Problem swędzącej i suchej skóry dotyczy dużej liczby osób, bez względu na płeć. Drapanie przynosi chwilową ulgę, jednak pociąga za sobą pogorszenie stanu skóry, która ulega uszkodzeniom mechanicznym oraz zakażeniom.
Często uporczywe swędzenie skóry utrudnia codzienne funkcjonowanie, powodując bezsenność, a w konsekwencji obniżenie nastroju, drażliwość, zaburzenia koncentracji i spadek efektywności w ciągu dnia. Najczęstszą przyczyną swędzenia i suchości skóry są czynniki zewnętrzne, zaniedbania higieniczne lub nieprawidłowa pielęgnacja a także stylizacja włosów w przypadku skóry głowy.
Świąd skóry
Swędzenie to subiektywne uczucie, które występuje na skutek podrażnienia zakończeń nerwowych zlokalizowanych w skórze właściwej przez bodźce. Czynniki wywołujące swędzenie skóry pochodzą ze środowiska zewnętrznego i są to przykładowo toksyny uwalniane przez rośliny i owady lub z wnętrza organizmu. Co interesujące ból i świąd może być wywołany przez te same mediatory zapalne w organizmie człowieka. Jednak sam ból ma niewiele wspólnego ze swędzeniem. Często uogólniony świąd bywa o wiele gorszy od bólu. Stąd też pacjenci cierpiący w wyniku świądu intensywnie się drapią, powodując przy tym tzw. przeczosy a w następstwie nadkażenia bakteryjne skóry.
W zależności od przyczyny lub umiejscowienia swędzenie klasyfikuje się w następujący sposób. Wyróżnia się świąd przewlekły, jeżeli trwa on dłużej niż sześć tygodni oraz świąd ostry, trwający krócej niż 6 tygodni. Ze względu na miejsce odczuwania rozróżnia się swędzenie ograniczone lub uogólnione. Natomiast w zależności od mechanizmu powstawania świąd przydziela się do następujących kategorii: świąd skórny, układowy, neurologiczny, psychogenny, o mieszanej etiologii oraz o pochodzeniu nieznanym. Swędzenie skóry jest bardzo często powiązane z jej suchością lub chorobami dermatologicznymi.
Sucha skóra
Suchość może występować konstytucjonalnie u osób zdrowych oraz patologicznie w przebiegu rozmaitych dermatoz. Skóra taka z wyglądu jest zgrubiała, szorstka i ma nierówną powierzchnię. Niekiedy łuszczy się, widoczne są na niej zarysowania, pęknięcia i zmarszczki. Skóra jest matowa, brak jej elastyczności i nawilżenia. Suchej skórze towarzyszy specyficzne uczucie ściągnięcia, a także świąd, podrażnienie, uczucie mrowienia a nawet ból. Osoby cierpiące z powodu suchej skóry mają często potrzebę drapania się, czują dyskomfort i niepokój. Suchość w połączeniu ze świądem niezależnie od etiologii znacznie obniża jakość życia, czasami uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Na jej wystąpienie wpływ mają czynniki zewnętrzne takie jak promieniowanie UV i warunki klimatyczne oraz substancje chemiczne oraz leki. Ponadto sucha skóra jest typowym objawem towarzyszącym starzeniu się skóry, lub występuje w przebiegu schorzeń takich jak AZS i łuszczyca. W wyniku działania wyżej wymienionych czynników w skórze zachodzą zmiany dotyczące nawodnienia warstwy rogowej skóry i wzrostu TEWL, a także zaburzenia w składzie NMF, kiedy obniża się zawartość związków chemicznych, mających zdolność do wiązania cząsteczek wody.
U wielu osób sucha skóra nie jest oznaką choroby, jest spowodowana jedynie nieprawidłową pielęgnacją. Używanie zbyt ostrych środków myjących i piorących, sztuczne i nieprzewiewne tkaniny ubraniowe a także niestosowanie balsamów do ciała i zbyt gorące kąpiele mogą skutkować podrażnieniem skóry. Gdy w następstwie niedostatecznej dbałości wystąpi epizod suchej skóry nawet w połączeniu ze świądem, najczęściej wystarczy wdrożenie odpowiedniej pielęgnacji i natłuszczanie skóry, by przywrócić jej odpowiedni komfort, a objawy ustąpiły. O ile świąd jest klasyfikowany na wiele sposobów, to w przypadku suchości skóry można wyróżnić jeden, podstawowy podział: na suchość skóry zdrowej i zmienionej chorobowo. Skóra może wysuszać się w dowolnym miejscu, ale najczęściej suche obszary na skórze pojawiają się na rękach, podudziach i brzuchu oraz oczywiście na twarzy i owłosionej skórze głowy. Jeśli sucha skóra zaczyna zmieniać kolor, twardnieć i mocno swędzieć, a także gdy pojawiają się pęknięcia i nadżerki, to wyraźny sygnał do konsultacji z lekarzem specjalistą.
Do chorób wywołujących swędzenie skóry należą m.in.: łupież i grzybica, alergie kontaktowe, pokrzywki, zakażenia wirusem ospy wietrznej, półpaśca i HIV, żółtaczka towarzysząca schorzeniom wątroby, mocznica, twardzina układowa, trądzik różowaty, świerzb, wszawica lub pchły, liszajec zakaźny, zaburzenia odżywiania, liszaj płaski i świerzbiączka. Ponadto swędzenie skóry u kilkunastu procent osób spowodowane jest chorobą ogólnoustrojową, taką jak nowotwór, cholestaza lub choroba psychiczna. Swędzenie skóry można zaobserwować także u kilkunastu procent kobiet ciężarnych. Wówczas występuje ono w okolicy brzucha, klatki piersiowej, ud oraz kończyn górnych i ma związek ze zmianami hormonalnymi typowymi dla okresu ciąży.
Bardzo trudno jest zróżnicować kiedy występuje tylko świąd a kiedy suchość skóry w przebiegu różnych schorzeń. Często zdarza się, że występuje tylko jeden z objawów lub oba jednocześnie, co nie wyklucza obecności lub braku jednostki chorobowej. Decydujące znaczenie ma wtedy diagnostyka i dodatkowe symptomy przemawiające za daną chorobą.
Są schorzenia, w których obecność tytułowych objawów jest bardzo znacząca. Występowanie suchości i świądu skóry w przebiegu cukrzycy pojawia się najczęściej, gdy główna choroba nie jest leczona we właściwy sposób, lub gdy nie jest zdiagnozowana. Ważne jest aby z tym schorzeniem utrzymywać zdrową skórę, ponieważ cukrzyca spowalnia proces gojenia się ran i zwiększa jest ryzyko infekcji. Aby zapobiegać nadmiernemu przesuszaniu się skóry, stosuje się pielęgnację nastawioną na natłuszczanie skóry. W toku nadczynności lub niedoczynności tarczycy oprócz objawów typowych dla tych chorób autoimmunologicznych takich jak uczucie zmęczenia, osłabienie, zawroty głowy, spadek lub przybieranie na masie są także problemy skórne: suchość, ziemistość, swędzenie i przebarwienia na łokciach i kolanach a także matowa, łuszcząca się i pękająca skóra. Tu również podstawą jest prawidłowa pielęgnacja oparta głównie na natłuszczaniu i nawilżaniu. W przebiegu łuszczycy i AZS odczuwanie świądu i suchości jest dość nasilone. Skóra osób z tymi przypadłościami jest niezwykle podatna na podrażnienia. Są to choroby przewlekłe o nawrotowym charakterze. Objawy znacznie utrudniają codzienne życie i wpływają na komfort psychiczny pacjentów. Minimalizację niekorzystnych skutków zapewnia prawidłowa pielęgnacja.
U niektórych zdrowych osób swędzenie skóry wzmaga się szczególnie w okresie zimowym, który wkrótce nadejdzie. Związane jest to z wpływem działania wiatru, śniegu oraz niskiej temperatury, klimatyzacji oraz ogrzewania w domach. Najczęściej obserwuje się dolegliwości obszaru obejmującego twarz i dłonie, czyli miejsc które są bezpośrednio narażone na kontakt z zimnem lub suchym powietrzem. Ponadto w okresie zimowym częściej korzystamy z ciepłej wody. Zmiana temperatury mocna wysusza skórę i wywołuje reakcje rumieniowe. Aby zapobiegać przesuszeniu skóry warto zadbać o jej odpowiednią pielęgnację, na przykład nawilżającym balsamem z dodatkiem odżywczego aloesu lub olejów roślinnych. Inną przyczyną nadmiernego swędzenia skóry zimą może być noszenie odzieży, która uniemożliwia oddychanie skórze i dodatkowo drażni ją swoją fakturą.
W niektórych przypadkach jesteśmy sami w stanie ustalić przyczynę swędzenia skóry, przykładowo po zakupie nowej odzieży, kosmetyków lub detergentów do prania. W tym przypadku wystarczy usunąć czynnik podrażniający. Zdarzają się jednak sytuacje, w których niezbędna jest konsultacja z lekarzem. Wskazania do wizyty u dermatologa to przewlekły świąd o nieznanej przyczynie, który nie reaguje na żadne doraźne leczenie, swędzenie skóry obejmujące cały obszar ciała, występowanie objawów dodatkowych w postaci wysokiej temperatury, utraty masy ciała, zaburzeń w oddawaniu moczu oraz zaczerwienienia skóry, oraz swędzenie które uniemożliwia sen oraz normalne funkcjonowanie w ciągu dnia.
Leczenie swędzenia skóry powinno być w miarę możliwości przyczynowe. W zależności od genezy zastosowanie znajdują glikokortykosteroidy, doustne preparaty przeciwhistaminowe i retinoidy. W przypadkach chorób pasożytniczych wykorzystuje się preparaty, które działają zewnętrznie na skórę, najczęściej maści zawierające permetrynę lub krotamiton. W momencie, gdy swędzenie skóry wywołane jest reakcjami alergicznymi należy usunąć z otoczenia pacjenta substancje uczulające. W razie braku możliwości określenia i wyeliminowania czynnika powodującego świąd, stosuje się leczenie objawowe. Przeciwświądowo działają maści i żele, zawierające kamforę, mentol, środki znieczulające oraz leki antyhistaminowe.
Regularne stosowanie kremów nawilżających pozwalaj zapobiec nadmiernej suchości skóry. Najlepsze do stosowania są kosmetyki naturalne, które nie zawierają substancji drażniących i nie są perfumowane. Dobrym wyborem będą także emolienty. Aby dbać o dobrą kondycję skóry, codzienna dieta powinna być rozsądnie zbilansowana i bogata w ważne dla zdrowia mikroelementy i witaminy.
Anna Szymanowska-Flis
Absolwentka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, kierunek kosmetologia oraz Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gdzie uzyskała tytuł technologa chemii, specjalność chemia kosmetyków. Pracuje jako analityk laboratoryjny. Z zamiłowania autorka tekstów.