Trądzik pospolity i wszelkie jego odmiany, jako najczęstsza i przewlekła choroba skóry, wymaga często wielomiesięcznych terapii, jednak przy obecnym rozwoju medycyny i kosmetologii, jak również wielu różnych możliwościach leczenia trądziku, można znacząco niwelować objawy tej przypadłości w dość szybkim tempie.
Szacuje się, że zmiany trądzikowe występują u ponad 80% osób pomiędzy 11. a 30. rokiem życia, a ponieważ trądzik często pojawia się już w bardzo młodym wieku, nierzadko wywiera negatywny wpływ na życie w jego aspekcie emocjonalnym i socjalnym. Ocenia się, że choroba ta dotyczy w różnym stopniu całej niemalże populacji młodzieży i może być przyczyną stresu, depresji i zaburzeń lękowych. Na trądzik z równą częstotliwością zapadają kobiety i mężczyźni, jednak cięższe postacie występują u mężczyzn. W ostatnich latach obserwuje się znaczący wzrost średniego wieku osób chorujących na trądzik: z 20,5 do 26,5 lat. Należy podkreślić, że jedynie około 15% chorych wymaga, ze względu na ciężki przebieg schorzenia, ogólnego leczenia farmakologicznego.
Przyczyny powstania trądziku to głównie uwarunkowaniach genetyczne i hormonalne. To dwa podstawowe czynniki wywołujące trądzik, jednak należy koniecznie uwzględnić także nadmierne rogowacenie ujść mieszków włosowych, zaburzenia keratynizacji naskórka i nadmierne wydzielanie łoju, nieprawidłowy skład flory skórnej, oddziaływanie reaktywnych związków tlenowych i zaburzenia immunologiczne.
Czynniki egzogenne prowokujące powstawanie trądzikowych zmian skórnych
Na ogólny stan skóry, stopień jej nawilżenia, zmiany w strukturze i wyglądzie ma wpływ wiele czynników egzogennych, czyli zewnątrzpochodnych, od diety, przez palenie papierosów, nadmierną ekspozycję na promieniowanie słoneczne, korzystanie z solarium, stres, zanieczyszczenie środowiska, tryb życia, po właściwą pielęgnację skóry. Na wzmożone występowanie wykwitów trądzikowych często ma wpływ także przyjmowanie określonych leków, stosowanie niektórych kosmetyków bądź preparatów pielęgnacyjnych,. Często na nasilenie objawów trądzikowych ma wpływ stres i czynniki psychiczne, przykładem może być trądzik przeczosowy, czyli z rozdrapania. Wiele osób z trądzikiem obsesyjnie stosuje różne peelingi i maseczek, w nadziei, że skóra szybciej i lepiej się oczyści. Niestety prowadzi to rezultatów odwrotnych od oczekiwanych – w wyniku tych działań jeszcze bardziej spada siła ochronna skóry, zbytnio wypłyca się warstwa naskórkowa, dochodzi do przesuszenia i roznoszenia infekcji, przez co skóra o wiele wolniej się regeneruje.
Skóra zmienia się w ciągu całego życia człowieka. Jej kondycja zależy w głównej mierze od ogólnego stanu zdrowia, a co za tym idzie, wszelkiego rodzaju zaburzenia organizmu często odbijają się na cerze. Na prawidłowe funkcjonowanie organizmu ogromny wpływ ma odpowiednio zbilansowana dieta. Poza właściwą pielęgnacją cera z niedoskonałościami potrzebuje kuracji od wewnątrz, tj. stosowania zrównoważonej diety, bogatej w witaminy, mikro- i makroelementy. Z praktyki klinicznej wynika, że czynniki pokarmowe mogą prowokować zaostrzenie zmian trądzikowych u około 10% zmagających się z tą chorobą. Pacjenci zgłaszają nasilenie głównie zmian zapalnych po spożyciu czekolady, ostrych potraw, potraw mlecznych, ciast i słodkich napojów gazowanych.
Właściwa dieta połączona z suplementacją trudno dostępnych w pożywieniu lub trudno wchłanialnych mikroelementów i witamin jest nie tylko wskazanym uzupełnieniem każdej terapii, ale także sposobem na skuteczną profilaktykę. Ze względu na łatwy obecnie dostęp do suplementów i kosmeceutyków można dobrać preparaty stosowne do każdego rodzaju skóry i jej przypadłości. Przy wyborze należy zwrócić uwagę, że najskuteczniejsze działanie wykazują preparaty o złożonym składzie, zawierające substancje wspomagające się nawzajem w działaniu przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i podnoszące barierę ochronną skóry.
W pielęgnacji skóry trądzikowej, z wieloma objawami chorobowymi, takimi jak zmiany zapalne, przebarwienia, problemy naczyniowe i zbliznowacenia potrądzikowe, suplementy uzupełniające dietę znacznie wspomagają proces leczenia. Należy tu wymienić substancje o działaniu antyoksydacyjnym: witaminę E, witaminę C, ubichinon (koenzym Q10), laktoferynę (bioaktywny kompleks białek serwatkowych o właściwościach przeciwbakteryjnych, antyoksydacyjnych i redukujących zaczerwienienia), selen organiczny, cynk, miedź, beta-karoten, niacynamid, polifenole z zielonej herbaty.
Powszechnie dostępnych jest na rynku bardzo wiele suplementów pomocnych w leczeniu trądziku, które mają szeroki skład substancji wzajemnie się uzupełniających, takich jak:
askorbinian wapnia, witaminy A, E, C, B6, B12, B1, B2, aloe vera, kwas alfa-liponowy, bioperyna, kolagen, koenzym Q10, kwas hialuronowy, cynk, laktoferyna, biotyna, witamina PP, pantotenian wapnia, krzem, drożdże, wyciąg z pyłku kwiatowego, fosfor, magnez, potas, ekstrakt z ziela fiołka trójbarwnego, niacyna, polifenole z białych winogron, ekstrakt ze skrzypu polnego, miedź, wyciąg z korzenia mniszka lekarskiego, wyciąg z liści zielonej herbaty).
W tej niezwykle częstej i uciążliwej chorobie skóry, jaką jest trądzik pospolity, sposób odżywiania odgrywa ważną rolę. Choć w literaturze przedmiotu można znaleźć zdania odmienne, należy jednak zaznaczyć ścisłe powiązanie występowania trądziku ze spożywaniem wysoko przetworzonych węglowodanów, takich jak białe pieczywo, makarony i płatki śniadaniowe. Wszystkie te produkty mają wspólną cechę – jest nią wysoki indeks glikemiczny. Wskaźnik ten określa wzrost poziomu glukozy we krwi po spożyciu danego produktu. Dotyczy tylko węglowodanów, ponieważ tłuszcze i białka nie wpływają na jej poziom.
Węglowodany
Produkty o niskim IG nie powodują wzrostu stężenia glukozy, co ma istotne znaczenie w hamowaniu stanów zapalnych w organizmie. Natomiast dieta o wysokim IG zwiększa poziom insuliny, a w efekcie androgenów, które powodują nadmierną produkcję łoju. Produkty zalecane, o średnim i niskim IG nie przekraczają wartości 50. W obniżaniu IG pokarmów bardzo istotny jest błonnik, który spowalnia wchłanianie cukru do krwioobiegu, poprawia perystaltykę jelit i wspomaga usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii. Tak więc zalecane są wszelkie pełnoziarniste chleby, kasze, brązowy ryż, surowe warzywa, rośliny zielone (sałaty, szpinak), fasole, soja, produkty słodzone tagatozą, ksylitolem (cukier brzozowy) lub fruktozą. Ponieważ IG warzyw w procesie gotowania ulega podwyższeniu, należy spożywać je na surowo lub gotować krótko (na parze) i jeść z pełnoziarnistą kaszą, ciemnym ryżem, warzywami zielonymi i fasolowymi.
Czekolada, przez wiele lat uważana za produkt wybitnie szkodliwy w trądziku. Złą sławę zawdzięcza swojej mlecznej odmianie, która zawiera więcej tłuszczu i mleka
w proszku, a jej IG jest dwukrotnie wyższy niż czekolady ciemnej. Ponadto mleko utrudnia wchłanianie zawartych w ziarnie kakaowym flawonoidów – przeciwutleniaczy, które są ważnym elementem przeciwzapalnym, zapobiegają nowotworom i chorobom układu krążenia. Czekolada o zawartości minimum 70% kakao o IG 25 jest bezcennym źródłem flawonoidów oraz sporej dawki magnezu. Dobrym kompromisem będzie spożycie kostki czarnej czekolady, jeśli zachowuje się inne zalecenia diety przeciwtrądzikowej.
Przeciwwskazane są słodycze, słodzone napoje, wszystkie produkty z dodatkiem cukru lub skrobi modyfikowanej, produkty z białej mąki, biały ryż, produkty wysoko przetworzone, a także piwo i słodkie alkohole.
Białka
Dieta w trądziku powinna dostarczać pełnowartościowych i lekkostrawnych białek z chudego mięsa i ryb, które zawsze należy spożywać łącznie z warzywami, aby nie doszło do zakwaszenia organizmu, ponieważ utrudnia to leczenie przewlekłych stanów zapalnych. Środowisko kwaśne sprzyja namnażaniu się bakterii odpowiedzialnych za wywoływanie stanu zapalnego w trądziku. Mięso zawiera dużą ilość aminokwasów siarkowych niezbędnych do oczyszczania porów skórnych. Białka nietolerowane mogą wywoływać lub nasilać reakcje zapalne. Najczęściej są to białka mleka krowiego i białko jaja kurzego. Odstawienie produktów mlecznych daje poprawę w większości przypadków trądziku.
W szczególnie trudnych w leczeniu przypadkach trądziku trzeba określić nietolerancje pokarmowe i wykonać badanie poziomu przeciwciał klasy IgG, aby wyeliminować nietolerowane składniki diety.
Tłuszcze
W każdym przypadku trądziku należy wykluczyć z diety tłuszcze zwierzęce, z wyjątkiem tranu, oraz tzw. tłuszcze trans, zawarte w produktach smażonych, szczególnie wielokrotnie na tym samym tłuszczu (np. frytki w lokalach gastronomicznych) oraz w tłuszczach cukierniczych (biszkopty, herbatniki i wszelkie ciastka o przedłużonej trwałości).
Należy wybierać produkty z dużą zawartością kwasów omega-3, dlatego preferowane są tłuste ryby morskie, takie jak śledź, makrela i łosoś, olej lniany i rzepakowy, ponieważ mają działanie przeciwzapalne. Cenna jest też oliwa z pierwszego tłoczenia, tłoczona na zimno, nierafinowana. Ze względu na małą termostabilność olej lniany polecany jest na zimno, a olej rzepakowy nierafinowany oraz oliwa z oliwek mogą być podawane na ciepło. Korzystne działanie w trądziku ma olej wiesiołkowy, jednak ze względu na zawartość prozapalnych kwasów omega-6 należy zawsze stosować go łącznie z kwasami omega-3, których powinno być 2–3 razy więcej.
Badania diety przeciętnego młodego Polaka wykazują znaczną przewagę tłuszczów nasyconych nad wielonienasyconymi niezbędnymi kwasami tłuszczowymi oraz znaczny niedobór kwasów omega-3. Zatem należy unikać produktów smażonych, słodyczy i „słonyczy”, które zawierają tzw. tłuszcze przemysłowe typu trans.
Witaminy i mikroelementy
Za najistotniejszą witaminę dla skóry uważa się witaminę A i jej prowitaminę, czyli
beta-karoten, która normalizuje wydzielanie łoju. W dużej mierze odpowiada za stan nawilżenia i odbudowy skóry oraz procesy złuszczania naskórka. Witamina A ma udowodnioną ochronną rolę w stosunku do promieni UV. Współdziała ona z cynkiem
i zapobiega gromadzeniu się tego pierwiastka w komórkach wątroby. Należy unikać dużych dawek syntetycznej witaminy E. Najlepiej dostarczać ją w postaci surowych olejów roślinnych. Trzeba też wymienić niezmiernie ważną witaminę D i konieczność jej suplementacji, szczególnie w naszym klimacie. Odpowiada ona za funkcjonowanie układu odpornościowego oraz wzrost i podział komórek naskórka, ma ona też działanie przeciwzapalne i zapobiega zatykaniu się porów skóry.
Szczególnie cenne w leczeniu trądziku mikroelementy to cynk i selen. Wchłanianie selenu znacznie zmniejsza nawet niewielka ilość cukru. Krzem oraz siarka przyczyniają się do szybszego złuszczania naskórka. Pacjenci ze zmianami trądzikowymi mają niedobory cynku, a włączenie suplementacji tym pierwiastkiem poprawiał stan skóry.
Przyprawy i używki
Dieta przeciwtrądzikowa wymaga rezygnacji z wielu przekąsek, przypraw i napojów. Sól, szczególnie wysokojodowana, nasila wydzielanie łoju oraz procesy zapalne. Unikać należy również ostrych przypraw, takich jak chilli, tabasco i pieprz. Niekorzystnie działa również ocet spirytusowy. Zaleca się zastąpienie czarnej herbaty i kawy herbatą zieloną, czerwoną lub naparem z bratka polnego (fiołka trójbarwnego).
Z jadłospisu trzeba przede wszystkim wykreślić potrawy wysokoprzetworzone czyli takie, do których w procesie obróbki przemysłowej dodawane są duże ilości sztucznych barwników, soli, cukru, tłuszczy, ulepszaczy smaku, aromatów, emulgatorów i konserwantów. Najwięcej syntetyków jest w kolorowych napojach gazowanych, słodkich i słonych przekąskach oraz żywności z długim terminem ważności i daniach typu fast food. Odstawienie produktów wysokoprzetworzonych jest koniecznością.
Przykłady produktów spożywczych, których włączenie do diety wpływają pozytywnie na skórę to: natka pietruszki, papryka, brukselka, owoce dzikiej róży, banany, czarne porzeczki, cytrusy, fermentowane produkty mleczne (np. kefir, jogurt, maślanka), tran, wątroba wołowa i wieprzowa, surowa marchew, kiwi, ryby morskie, drożdże, otręby pszenne, mięso czerwone, żółtka jaj, orzechy włoskie, nasiona roślin strączkowych, pestki dyni i słonecznika, produkty pełnoziarniste (np. makaron razowy, brązowy ryż), kiełki, czosnek, skrzyp, pokrzywa, szpinak, nasiona lnu, nasiona sezamu, nasiona Chia, oleje roślinne (np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy).
Produkty, których spożywanie często wpływają negatywnie na stan skóry to: ser żółty, ser twarogowy, mleko, lody, śmietana, mleko w proszku, suplementy z białkiem serwatkowym, kakao, czekolada i słodycze, mąka ziemniaczana, słodkie wino, piwo, cukier rafinowany, miód, syrop ziemniaczany, kandyzowane owoce, glukoza, frytki, pizza.
Z całą stanowczością należy podkreślić, że niezdrowa dieta nie jest przyczyną trądziku, ale jej zmiana i rezygnacja z pewnych produktów wyjdzie na dobre, nie tylko skórze, ale zdrowiu w ogóle, a niekorzystne składniki nie będą nasilały objawów trądziku i nie będą utrudniały procesu leczenia. Wykluczenie z diety składników nasilających objawy trądziku przyspiesza proces leczenia i regenerację skóry.
Jedną z cech charakterystycznych dla zmian trądzikowych jest to, że lokalizują się przede wszystkim na twarzy, a to sprawia, że przestają on być wyłącznie problemem dermatologicznym. Tego rodzaju niedoskonałości, zmiany zapalne oraz pozostające po nich blizny czy przebarwienia czynią z trądziku bardzo często poważny problem psychologiczny. Stąd w trakcie terapii przeciwtrądzikowych często konieczna jest ścisła współpraca pacjenta ze specjalistami wielu dziedzin – dermatologiem, endokrynologiem, kosmetologiem, dietetykiem, a czasem również z psychologiem. Każdy ze specjalistów, do których zgłasza się pacjent z trądzikiem, powinien zdawać sobie sprawę z tego, jak ważne jest znalezienie indywidualnie skutecznego sposobu terapii i spojrzenie na każdego pacjenta kompleksowo.
Jolanta Kozaczyńska
Specjalista kosmetologii estetycznej i kosmetologii leczniczej, dietetyki klinicznej i dietetyki w kosmetologii, instruktor odnowy biologicznej, pedagog i wykładowca zawodu. Od wielu lat prowadzi działalność społeczną w dziedzinach dotyczących profilaktyki zdrowotnej i poprawy wizerunku. Właściciel gabinetu Esther Studio w Warszawie.