Perfumy obejmują łącznie wszystkie preparaty kosmetyczne, których zadaniem jest nadawanie ciału człowieka przyjemnego zapachu. Im większe skondensowanie mieszaniny związków zapachowych, tym wrażenie węchowe utrzymuje się dłużej i jest bardziej intensywne.
Liczba składników używanych do wyrobu perfum jest zaskakująca. Istnieje kilka tysięcy nut zapachowych pochodzących z całego świata, a cena niektórych z nich przewyższa cenę szlachetnych kruszców. Wysoka jakość niektórych składników decyduje o tym, że produkt staje się wyjątkowo ekskluzywny.
Skład
Wyroby perfumeryjne są alkoholowymi roztworami kompozycji zapachowych w etanolu i lekkich alkoholach alifatycznych wraz z dodatkiem środków utrwalających zapach. Ze względu na stężenie mieszanki zapachowej dzielimy je na:
- wody kolońskie, których trwałość zapachu jest dość krótka, ponieważ zawierają od około 2% do 4% ekstraktu zapachowego
- wody toaletowe, które są nieco trwalsze z racji zawartości od 4% do 8% absolutu
- oraz wody perfumowane uważane za najtrwalsze poprzez stężenie od 15% do 30% kompozycji zapachowej.
Wyróżnia się także wodę odświeżającą i ekstrakt z perfum, te formy jednak w sprzedaży drogeryjnej nie są aż tak popularne.
Analizując składniki perfum i ich stosunek ilościowy, można zauważyć, iż w przeważają część składu stanowi rozpuszczalnik. Najczęściej wykorzystywany jest alkohol etylowy oraz inne lekkie alkohole alifatyczne, stanowiące aż kilkadziesiąt procent całej receptury. Wymienione wyżej substancje muszą odznaczać się wyjątkowo wysoką czystością chemiczną.
Natomiast najmniejszy udział procentowy w składzie mają środku utrwalające zapach i środki homogenizujące, których głównym zadaniem jest utrzymanie chemicznej trwałości i jednolitości produktu.
Kompozycja zapachowa decyduje o specyfikacji danego produktu. Skład kompozycji, kilkunastu, kilkudziesięciu a niekiedy nawet kilkuset składników zapachowych to prawdziwa tajemnica koncernów kosmetycznych, zastrzeżona patentami, będąca znakiem towarowym danej marki. Aktualnie istnieje wiele sposobów na potwierdzenie autentyczności produktu o określonych walorach zapachowych. Można to uczynić dzięki badaniom chemicznym lotnych składników mieszaniny metodą chromatografii gazowej headspace. Dzięki uzyskanemu wynikowi otrzymuje się swoisty chemiczny „odcisk palca” perfum, praktycznie niemożliwy do podrobienia bez dokładnej znajomości składu.
Tworzenie kompozycji zapachowych jest swojego rodzaju sztuką, którą zajmuje się kilkadziesiąt tysięcy perfumiarzy na całym świecie. Ludzie o szczególnych predyspozycjach do tworzenia tych kompozycji nazywani są „nosami”. Osoby te mają bardzo rozwiniętą wyobraźnię zapachową i zdolność do zapamiętywania zapachów.
Każda jednak kompozycja zapachowa składa się w trzech niezmiennych części. Każda z nich zawieraj około 25% substancji szybko ulatniających się, kolejne 25% składników średnio lotnych oraz około 50% substratów wolno ulatniających się. Innymi słowy są to nuty zapachowe, uwalniane z biegiem czasu: nuta głowy, serca i bazy.
Nuta głowy
Jest pierwszym odczuciem zapachowym, które czujemy bezpośrednio po użyciu perfum, natychmiast po odparowaniu rozpuszczalnika. Ta faza właściwie nie stanowi decydującej roli o „kształcie” zapachu, ponieważ trwa kilkanaście minut. Tę nutę tworzą najczęściej delikatne i lotne surowce takie jak olejki cytrusowe, przykładowo z pomarańczy czy mandarynki oraz bardzo eteryczne i zwiewne nuty kwiatowe takie jak konwalia.
Nuta serca
To druga faza zapachu obejmująca czas po odparowaniu rozpuszczalnika i ulotnieniu się pierwszej nuty, trwa zwykle do dwóch godzin. Składają się na nią już nieco cięższe zapachy, które nadają charakter całej kompozycji. Wyróżnić tu można zapachy kwiatowe, delikatne akcenty korzenne, drzewne, i owocowe.
Nuta bazowa
Uważana jest za najtrwalszą, ponieważ jej zapach wyczuwalny jest przez kilka godzin. Zadaniem składników tej nuty jest spowalnianie ulatniania dwóch poprzednich faz zapachowych. Większość surowców, które stanowią bazę zapachu określana jest jako „słodka” lub „ciężka”. Wyróżnić tu należy: piżmo, ambrę, drzewo sandałowe, wanilię, tytoń i skórę. Składniki zawarte w tej nucie perfum nadają im ostateczny kształt i często odpowiadają za trwałość i sukces produktu.
Jeśli mowa o trwałości perfum, to bardzo ważnym aspektem jest ludzka skóra, bowiem to nie do końca perfumy zapewniają długi czas uwalniania zapachu. Istotne jest miejsce aplikacji kosmetyku, nawilżenie skóry, ciepłota ciała a nawet gospodarka hormonalna i stan psychiczny człowieka. Idealnymi miejscami do aplikacji perfum są obszary ciała, na których skóra jest najcieplejsza. Nadgarstki, szyja, wewnętrzna strona łokci to strefy, w których zapach będzie wyraźnie wyczuwalny i uwalniany stopniowo. W przypadku nadgarstków należy pamiętać o tym, aby nie pocierać jednym o drugi, ponieważ poszczególne nuty stracą na intensywności a zapach nie rozwinie się.
Ze względu na pochodzenie substancje zapachowe dzieli się na te, które są pochodzenia naturalnego (roślinne i zwierzęce) oraz te, które pozyskano w sposób syntetyczny. Co ciekawe wiele związków chemicznych takich jak aldehydy, ketony czy etery z powodzeniem są wykorzystywane do produkcji perfum. Syntetyki mają zapach zbliżony lub identyczny do oryginału. Przykładem może być cytral, wanilina czy eugenol. Póki co nie wynaleziono jednak metody syntezy olejku z paczuli. Ekstrakt z tej rośliny występuje w swojej oryginalnej, naturalnej formie.
Natomiast wśród składników naturalnych pochodzenia zwierzęcego najcenniejsze są: piżmo, ambra i cywet. Stosowanie ich jest dość kontrowersyjne ze względu na ochronę zwierząt, od których pochodzą oraz z powodu ich abstrakcyjnej ceny. Najczęściej stosuje się ich syntetyczne zamienniki.
Wielka różnorodność ingrediencji w perfumach stanowi zarówno ich atut jak i spory minus. Bowiem tak duża ilość substancji może powodować odczyny alergiczne na skórze, objawiające się zaczerwienieniem, wysypką i świądem o różnym nasileniu. W zależności od miejsca aplikacji kosmetyku oraz dodatkowej ekspozycji tych miejsc na działanie promieni słonecznych, potencjalna reakcja alergiczna może być bardzo zróżnicowana. Silnymi alergenami bywają: goździk, cynamon, cytrusy oraz piżmo. Niekiedy zmiana receptury uwzględniająca zastosowanie nieuczulającego składnika jest bardzo trudna, ponieważ wtedy zmienia się zapach całej mieszaniny. Póki co producenci perfum prześcigają się w syntetyzowaniu nieuczulających i opłacalnych zamienników, które równocześnie trafią w gust konsumentów. Ponadto wszystko należy wykonać zgodnie z aktualnym prawodawstwem, czynnikami ekonomicznymi, ekologicznymi i zdrowotnymi.
Anna Szymanowska-Flis
Absolwentka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, kierunek kosmetologia oraz Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gdzie uzyskała tytuł technologa chemii, specjalność chemia kosmetyków. Pracuje jako analityk laboratoryjny. Z zamiłowania autorka tekstów.