować ograniczone okolice ciała, objawiając się nielicznymi ogniskami lub może stanowić ciężkie schorzenie zajmujące całą skórę i stawy, prowadząc do kalectwa. Pomimo licznych i szeroko zakrojonych badań przyczyna łuszczycy pozostaje ciągle nie w pełni wyjaśniona. Niewątpliwą rolę odgrywa podłoże genetyczne. Łuszczyca nie jest zakaźna.
Wyprysk łojotokowy – zmiany o charakterze łojotokowym, rumieniowym i złuszczającym zwykle wyraźnie odgraniczone od zdrowych obszarów, umiejscowione przede wszystkim na obszarach przewlekle drażnionych, w okolicach owłosionej skóry głowy, za uszami, na twarzy (głównie linia środkowa – czoło, brwi, okolice nosowo-policzkowe), skóra miedzy łopatkami i na wysokości mostka i w okolicach zgięć stawowych. Nie zawsze występuje świąd. Przebieg choroby jest przewlekły i nawrotowy. Zaostrzenia pojawiają się przede wszystkim jesienią i zimą. Leczenie wyprysku łojotokowego może mieć charakter miejscowy lub ogólny, w zależności od rodzaju wykwitów na ogniska zmian stosuje się okłady, kremy, aerozole z glikosteroidami i antybiotykami lub środkami odkażającymi.
Choroby tkanki łącznej – grupa chorób o podłożu autoimmunologicznym. W ich przebiegu komórki układu odpornościowego atakują tkanki własnego organizmu. Przypuszcza się, że na rozwój chorób ma wpływ kombinacja czynników genetycznych, immunologicznych, hormonalnych i środowiskowych. Najczęstszą chorobą tkanki łącznej jest toczeń rumieniowaty, którego klasycznym objawem jest rumień w kształcie zbliżonym do motyla, ból stawów i ich opuchlizna, łysienie. Charakterystyczny jest także objaw Raynauda – napadowy skurcz tętnic dystalnych części dłoni, palców, co prowadzi do ich zblednięcia i oziębienia. Pojawia się osłabienie, podwyższona temperatura i utrata masy ciała. W toczniu skórnym może pojawić się pokrzywka, zgrubienie tkanki podskórnej, rumień w okolicy paznokci, rumień dłoni, siność siateczkowata, a także nadmierne wypadanie włosów.
Znamiona – zwykle wrodzone nieprawidłowości rozwojowe skóry, dotyczące struktur ektodermalnych i/lub mezodermalnych. Najczęstszym podłożem znamion są zaburzenia genetyczne. Rodzaje znamion: niemelanocytowe (znamiona naskórkowe, znamiona z gruczołów łojowych, gruczołów potowych, mieszka włosowego, znamiona pochodzenia naczyniowego, pochodzenia łącznotkankowego i nerwowego), melanocytowe znamiona skórne (znamię błękitne, plama mongolska, znamię Ito) i zwykłe znamiona melanocytowe (plama soczewicowata, znamię Clarka). Niektóre znamiona melanocytowe mogą ulegać transformacji nowotworowej, prowadząc do rozwoju czerniaka złośliwego. Znamiona ujawniają się w różnym wieku i utrzymują się przez całe życie.
W zabiegach kosmetologicznych w wielu wymienionych schorzeniach wykorzystuje się między innymi: laser frakcyjny, laser Q-Switch, laser diodowy, światło IPL/E-Light, masaż mechaniczny, elektrokoagulację, lasery biostymulujące, fale radiowe (radiofrekwencja kontaktowa, frakcyjna, mikroigłowa), kwas hialuronowy, peelingi chemiczne i mechaniczne, nakłuwanie (mezoterapia igłowa, frakcyjna, mikroigłowa, lipoterapia), kriolipolizę, lipolizę kawitacyjną. Wszelkie zabiegi wspomagające leczenie powinny być dobrze wcześniej konsultowane i wykonywane po wykluczeniu wszelkich przeciwwskazań istniejących przy różnego rodzaju schorzeniach.
Jolanta Kozaczyńska
Specjalista kosmetologii estetycznej i kosmetologii leczniczej, dietetyki klinicznej i dietetyki w kosmetologii, instruktor odnowy biologicznej, pedagog i wykładowca zawodu. Od wielu lat prowadzi działalność społeczną w dziedzinach dotyczących profilaktyki zdrowotnej i poprawy wizerunku. Właściciel gabinetu Esther Studio w Warszawie.