Kosmetologia blizn

Proces gojenia i regeneracji skóry

Częstym problemem estetycznym spotykanym w gabinecie kosmetologicznym są blizny, a także trudno gojące się rany. W zależności od rodzaju problemu stosuje się różne terapie – od zabiegów kosmetologicznych i fizykoterapii, aż po leczenie farmakologiczne i chirurgiczne.

CHARAKTERYSTYKA BLIZN

Blizna to zmiana skórna powstająca w wyniku procesu naprawczego będącego reakcją organizmu na zranienie – przerwanie ciągłości skóry. Tworzenie się blizny następuje podczas procesu gojenia się rany, w której ubytek skóry właściwej zastępowany jest przez tkankę łączną włóknistą. Struktura blizny charakteryzuje się wygładzeniem granicy skórno-naskórkowej oraz zmniejszeniem elastyczności, sprężystości i wytrzymałości na urazy. Naskórek jest ścieńczały i podatny na uszkodzenia. W obrębie blizny nie występują przydatki: mieszki włosowe oraz gruczoły potowe i łojowe. Kolor blizny różni się zabarwieniem od otaczającej ją skóry i jest zależny od etapu jej rozwoju (od czerwonego do perłowobiałego).

PRZYCZYNY POWSTAWANIA BLIZN

Najczęstszą przyczyną powstawania blizn są urazy mechaniczne, pooperacyjne, pooparzeniowe, potrądzikowe czy pozapalne. Urazy te występują w wyniku:

• Przebiegu trądziku (po ciężkich przypadkach trądziku),
• Zabiegów operacyjnych (chirurgicznych),
• Zabiegów estetycznych (zabiegi laserowe, peelingi chemiczne, nakłuwanie),
• Szybkiego przyrostu masy tkanki tłuszczowej (nadwaga, otyłość),
• Infekcji chorób skóry (opryszczka, półpasiec, ospa wietrzna),
• Przyjmowanych miejscowo leków (maści lub iniekcji),
• Niektórych innych chorób (czyrak, niesztowica, owrzodzenia żylne i tętnicze podudzi),
• Skaleczeń, w tym samouszkodzeń (uraz mechaniczny),
• Oparzeń (urazy chemiczne i termiczne),
• Szczepień,
• Tatuaży,
• Piercingu,
• Ukąszeń owadów.

PODZIAŁ BLIZN

Na kształt i wygląd blizn może wpływać wiele czynników, dlatego dokonywany jest ich podział na podstawie przyczyn powstawania i mechanizmu uszkodzenia, czasu gojenia oraz wyglądu.

Ze względu na przyczynę powstawania i mechanizm uszkodzenia wyróżniamy blizny:

• pooperacyjne,
• pourazowe,
• pooparzeniowe,
• polekowe,
• pozapalne,
• potrądzikowe,
• rozstępy.

Biorąc pod uwagę przebieg procesu gojenia blizny dzielimy je na bliznę prawidłową i nieprawidłową.

• Blizna prawidłowa (dojrzała) jest płaska – nie wystaje poza obszar skóry i jasna – w kolorze perłowym.
• Blizna nieprawidłowa (niedojrzała) jest lekko uniesiona, wystaje poza obszarem otaczającej jej skóry, w kolorze czerwonym, powoduje świąd, a czasami nawet bolesność. Takie blizny mogą ulegać spłaszczeniu i zmieniać kolor na zbliżone do skóry.

Ze względu na wygląd wyróżniamy:

• blizny przerostowe,
• bliznowce (keloidy),
• blizny zanikowe.

RODZAJE BLIZN

Biorąc pod uwagę wygląd blizn wyróżniamy następujące rodzaje: blizny linijne, blizny hipertroficzne, keloidy, blizny atroficzne w tym blizny zanikowe potrądzikowe.

Blizny linijne są blade, miękkie i najmniej widoczne. Powstają podczas cięcia chirurgicznego lub skaleczenia np. nożem.

Blizny hipertroficzne (przerostowe/przerosłe) powstają w wyniku nieprawidłowego procesu gojenia się rany. Charakteryzują się zbliznowaciałym, twardym i wypukłym przerostem tkanki ponad powierzchnię skóry o różnej wielkości i kształcie. Ilość kolagenu w bliźnie hipertroficznej jest znacznie większa niż w bliźnie prawidłowej i skórze nieuszkodzonej. Blizna przerosła rozwija się w stosunkowo krótkim czasie od momentu uszkodzenia skóry (około 6 tygodni po urazie), często ustępuje samoistnie oraz poddaje się redukcji pod wpływem zabiegów. Do blizn hipertroficznych zaliczamy:

• bliznę przyrosłą liniowo – jest lekko uniesiona, czerwona, rzadko towarzyszy jej świąd czy ból, nie przekracza poza obszar rany (np. blizna pooperacyjna);
• bliznę przyrosłą o dużej powierzchni – jest wypukła o płaskiej powierzchni, czasami towarzyszy jej świąd i ból (np. blizna pooparzeniowa).

Keloidy to bliznowce, zaliczane do łagodnego nowotworu tkanki łącznej. W odróżnieniu od blizn przerosłych pojawiają się późno po urazie (powyżej 6 tygodni), wykraczają poza obszar rany pierwotnej. Posiadają charakterystyczne wypustki (tzw. szczypce kraba), mają nieregularny kształt i gładką powierzchnię. Nie wykazują tendencji do samoistnego ustępowania, sprawiają trudności terapeutyczne, a nawet czasami następuje pogorszenie.

Blizny atroficzne (zanikowe) powstają w procesie nieprawidłowego gojenia z obniżoną produkcją kolagenu. Tkanka łączna włóknista nie wypełnia całego ubytku tkanki powstałego na skutek ostrego stanu zapalnego, pozostawiając niewielkie wgłębienia w skórze. Zaliczamy do nich:

• blizny potrądzikowe,
• blizny po ospie wietrznej,
• blizny po steroidoterapii miejscowej.

Blizny zanikowe mogą być odbarwione i zagłębione poniżej powierzchni skóry o trzech różnych kształtach:

• Blizny typu ice-peak są w kształcie sopla lodu, a ich głębokość sięga nawet do tkanki podskórnej;
• Blizny typu boxcar występujące najczęściej po ospie wietrznej mają ostro zakończone brzegi i głębokie dno (w kształcie kwadratu/prostokąta);
• Blizny typu rolling mają niewielkie zagłębienie i łagodnie zakończone brzegi (zaokrąglone).

PROFESJONALNE METODY KOREKCJI BLIZN

Opracowanie odpowiedniego postępowania zabiegowego w celu redukcji blizn uzależnione jest od rodzaju i charakteru blizny, jej umiejscowienia oraz od czasu zagojenia się rany. Postęp technologiczny sprawił, że obecnie mamy szeroki wybór procedur w kosmetologii i medycynie. Do najczęściej stosowanych metod redukcji blizn zalicza się:

• leczenie chirurgiczne (plastyka blizn, przeszczepy skóry),
• leczenie farmakologiczne (cytostatyki, iniekcje kortykosteroidami),
• leczenie miejscowe (maści i kremy, opatrunki, plastry, opaski uciskowe),
• terapie manualne (masaż),
• terapie pielęgnacyjne (nawilżanie, natłuszczanie, ochrona przed UV),
• terapie fizykoterapeutyczne i kosmetologiczne (jonoforeza, ultradźwięki, galwanizacja, magnetoterapia, terapia fotodynamiczna, krioterapia, presoterapia, laseroterapia oraz radiofrekwencja mikroigłowa, mezoterapia igłowa, mezoterapia mikroigłowa, karboksyterapia, peelingi chemiczne).

Metody chirurgicznej nie stosuje się do roku od zagojenia rany. Najczęściej zalecana jest w przypadku blizn nadmiernie uwypuklonych oraz blizn, które uniemożliwiają ruch i zaburzają wzrost zmienionych bliznowato części ciała. Operację wykonuje się zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym i polega ona na wycięciu blizny, a następnie zszyciu rany odpowiednią techniką. Przeszczepu skóry dokonuje się w zaawansowanych przypadkach m.in. kiedy blizna zajmuje dużą powierzchnię.

Redukcja blizn hipertroficznych i keloidów polega na doprowadzeniu do zmniejszenia lub zaniku nadmiaru tkanki. Bliznę można usunąć chirurgicznie, jednak nie ma gwarancji, że blizna nie powróci. Do innych metod korekcji blizn zaliczane są:

• krioterapia;
• laseroterapia – lasery ablacyjne;
• presoterapia – terapia uciskiem przy zastosowaniu np. opasek uciskowych, ubrań kompresyjnych;
• leczenie miejscowe – kremy/maści/żele na bazie silikonu, silnych glikokortykoidów;
• leczenie farmakologiczne – iniekcje do tkanki bliznowca glikokortykosteroidami;
• zabiegi kosmetologiczne – mezoterapia igłowa np. preparatami z enzymami.

Niwelowanie blizn atroficznych polega na wypełnieniu ubytku skóry, pobudzeniu regeneracji oraz stymulacji kolagenu i elastyny. Takie działania otrzymujemy stosując odpowiednie zabiegi m.in:

• α-hydroksykwasy (AHA) o stężeniach 50-70% silnie złuszczające naskórek, pobudzają regenerację skóry w celu wygładzenia płytkich blizn;
• Czysty kwas trójchlorooctowy (TCA) doprowadza do miejscowego ścięcia białka i martwicy górnych warstw skóry właściwej w celu stymulacji produkcji kolagenu i remodelingu skóry;
• Peelingi biostymulujące – np. połączenie kwasu TCA 30-35 z kwasem kojowym, nadtlenkiem wodoru i innymi składnikami. Wybrane mieszanki można łączyć w jednej procedurze z mikronakłuwaniem, które charakteryzuje się działaniem wielokierunkowym, w tym także niwelowaniem blizn zanikowych;
• Radiofrekwencja mikroigłowa – technologia fali radiowej wprowadzania mikroigłami powoduje podgrzanie tkanek w celu uzyskania silnej przebudowy skóry – produkcji włókien kolagenowych, regeneracji, zagęszczenia i wygładzeniu ubytku skóry;
• Karboksyterapia – iniekcja medycznym dwutlenkiem węgla – stymulowanie fibroblastów i angiogenezy;
• Wypełniacze tkankowe – wypełnienie ubytku skóry kwasem hialuronowym, kolagenem, autologiczną tkanką tłuszczową, żelem z osocza (plasma filler);
• Laseroterapia – laser ablacyjny (CO₂), nieablacyjny, erbowo-yagowy (Er:Yag);
• Terapie LED lub LLLT;
• Mezoterapia igłowa lub mikroigłowa – preparatami z czynnikami wzrostu, peptydami biomimetycznymi, enzymami, komórkami macierzystymi.

Warto zwrócić uwagę, że ilość zabiegów uzależniona jest od rodzaju i charakteru blizny oraz od wyboru terapii.

PROCES GOJENIA RAN

Gojenie ran jest procesem wieloetapowym i składa się początkowo z fazy zapalenia przebiegającej równolegle z fazą hemostazy, następnie z fazy proliferacji i związanych z nią procesów ziarninowania, neoangiogenezy, epitelializacji i kończy fazą przebudowy.

W pierwszych minutach po uszkodzeniu tkanki rozwija się faza zapalenia, w której powstaje miejscowa reakcja zapalna doprowadzająca do przekrwienia wokół tkanek uszkodzonych i zwiększenia napływu komórek układu odpornościowego – mastocytów, monocytów, neutrofilów i trombocytów. Zwiększa się przepuszczalność naczyń co skutkuje wypłynięciem płynu z przestrzeni wewnątrznaczyniowej na zewnątrz doprowadzając do obrzęku. W kolejnym etapie fazy zapalnej następuje zmniejszenie odczynu zapalnego i oczyszczanie rany przez neutrofile z obcych elementów, uszkodzonych komórek i mikroorganizmów (bakterii).

Uszkodzenie tkanki przebiega z krwawieniem, dlatego organizm potrzebuje jak najszybciej powstrzymać ubytek krwi co wiąże się z rozpoczęciem procesu krzepnięcia krwi z wytworzeniem skrzepu – fazy hemostazy. Powstały skrzep stanowi czasowe rusztowanie, które zapobiega utracie krwi i przedostawaniu się zanieczyszczeń do rany, a także umożliwia migrację komórek i jest źródłem mediatorów gojenia rany, które sprzyjają tworzeniu się strupa.

Faza proliferacji (faza gojenia) przebiega jednocześnie w kilku procesach – ziarninowania, angiogenezy i epitelizacji. Proliferacja, w fazie gojenia, polega na szybkim namnażaniu komórek – keratynocytów i fibroblastów. Ziarninowanie to proces prowadzący do wytworzenia ziarniny, czyli młodej formy tkanki łącznej w ubytku skóry po zranieniu. W ciągu 2-5 dni od urazu fibroblasty napływają do miejsca zranienia gdzie zaczynają się namnażać i rozpoczynają syntezę substancji międzykomórkowej. Powstający kolagen typu III jest jednocześnie mocno syntetyzowany, ale i degradowany przez metaloproteinazy, w efekcie zapewniając wzmocnienie powstającej blizny i zapobieganie jej przerośnięciu. Ziarnina, młoda tkanka łączna wypełniająca ubytek skóry, jest dobrze ukrwiona przez powstające nowe naczynia krwionośne – proces angiogenezy. W procesie epitelializacji (naskórkowania) następuje migracja komórek podstawnych naskórka z brzegów rany, z macierzy cebulek włosów lub gruczołów skórnych. Napływają one na obszar zranienia i podejmują proliferację oraz budowę nowej błony podstawnej, a następnie kolejnych warstw naskórka. Epitelializacja kończy się kiedy brzegi rany połączą się ze sobą (sąsiadujące komórki zetkną się) i rozpoczyna się kolejna faza.

Faza przebudowy (dojrzewania) blizny rozpoczyna się po 3 tygodniach od zagojenia rany i może trwać 6-12 miesięcy lub dłużej (nawet kilka lat) – mniej więcej po tym czasie uzyskujemy ostateczny kształt blizny. Komórki biorące udział w procesie gojenia ulegają apoptozie. Fibroblasty, w obrębie blizny, przekształcają się w miofibroblasty, następuje spowolnienie produkcji kolagenu, a enzymy tkankowe przyczyniają się do usuwania nadmiaru kolagenu. W tym okresie blizna staje się płaska, bardziej wytrzymała na czynniki mechaniczne oraz blednie.

TERAPIE REGENERACYJNE SKÓRY

Regeneracja skóry polega na całkowitym odtworzeniu tkanki, jaka była przed urazem, która jest w pełni funkcjonalna. W odróżnieniu od procesu gojenia odtwarzana jest tkanka o zmienionej funkcjonalności i budowie histologicznej, czyli blizna. Regeneracja skóry wiąże się z działaniem oczyszczającym, antyseptycznym i antyoksydacyjnym oraz zapewnieniu odpowiedniej wilgoci rany, stymulacji odnowy komórkowej, pobudzeniu procesu ziarninowania i naskórkowania. Do regeneracji i wspomagania gojenia się skóry możemy zaliczyć zabiegi kosmetologiczne oraz pielęgnację domową z zastosowaniem m.in:

• Produktów z czynnikami wzrostu, peptydami biomimetycznymi, enzymami, komórkami macierzystymi;
• Masek kolagenowych, hydrożelowych;
• Żelów silikonowych;
• Opatrunków poliuretanowych, piankowych, hydrożelowych, kolagenowych;
• Produktów zawierających: alantoinę, kolagen, elastynę, kwas hialuronowy, fibronektynę, witaminy A, E, C, aloes, propolis, wąkrotę azjatycką, rumianek, śluz ślimaka;
• Preparaty do dezynfekcji ran;
• Zabiegów: infuzja tlenowa, światło LED.

Wybierając procedurę w celu korekcji blizn należy zwrócić szczególną uwagę na rodzaj i charakter blizny, jej umiejscowienie oraz czas od zagojenia rany. Znajomość odpowiednich zabiegów oraz posiadanie wiedzy w temacie blizn i gojenia ran sprzyja skuteczności terapii. Należy pamiętać, że terapie mogą być długotrwałe przy niektórych rodzajach blizn lub nawet nieskuteczne.

Weronika Kononowicz
Kosmetolog specjalizujący się w kosmetologii estetycznej, leczniczej i nowoczesnych technologiach oraz diagnostyką i terapią w trychologii. Prowadzi badania naukowe, jest współautorką projektu naukowego o kosmetologii kobiet w ciąży. Prelegent konferencji oraz autorka publikacji w czasopismach branżowych.