Pojęcie zdrowia w medycynie chińskiej rozumiane jest jako stan harmonii i poczucie równowagi zarówno poszczególnych części naszego organizmu, jak i między organizmem, a otaczającym środowiskiem.
Mając na myśli „dobre zdrowie” nawiązujemy tu do zdrowia fizycznego, psychicznego i duchowego. W kulturze zachodniej to poczucie integralności równowagi zdaje się być często bagatelizowane w kontekście zdrowia. Już kilka tysięcy lat temu chińscy mędrcy zauważyli, że zdrowie i piękno są ze sobą ściśle związane i istnieje zależność pomiędzy stanem zdrowia, a wyglądem zewnętrznym. Kiedy wszystkie narządy wewnętrzne pracują sprawnie – twarz jest jasna, świetlista, pogodna i symetryczna. Jakiekolwiek zaburzenia w obrębie twarzy, np.: przebarwienia, stany zapalne, obrzęki, deformacje owalu wynikają z zaburzeń w funkcjonowaniu poszczególnych narządów. Chcąc zatem cieszyć się młodą i pełną blasku twarzą należałoby w pierwszej kolejności skupić się na czystości i sprawności układu pokarmowego, harmonii ducha i balansie pomiędzy pracą, a odpoczynkiem. Jedynie to w połączeniu z zewnętrznymi zabiegami upiększającymi przyniesie rzeczywiste i trwałe efekty. Kiedy układ pokarmowy nie funkcjonuje jak należy ciało szybko i mocno ubożeje, a twarz przybiera zmęczony wyraz twarzy.
Niedobór krwi u kobiet
Kobiety są istotami Yin i najbardziej wrażliwą mają Krew i Yin. Oznacza to, iż są najbardziej narażone na niedobór Krwi i Cennych Płynów. W medycynie chińskiej temat ten traktowany jest dość poważnie i przestrzega się przed jego bagatelizowaniem. Uważa się, że kondycja i wygląd kobiety są odzwierciedleniem, m.in.: stanu krwi. U kobiet niedobór krwi może powodować, że ilość krwi menstruacyjnej zostanie zmniejszona. Zdrowy organizm kobiety przeznacza około 80-100 ml krwi, aby oczyścić drogi rodne kobiety, w sytuacji kiedy nie doszło do zapłodnienia. Jeżeli natomiast organizm jest wyczerpany, ponieważ już ma niedobór krwi to zaczyna ograniczać ten „wydatek” w postaci krwi miesięcznej. Gdy niedobór krwi osiągnie poziom zaawansowany miesiączka zanika. Zatem temat jakości krwi dla nas kobiet jest niezwykle ważny. Zarówno skrócone, jak i wydłużone krwawienia miesiączkowe oraz to jak je przechodzimy są istotną informacją zwrotną od organizmu.
Krew przede wszystkim nawilża i odżywia tkanki ciała. Stanowi materialną podstawę aktywności umysłu. Zatem wszelkie procesy poznawcze, myślenie, zapamiętywanie, rozumienie, regeneracja w czasie snu – w dużej mierze zależą od kondycji krwi. Na liście objawów niedoboru krwi znajdą się również objawy związane z naszym samopoczuciem, wydolnością intelektualną, nie tylko objawy czysto fizyczne. Kobiety z dużym niedoborem krwi są bardzo wrażliwe emocjonalnie, mają tendencję do brania wszystkiego do siebie, są płaczliwe. Inne objawy niedoboru krwi to: blady język, bladość powłok ciała, w tym skóry, bladość warg, jakby ta krew nie docierała wszędzie tam gdzie trzeba, ponieważ jest jej po prostu za mało, a ten poziom wysycenia czerwienią w konsekwencji jest za niski. Narządem bardzo wrażliwym na niedobór krwi są oczy. „Oczy dobrze widzą, kiedy krew dostatecznie odżywia oczy”. Jeżeli nie są one odpowiednio wspierane i nawilżane przez krew zaczynają być nadwrażliwe na światło. Wówczas odczuwane jest pieczenie i suchość gałek ocznych. Jednocześnie niedobór krwi powoduje, że „ścięgna są mniej elastyczne i tracimy tą swobodę poruszania się z lat młodzieńczych”. Skoro więc krew odżywia i nawilża – niedobór krwi będzie objawiał się także poprzez suchość skóry i jej swędzenie, łamliwość włosów i paznokci. Częste drętwienie kończyn – niewynikające z ucisku mechanicznego to również wskazówka, że niedobór krwi ma miejsce. Podobnie – częste wybudzanie się w nocy z uczuciem niepokoju i kołataniem serca – to również może sugerować niedobór krwi.
W latach młodości organizm człowieka przy sprawnym układzie pokarmowym i dobrze skomponowaną dietą jest w stanie sprawnie przeprowadzać proces regeneracji krwi. Niestety z biegiem lat owa zdolność słabnie. Zatem chcąc odżywić „coś” w organizmie, np.: krew, to w pierwszej kolejności należy zadbać o prawidłową pracę układu pokarmowego. Wszystko niezbędne do regeneracji krwi, czy płynów ciała musi zostać dobrze przekształcone i strawione. Nie jest możliwe skuteczne odżywienie krwi bez sprawnie działającego układu pokarmowego. Konieczne zatem jest wsparcie go poprzez jedzenie ciepłych, gotowanych i lekkostrawnych posiłków w regularnych odstępach czasu oraz rezygnację z późnych kolacji. Pomocne w usprawnianiu działania układu pokarmowego mogą okazać się zioła: Bai Zhu (Atraktylodest wielkogłókowy) i Hunag Qi (Traganek błoniasty). Celem odżywienia krwi zaleca się wprowadzenie do diety tzw.: toników krwi, czyli: słodkie czerwone owoce – jagody kolcowoju, ciemne czereśnie, ciemne winogrona, figi, daktyle czerwone. Można stosować również następujące warzywa: brokuły, szpinak, koperek, natkę pietruszki, buraki, marchew, dynię, ziemniaki, koper włoski, czerwoną kapustę. Korzystny dla odżywienia krwi jest ryż kleisty, nasiona sezamu, melasa ekologiczna z trzciny cukrowej, a także cukier brązowy muscovado. Niezastąpionymi tonikami krwi są także produkty wysokobiałkowe: jaja (zwłaszcza żółtka), wołowina, mięso kaczki, dobrej jakości kurczaki oraz wątróbka (kurza, królicza, gęsia, jagnięca i inne). Warto jednak pamiętać, że żelazo występujące w roślinach jest bardzo słabo przyswajalne. Powodem tego jest fakt, iż obecne w roślinach żelazo jest żelazem niehemowym. Istnieją jednak metody pozwalające na przesunięcie tego żelaza niehemowego na inną wartościowość i uzyskanie żelaza hemowego, czyli tego, które jest np.: w wątróbce. Jedną z takich metod jest dodawanie produktów kwaśnych do produktów roślinnych bogatych w żelazo. Zatem jedząc np.: buraki warto łączyć je z ogórkami kiszonymi lub natką pietruszki (zawiera duże ilości witaminy C) albo spożywać buraki w postaci zakwasu buraczanego. Przyswajalność żelaza również maleje wraz ze spożyciem w tym samym posiłku produktów bogatych w wapń. Podobnie picie kawy, palenie papierosów, nadużywanie ostrych przypraw, nadmierny wysiłek fizyczny i intelektualny, częste korzystanie z sauny będą skutecznie utrudniać proces odżywiania krwi.
W farmakopei polskiej X znajdziemy opisy 40 ziół chińskich, które oficjalnie uznano za skuteczne, a wśród nich znajdują się następujące zioła działające krwiotwórczo:
- Korzeń dzięgla chińskiego (DANG GUI) – potocznie nazywany „kobiecym żeń-szeniem”, szczególnie korzystny dla Pań z objawami wychłodzenia i dolegliwościami ginekologicznymi, tonizuje i wzmacnia krew, harmonizuje metabolizm, wspiera funkcjonowanie układu moczowo-płciowego, korzystnie wpływa na stawy i chrząstki.
- Korzeń rdestu wielokwiatowego (HE SHOU WU) – odżywia krew i nawilża jelita, redukuje toksyczność, jest pomocne w przypadku wysypek skórnych wynikających z niedoboru krwi, przedwczesnego siwienia, słabości części lędźwiowej pleców i słabości kończyn oraz bezsenności.
- Korzeń piwonii (BAI SHAO) – zioło o właściwościach ochładzających, odżywia krew i yin Wątroby, reguluje miesiączkowanie, łagodzi bolesne skurcze brzucha oraz spontaniczne, nocne poty. Rekomenduje się jego stosowanie także w przypadku wielu dermatoz skórnych, w tym atopowego zapalenia skóry.
- Korzeń remanii kleistej (SHU DI HUANG) – odżywia krew, korzystnie działa w przypadku niedoboru Yin z nocnymi potami, palpitacjami, bezsennością, bólem dolnej części pleców, słabości kończyn dolnych, zawrotami głowy, szumie w uszach, a także przedwczesnym siwieniu włosów z powodu wyczerpania krwi i
Teoria Yin i Yang
Fundamentem teoretycznym, do którego odwołuje się medycyna chińska w swoim modelu funkcjonowania ciała człowieka jest m.in.: teoria Yin i Yang. Teoria ta jest owocem obserwacji tego, co dzieje się we wszechświecie. Zrozumienie owej teorii jest kluczowe, aby móc zrozumieć działanie organizmu w sposób, jaki opisuje to medycyna chińska, wyjaśnić pojawiające się objawy patologiczne oraz móc zastosować konkretne środki zaradcze – celem pozbycia się obecnych zaburzeń. Uważa się, że wszystkie zjawiska obecne w naturze są wynikiem interakcji Yin i Yang. Wszystko co jest obecne w naszej rzeczywistości ma charakter Yin i Yang jednocześnie. Yin i Yang są od siebie współzależne, nierozdzielne. Bardzo nasilone Yang może zniszczyć Yin i bardzo nasilone Yin może zniszczyć Yang. Co więcej oba wspierają się wzajemnie – aby mogło powstać Yin musi być obecne Yang, aby powstało Yang musi być Yin. Aspekt Yin w organizmie człowieka reprezentuje substancje chłodzące, odżywcze i płynne ciała. Yin przypisuje się naturę Wody, która utrzymuje rzeczy w spokoju, odżywia i chłodzi. Yang jest manifestacją energii wywołującej ruch i ciepło. Yang kojarzone jest z elementem Ognia, które dostarcza niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu ciepło i energię.
Niedobór Yin u kobiet, a menopauza
Kobiety to istoty Yin i szczególnie mocno reagują na niedobór Yin w ciele. Stan niedoboru Yin powoduje brak kontroli nad aspektem Yang. Taka sytuacja prowadzi do powstania typowych objawów menopauzy: uderzenia gorąca, odczuwane pieczenie na podeszwach stóp, wewnętrznych częściach dłoni oraz klatce piersiowej, pobudzenie, zaczerwienienie policzków, ból gardła. Dodatkowe objawy to suchość w jamie ustnej i gardle, pragnienie, ból pleców i kości, dzwonienie w uszach, utrata słuchu, zawroty głowy, zapominanie, bezpłodność, głębokie i ciemne cienie dookoła oczu. Jednym z ważnych symptomów niedobory Yin są nocne poty nazywane „złodziejskimi potami”, ponieważ powodują utratę esencji yin. To poważne zaburzenie systemu Nerek prowadzi do niedoboru płynów. Zgodnie z Tradycyjną Medycyną Chińską wszelkie płyny ciała, krew, pot są cennymi substancjami odżywczymi, które należy chronić. Z biegiem lat organizm co raz mniej skutecznie się nawadnia, a w związku z procesem starzenia się niedobór płynów pogłębia się. Skóra staje się pomarszczona, a zmarszczki są niczym innym jak zewnętrzną manifestacją niedoboru płynów, suchości wewnętrznej, sygnałem, że narządy wewnętrzne są już bardzo wysuszone i jest problem z prawidłowym wytwarzaniem płynów. Niedobór Yin może wywoływać depresję, ospałość, spowolnienie umysłowe, zapominanie i przedwczesne starzenie się. Im mniej płynów w ciele, tym trudniej wytrzymać na słońcu. Starsze osoby odruchowo chowają się w cień. Niepokojący jest fakt, iż obecnie coraz to młodsze kobiety uskarżają się na część z powyższych objawów, które to dawniej były zarezerwowane jedynie dla kobiet w okresie przekwitania.
Strategią terapeutyczną w przypadku niedoboru Yin jest nawilżanie płynów wewnętrznych i usprawnianie pracy układu pokarmowego, zapewnienie prawidłowego przyswajania składników odżywczych z pożywienia, stosowanie diety odżywiającej Yin. Wbrew obiegowym praktykom znacznie sprawniej jesteśmy w stanie nawilżyć płyny wewnętrzne pijąc kompoty owocowe lub jedząc gotowane warzywa, niż pijąc samą wodę, czy spożywając surowe owoce. Owe cenne płyny znacznie sprawniej uzyskujemy z warzyw i owoców poddanych już obróbce termicznej, ponieważ są one łatwiej strawne i nie obciążają układu pokarmowego, jak to ma miejsce w przypadku zimnych i surowych produktów. W przypadku wystąpienia objawów niedoboru Yin wskazane jest stosowanie nawilżających i odświeżających warzyw, w szczególności – pomidory, ogórki, bakłażany, papryka, marchew, kapusta, buraki, ziemniaki, itp. – gotowane na parze, w szybkowarze lub pieczone w piekarniku. W przypadku znacznych objawów gorąca w ciele i braku dolegliwości trawiennych w umiarkowanych ilościach korzystnie działają soki warzywne i owocowe. Właściwości odżywcze i nawilżające posiadają także wszelkie orzechy, pestki, czarny i biały sezam, zboża, czarna soja, czarna fasola, czarna soczewica. Pomocne mogą być dobrej jakości naturalne produkty mleczne, takie jak masło, biały ser, jogurt, czy mleko. Niezbędne zarówno w odbudowie Yin, jak i profilaktyce niedoboru Yin są szlachetne oleje tłoczone na zimno i produkty bogate w szlachetne tłuszcze – olej sezamowy, oliwa extra virgine, olej lniany, olej z awokado, itp. Korzystne jest także wprowadzenie do diety grzybów, zwłaszcza trufli, pieczarek, boczniaków i grzybów leśnych. Z kolei do mięs nawilżających, odżywczych, charakteryzujących się chłodną termiką, korzystnie wpływających na niedobór Yin są: dobrej jakości wieprzowina, kaczka, gęś, królik – gotowane na parze. Zalecane napoje to: napar z kwiatu dziewanny, macerat z prawoślazu, woda z miodem i sokiem z cytryny, długo gotowany rosół.
Herbatka ziołowa odżywiająca Yin i wspomagająca usuwanie objawów gorąca:
15g ziela skrzypu polnego 12g ziela poziewnika
12g ziela rdestu ptasiego 12g liści miodunki plamistej 9g kwiatu rumianku
3-6g lukrecji
Przygotowanie: zioła macerować w zimnej wodzie przez 30min, a następnie doprowadzić do wrzenia i krótko gotować.
Nawilżający kompot z gruszek i migdałów jako remedium dla suchej skóry.
Przygotowanie: gruszki opłukać, pokroić, migdały bez skórki, opcjonalnie suszone figi, wszystkie składniki gotować kilka minut.
Zgodnie z medycyną chińską długość życia przewidziana jest na 120 lat – jest to tzw. „wiek niebiański”. Jeżeli dbamy o siebie, żyjemy zgodnie z rytmem natury, słuchamy potrzeb własnego organizmu dożyjemy 120 lat. Odstępstwa od powyższych zasad, nadwyrężanie organizmu różnymi czynnikami począwszy od tych emocjonalnych, poprzez błędy żywieniowe, obciążający styl życia to rzeczy prowadzące do zaburzeń równowagi w organizmie i rozwoju poważnych chorób. Medycyna chińska od wieków wykorzystywana jest do radzenia sobie z dolegliwościami nękającymi kobiety w różnych okresach życia i rozwoju.
Bibliografia:
- Dietetyka profilaktyczna i lecznicza w medycynie chińskiej – Dr Agnieszka Krzemińska.
- Różnicowanie wzorców patologii w medycynie chińskiej – Adam
- Zioła i klasyczne receptury ziołowe w medycynie chińskiej – Dr Agnieszka Krzemińska.
- Kanon Medycyny Chińskiej Żółtego Cesarza – Maoshing
- Terapia pożywieniem – Joerg
- Być kobietą, czyli dokąd zmierzasz, Ewo? – Joanna Kaczkowska – Sołtysiak.
- Medycyna Chińska w praktyce, teoria, diagnostyka i teoria w rozumieniu zachodnim – Hamid Montakab.
mgr DARIA DRĄŻKIEWICZ
Założycielka Instytutu Zdrowe Piękno w Krakowie i właścicielka Vigor Point – Centrum Zdrowia Witaminowo – Kroplówkowego. Kosmetolog, szkoleniowiec, specjalista dietetyki profilaktycznej i leczniczej w medycynie chińskiej, akupunktury kosmetycznej i ziołolecznictwa.