Badania wskazują, że stres oksydacyjny odgrywa kluczową rolę w procesie starzenia się. Jest zaburzeniem równowagi między zdolnością antyoksydacyjną komórek, a wytwarzaniem reaktywnych form tlenu (reactive oxygen species, ROS).
Dostępne dane wskazują, że organizmy żywe dostosowały się do współistnienia z reaktywnymi formami tlenu. Skóra człowieka w uproszczeniu złożona jest z dwóch głównych warstw, na które składa się naskórek oraz skóra właściwa, które łączy blaszka podstawna. W skórze właściwej, kluczową rolę odgrywa macierz zewnątrzkomórkowa (extracellular matrix, ECM), w której zlokalizowane są białka kolagenowe, a także elastyna, które charakteryzują się długim okresem półtrwania. Do zasadniczych mechanizmów macierzy zewnątrzkomórkowej zalicza się kontrolowanie produkcji wolnych rodników. Wolne rodniki tlenowe mogą być indukowane przez szereg czynników wewnętrznych, takich jak światło ultrafioletowe, czy dym tytoniowy. Do źródeł stresu oksydacyjnego zalicza się również stany zapalne.
Jak wspomniano, organizm człowieka posiada endogenne mechanizmy chroniące przed reaktywnymi formami tlenu, do których zaliczają się cząsteczki antyoksydacyjne (nieenzymatyczne) oraz enzymy antyoksydacyjne, takie jak katalaza, peroksydaza glutationowa oraz dysmutaza ponadtlenkowa. Należy podkreślić, że wraz z upływem czasu, mechanizmy obronne ulegają osłabieniu, natomiast produkcja wolnych rodników zostaje wzmożona. Co istotne, stwierdza się, że stężenie reaktywnych form tlenu jest wyższe w naskórku, aniżeli w skórze właściwej. W związku z tym, w analogii do procesu starzenia się skóry i wpływu reaktywnych form tlenu na naskórek i macierz zewnątrzkomórkową, najskuteczniejszym sposobem opóźnienia procesu starzenia się skóry byłaby terapia stricte ukierunkowana na odnowę komórek, ich autofagię (szlak śmierci komórkowej), a także stymulację macierzy zewnątrzkomórkowej. Możliwe jest to za pomocą stymulacji mechanicznej, jak również wsparcia metabolizmu komórkowego za pomocą antyoksydantów, kwasu hialuronowego, peptydów czy aminokwasów. Badania wskazują, że niskocząsteczkowy, nieusieciowany kwas hialuronowy wykazuje właściwość stymulacji aktywności komórkowej, tym samym przyczyniając się do wsparcia macierzy zewnątrzkomórkowej, co wskazuje na skuteczną terapię przeciwstarzeniową. Z kolei wysokocząsteczkowy kwas hialuronowy, wykazuje właściwość przeciwutleniającą, a także stanowi swoiste rusztowanie.
W celu wsparcia mechanizmów obronnych skóry, niezbędne jest również zastosowanie substancji antyoksydacyjnych, do których między innymi zaliczają się:
- witamina C (kwas askorbinowy)
- witamina E (α-tokoferol)
- ubichinon (koenzym Q10)
Co istotne, powyższe substancje przeciwutleniające, czyli antyoksydacyjne cząsteczki nieenzymatyczne, zlokalizowane są w warstwie rogowej naskórka, jednak ich najwyższe stężenie znajduje się w głębszych warstwach komórkowych.
Proces starzenia się przejawia się również w postaci ograniczenia funkcji melanocytów, a także zaburzeń cyklu wzrostu włosów. Badania wskazują, że to właśnie stres oksydacyjny, w decydującej mierze, może być odpowiedzialny za mechanizm nadmiernej utraty włosów, a także procesu siwienia. Należy podkreślić, że całościowy problem biologicznego starzenia się skóry i włosów jest procesem złożonym, na które składają się zmiany enzymatyczne oraz hormonalne (biochemiczne), oraz molekularne.
Na kondycję włosów, abstrahując od stresu oksydacyjnego i wolnych rodników tlenowych, składa się szereg czynników zewnętrznych, takich jak pielęgnacja owłosionej skóry głowy i włosów, a także czynniki wewnętrzne, takie jak płeć, uwarunkowania genetyczne, dieta czy też ogólny stan zdrowia. Jednak sam stres oksydacyjny, w kontekście problematyki owłosionej skóry głowy i nadmiernej utraty włosów, może objawiać się w postaci łysienia starczego, łysienia androgenowego, a także jako objaw progerii, czyli przedwczesnego starzenia się. Jak wspomniano uprzednio, jednym z czynników wpływających na wytwarzanie wolnych rodników jest dym tytoniowy. Badania opublikowane w Dermatology w roku 2003, jednoznacznie wskazują na indukcję wieloczynnikowych mechanizmów powstałych na skutek palenia tytoniu w analogii do nadmiernej utraty włosów. Zalicza się do nich bezpośredni wpływ na mikrokrążenie, genotoksyczność, a także upośledzenie cyklu wzrostu włosów na skutek stresu oksydacyjnego. Co istotne, na skutek postępującego procesu starzenia się, zarówno skóra jak i włosy, wykazują znaczne uwrażliwienie na wszelkie czynniki atmosferyczne, w tym na promieniowanie ultrafioletowe.
Pierwszym krokiem do ograniczenia nadprodukcji reaktywnych form tlenu, powinna być eliminacja, lub ograniczenie czynników wewnętrznych oraz zewnętrznych, mających wpływ na indukcję stresu oksydacyjnego. Należy podkreślić, że niektóre witaminy o właściwościach przeciwutleniających, do których zalicza się witamina D3, konieczne są do regulacji szeregu szlaków biochemicznych, które, przyczyniają się do właściwego funkcjonowania narządów w organizmie człowieka. Pozyskiwanie egzogennych antyoksydantów z diety może skutecznie wpłynąć na spowolnienie procesu starzenia się. Należy mieć na uwadze zarówno nutraceutyki (np. astaksantyna), jak również żywność funkcjonalną o wysokiej zdolności antyoksydacyjnej. Należy zadbać, aby dieta bogata była we flawonoidy, czy polifenole, które charakteryzują się silnym działaniem antyoksydacyjnym, co wpływa zarówno na wygaszenie tlenu singletowego, a także zmiatanie wolnych rodników.
W przypadku ograniczenia czynników zewnętrznych, należy blokować bezpośrednie oddziaływanie promieni słonecznych na skórę głowy, chroniąc owłosioną skórę głowy tkaninami o wysokim współczynniku ochrony przed promieniowaniem ultrafioletowym, lub dedykowanymi preparatami przeciwsłonecznymi. Kolejno, należy szczególnie podkreślić, że włosy człowieka są jednym z najbardziej chłonnych naturalnych materiałów na świecie – w związku z tym wszelkie zanieczyszczenia, które zaliczają się do czynników zewnętrznych wywołujących stres oksydacyjny, umożliwiają wywołanie zaburzenia mikrobiomu owłosionej skóry głowy, co prowadzi do powstania możliwych stanów zapalnych, z kolei które jak uprzednio wspomniano, zaliczają się również do źródeł stresu oksydacyjnego. W tym momencie, należy postawić nacisk na preparaty pielęgnacyjne wykazujące działanie antyoksydacyjne, zawierające takie składniki jak:
- witamina A
- witamina C
- witamina E
- beta-karoten
- minerały śladowe
- fitochemikalia
- aminokwasy
- ekstrakty roślinne, takie jak trawa cytrynowa, ekstrakt z pestek winogron, czy zielona herbata (w tym katechiny o działaniu przeciwutleniającym).
Jak wykazano, kluczowym elementem w procesie starzenia, na który również składa się starzenie skóry oraz siwienie włosów, jest stres oksydacyjny, dlatego niezbędnym jest wprowadzenie w życie procedur prewencyjnych, i ograniczenie czynników wywołujących, zarówno egzogennych, jak i endogennych.
mgr Claudia Musiał
Doktorantka Nauk Medycznych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, wykładowca w Wyższej Szkole Zdrowia w Gdańsku, kosmetolog – specjalista kosmetologii bioestetycznej, trycholog, autorka publikacji naukowych i popularno-naukowych, prelegentka na konferencjach naukowych i popularno-naukowych.