Prawidłowe funkcjonowanie naszej skóry zależy od wielu czynników, na które mamy mniejszy bądź większy wpływ. Na szczególną uwagę zasługuje bariera naskórkowa. Jej kondycja zależna jest od naszej diety, prowadzonego trybu życia czy prawidłowej pielęgnacji.
Bariera naskórkowa jest swoistym supertworem. Chroni naszą skórę przed działaniem niekorzystnych czynników zewnętrznych, wnikaniem mikroorganizmów i transepidermalną utratą wody. Zaburzenia w obrębie jej składu zawsze skutkują pogorszeniem stanu skóry. Dlatego tak istotne znaczenie ma zachowanie równowagi w składzie płaszcza hydrolipidowego, flory bakteryjnej, a także pH na powierzchni naszego naskórka.
Płaszcz hydrolipidowy jest mieszaniną wydzielin gruczołów potowych, łojowych oraz lipidów naskórkowych. Jest jedną z najważniejszych struktur odpowiadających za zdrowie skóry. Należy do typu emulsji W/O (gdzie woda stanowi ok. 10%). Taki rodzaj emulsji hamuje wysychanie naskórka. Dla ochrony skóry ogromne znaczenie mają lipidy łoju (trójglicerydy, wolne kwasy tłuszczowe, skwalen, estry wosków, sterole) oraz lipidy warstwy rogowej (ceramidy, sterole i ich pochodne, skwalen, wolne kwasy tłuszczowe).
GLICERYDY
Glicerydy (in. acyloglicerole) należą do NNKT. W postaci trójglicerydów stanowią aż ok. 50% składu łoju. Pod wpływem działania bakterii Cutibacterium acnes rozkładane są do glicerolu oraz kwasów tłuszczowych powodując zachwianie równowagi w ich ilości. Prowadzi to do zmiany gęstości łoju, a w konsekwencji zaczopowania ujść gruczołów łojowych i powstawania stanów zapalnych.
ESTRY WOSKÓW
Estry wosków to ok. 20% składników łoju skóry. W organizmie człowieka produkowane są jedynie przez gruczoły łojowe. Woski odpowiedzialne są za tworzenie powłoki zabezpieczającej przed parowaniem wody. Estry wosków są zdecydowanie bardziej odporne na utlenianie, hydrolizę oraz wysoką temperaturę niż skwalen czy trójglicerydy. Wykazują również właściwości samooczyszczania powierzchni. Odpychają wilgoć, a także wraz z wodą zbierają patogeny i inne zanieczyszczenia (tzw. efekt lotosu).
SKWALEN
Skwalen jest węglowodorem wielonienasyconym zaliczanym do lipidów, choć tłuszczem nie jest. Stanowi ok. 10% składu łoju. Kiedy występuje w prawidłowej ilości wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe. Korzystnie wpływa na hamowanie procesów starzenia poprzez neutralizację wolnych rodników. Nadmiar skwalenu może zwiększać gęstość łoju co utrudnia jego wydostawanie się na powierzchnię skóry. W konsekwencji zwiększa to tendencję do postawania zaskórników. Niedobór skwalenu wpływa na problemy z prawidłowym przebiegiem procesów detoksykacji, keratynizacji oraz ze wzrost TEWL (Transepidermal Water Loss). Skwalen podatny jest na utlenianie, a jego wydzielanie wraz z wiekiem maleje. Bardzo ważne jest zatem uzupełnianie jego niedoborów w postaci suplementacji.
WOLNE KWASY TŁUSZCZOWE
Wolne kwasy tłuszczowe obecne są na powierzchni naszej skóry w wyniku rozkładu trójglicerydów przez bakterie lub jako wydzielina gruczołów łojowych. Ich obecność warunkuje odpowiednie funkcjonowanie naszej skóry. Udowodniono, że stosowanie lipidów zawierających kwasy tłuszczowe, szczególnie omega-6, przyspiesza odtwarzanie lipidów w ciałkach lamelarnych warstwy ziarnistej. Ma to istotne znaczenie w przypadku regeneracji skóry suchej, uszkodzonej czy starzejącej się. Na szczególną uwagę zasługują kwas sapienowy, linolowy oraz γ-linolenowy.
Kwas sapienowy to kwas tłuszczowy, który dominuje w łoju. Jego rola nie do końca jest jeszcze poznana, ale przypisuje się mu działanie przeciwbakteryjne.
Kwas linolowy jest naturalnym składnikiem łoju. Jego obecność w płaszczu hydrolipidowym jest niezwykle cenna. Odpowiada za ograniczenie TEWL, produkcję cementu międzykomórkowego, budowę błon komórkowych oraz regulację metabolizmu skóry. U osób z trądzikiem spadek ilości kwasu linolowego skutkuje zaburzeniami w obrębie funkcji wydzielniczych gruczołów łojowych. Efektem tego są problemy z odprowadzeniem łoju, powstawanie zaskórników i stanów zapalnych. Kwas linolowy wchodzi również w skład ceramidu i warstwy stratum corneum.
Ogromne znaczenie w budowie płaszcza hydrolipidowego odgrywa również powstający pod wpływem przemian enzymatycznych kwasu linolowego kwas γ-linolenowy. Jest on składnikiem błony komórkowej oraz mitochondrialnej odpowiada za prawidłowy transport wewnątrz- i zewnątrzkomórkowy.
CERAMIDY
Ceramidy stanowią ok. 40% lipidów warstwy rogowej naskórka. Dotychczas w skórze zidentyfikowano 11 rodzajów ceramidów, z czego aż 9 występuje w stratum corneum. Są ważnym składnikiem cementu międzykomórkowego. Zabezpieczają również skórę przed utratą wody. Udowodniono, że ich niedobór ma ścisły związek z występowaniem łuszczycy czy AZS. Na szczególną uwagę zasługuje ceramid 1 uczestniczący w tworzeniu nieprzepuszczalnej powłoki dla wody. W swojej budowie zawiera dwunienasycony kwas linolowy. W przypadku niedoboru kwasu linolowego w skórze, zostaje zastąpiony on kwasem oleinowym. Obniża to znacznie zdolności barierowe warstwy rogowej.
STEROLE
Sterole i ich pochodne stanowią ok. 25% lipidów warstwy rogowej. Wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, a także przeciwutleniające. Istotną rolę w kontekście bariery hydrolipidowej odgrywa cholesterol. Stanowiąc zaledwie ok. 5% lipidów warstwy rogowej odpowiada za powstawanie prawidłowej struktury laminarnej i lateralnej oraz odpowiedniej płynności powstałych błon. Jego obecność jest również niezastąpiona w procesie tworzenia witaminy D3 oraz wielu hormonów, co bezpośrednio oddziaływać będzie na stan skóry.
NATURALNA FLORA SKÓRY
Fizjologicznie na naszej skórze bytuje ok. 1000 gatunków bakterii oraz dziesiątki grzybów. Ich ilość i rodzaj zależna jest od miejsca na powierzchni skóry, jej wilgotności i wydzielin. W momencie gdy na powierzchni skóry panuje stan równowagi mikroogranizmy te żyją z nami w układzie symbiotycznym, nie wyrządzając żadnych szkód. Niektóre drobnoustroje wykazują nawet korzystne działanie poprzez np. produkcję naturalnych antybiotyków, a tym samym ograniczając rozwój innych patogenów. W wyniku zachwiania równowagi (np. spadek odporności) może dojść do przerostu ilości danego drobnoustroju. Doprowadzić to może do zmiany jego symbiotycznego działania w patogenne. Przykładem jest bakteria Pseudomonas aeruginosa. W stanie homeostazy flory skóry P.aeruginosa produkuje antybiotyki ograniczające rozwój np. bakterii Staphylococcus aureus. W wyniku zaburzenia balansu na powierzchni skóry P.aeruginosa może stać się przyczyną wielu groźnych zakażeń.
Wszystkie wymienione czynniki wpływają na odczyn pH powierzchni naszej skóry. Wydzieliny gruczołów łojowych, potowych, produkty rozpadu białek i lipidów oraz wydzieliny mikroorganizmów zapewniają skórze kwaśne pH na poziomie 4,5-6,2. Każde zaburzenie w obrębie składu płaszcza hydrolipidowego skutkuje osłabieniem naturalnego systemu obronnego skóry, co predysponuje do powstawania wielu problemów na poziomie skóry.
Płaszcz hydrolipidowy nie chroni skóry przed działaniem promieniowania UV. Jednocześnie jest bardzo podatny na powodowane przez nie uszkodzenia. Ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe wpływa na degradację keratynoców i korneodesmosomów oraz upośledza prawidłowy przebieg procesu keratynizacji. Uszkadza również w znaczy sposób płaszcz hydrolipidowy. Pod wpływem promieniowania słonecznego dochodzi do zmniejszenia ilości ceramidów, steroli oraz kwasów tłuszczowych m.in. γ-linolenowego. Następstwem tego jest zwiększenie TEWL oraz zaburzenia w obrębie przylegania korneocytów stratum corneum. Skóra po ekspozycji na słońce staje się sucha i szorstka. Często dochodzi również do zaostrzenia i powstawania nowych zmian trądzikowych.
W terapiach kosmetologicznych, które mają na celu przygotowanie skóry na ekspozycję UV oraz jej regenerację po kąpielach słonecznych niezbędne jest uwzględnienie produktów zawierających składniki płaszcza hydrolipidowego. Jednak aby terapia mogła zakończyć się pełnym sukcesem, a efekty były trwałe konieczne jest dokładne określenie czego nasza skóra konkretnie w danym momencie potrzebuje.
BADANIA LABORATORYJNE
Nie mając wiedzy dotyczącej procesów zachodzących w organizmie naszego klienta, nie mamy możliwości trafnego doboru preparatów i osiągnięcia satysfakcjonujących efektów terapeutycznych. Cennym narzędziem w ręku kosmetologa stają się badania laboratoryjne, które dają odpowiedzi na wiele problemów z którymi zmaga się nasz pacjent. Z wyników podstawowych badań krwi (morfologia z rozmazem, lipidogram, poziom metabolitu 25(OH) wit.D3 możemy uzyskać wiele cennych informacji, które pomogą w ustaleniu kierunku działania terapii kosmetologicznej.
Holistyczne podejście do problemów skóry daje możliwość osiągnięcia zdumiewających efektów. W terapiach mających na celu odbudowę bariery ochronnej jak również w każdym innym działaniu podejmowanym w celu poprawy stanu naszej skóry istotne jest interdyscyplinarne podejście do problemu. Osiągnięcie pełnego sukcesu i gwarancję długotrwałych efektów daje tylko całościowe postrzeganie klienta oraz stworzenie personalizowanego planu suplementacji oraz pielęgnacji domowej i gabinetowej.
EWELINA GAJDA-MAMET
Kosmetolog, magister biotechnologii kosmetologicznej, dyplomowany dietetyk.
Wykładowca akademicki na kierunku kosmetologia UO. Właścicielka gabinetu kosmetologii holistycznej „Skin Therapy”. Założycielka opolskiego oddziału Fundacji Spa for Cancer. Propagatorka nurtu healthy-aging, interdyscyplinarnego podejścia do terapii skóry oraz zdrowego stylu życia.
Bibliografia
- Wolski T., Kędzia B. Pharmacotherapy of skin. Part 1. Constitution and physiology of skin, Post Fitoter 2019; 20(1): 61-67
- Wolski T., Kędzia B. Pharmacotherapy of skin. Part 3. Moisturing of skin and natural moisture substances Post Fitoter 2019; 20(3): 224-228
- Peter M. Elias, MD, Matthias Schmuth, MD, Nieprawidłowa bariera skórna w etiopatogenezie atopowego zapalenia skóry, Dermatologia po Dyplomie 2010;1(3):20-30
- BOJAROWICZ H., WOŹNIAK B., Polyunsaturated fatty acids and their infl uence on skin condition, Probl Hig Epidemiol 2008, 89(4): 471-475
- Pappas A., Epidermal surface lipids, Dermato-Endocrinology Vol.1, 2009 -Issue 2, Pages 72-76
- Joachim W Fluhr, Man Mao-Qiang, Barbara E Brown, Philip W Wertz, Debra Crumrine, John P Sundberg, Kenneth R Feingold, Peter M Elias, Glycerol regulates stratum corneum hydration in sebaceous gland deficient (asebia) mice, J Invest Dermatol. 2003 May;120(5):728-37. doi: 10.1046/j.1523-1747.2003.12134.x.
- Picardo M., Ottaviani M., Camera E.& Mastrofrancesco A., Sebaceous gland lipids, Dermato-Endocrinology Vol.1, 2009 -Issue 2, Pages 68-71
- Marwicka J., Makuch M., Niemyska K., Właściwości oraz kosmetyczne zastosowanie oliwy z oliwek jako produktu bogatego w substancje biologicznie czynne, 5 / 2015 / vol. 4 420 Kosmetologia Estetyczna
- Zielińska A., Nowak I., Kwasy tłuszczowe w olejach roślinnych i ich znaczenie w kosmetyce, CHEMIK 2014, 68, 2, 103–110
- Wiśniowska J., Dzierżewicz Z., Balwierz R., Ceramidy – budowa i ich znaczenie w warstwie lipidowej naskórka, 4 / 2019 / vol. 8 Kosmetologia Estetyczna
- Kołodziejczak A., Kosmetologia, PZWL wyd.3