Ozon z języka greckiego oznacza „pachnący”. Inaczej zwany trójtlenem jest jedną z dwóch odmianą alotropowych tlenu, która występuje naturalnie w przyrodzie.
Alotropia oznacza występowanie w tym samym stanie skupienia kilku odmian tego samego pierwiastka, które różnią się od siebie właściwościami chemicznymi i fizycznymi. Ozon zawiera w swojej cząsteczce trzy atomy tlenu i ma właściwości aseptyczne oraz toksyczne. Ozon naturalnie gromadzi się w stratosferze, czyli około dziesięć kilometrów nad powierzchnią Ziemi, gdzie tworzy warstwę ozonową, która pełni ważną rolę pochłaniania części promieniowania UV docierającego do Ziemi. Ozon stratosferyczny powstaje na skutek oddziaływania promieniowania UV na cząsteczki dwuatomowe tlenu, w wyniku czego rozpadają się one na pojedyncze atomy, te zaś reagują z tlenem cząsteczkowym, tworząc trzyatomowe cząstki ozonu. W warunkach normalnych ozon jest niepalnym gazem koloru niebieskiego, o gęstości wyższej niż powietrze. Natomiast w znacznych temperaturach minusowych staje się fioletową cieczą. W przyrodzie ozon tworzy się w trakcie wyładowań elektrycznych, towarzyszących każdej burzy. Większość ludzi zna bardzo dobrze jego zapach, który kojarzy się z czystym powietrzem.
Ozon jest wykorzystywany m.in. w przemyśle do uzdatniania wody pitnej, a także do odkażania pomieszczeń. Działanie bakteriobójcze wykazuje już w bardzo niskich stężeniach, jednak działa stosunkowo krótko i najczęściej dochodzi do ponownego skażenia. Poza działaniem dezynfekującym ozon jest także toksyczny, ponieważ uszkadza błony biologiczne komórek poprzez reakcje wolnorodnikowe. Człowiek może się nim zatruć, co objawia się wstępnie bólem głowy, nudnościami i niepokojem oraz kaszlem oraz podrażnieniem gardła.
Tritlenek jest stosowany także dość szeroko w medycynie. Po pierwsze kluczowe jest działanie bakterio-, grzybo- i wirusobójcze dzięki silnym właściwościom utleniającym tej odmiany tlenu. Ozon łączy się z aminokwasami taki jak: cysteina, metionina i histydyna, które tworzą między innymi błony komórek bakteryjnych. W przypadku wirusów ozon oddziałuje niszcząco na otoczki ich cząsteczek, składające się z kwasów tłuszczowych. Już kilkusekundowe działanie ozonu prowadzi do zatrzymania funkcji życiowych drobnoustrojów. Bakterie, które wykazują dużą wrażliwość na działanie ozonu to przykładowo: Pseudomonas aeruginosa, Candida albicans, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Proteus vulgaris.
Poza wykorzystaniem przemysłowym i medycznym do odkażania przedmiotów, gaz ten przyspiesza gojenie ran, dzięki czemu popularne jest jego stosowanie w podaniu na skórę (lub do skóry). Warto wyszczególnić, że pobudza on ziarninowanie w skórze. Gdy brzegi rany nie mogą się zrosnąć, na jej powierzchni narasta tkanka łączna z siecią naczyń włosowatych, tzw. ziarnina. Jej zadaniem jest wypełnienie ubytku, do którego powstania doszło w wyniku uszkodzenia tkanek. Ziarnina to przejściowy etap w procesie leczenia rany, wytwór przekształca się później w tkankę bliznowatą. Wykorzystanie ozonu przyspiesza ten proces, utrzymując dodatkowo ranę w czystości. Odkażające właściwości ozonu są także przydatne w trakcie regeneracji skóry po owrzodzeniach, odleżynach, odparzeniach czy zmianach cukrzycowych i alergicznych. Osoby cierpiące na grzybicze choroby skóry mogą także skorzystać z jego dezynfekujących właściwości, co przyspieszy zasadniczy proces leczenia. Wsparcie terapii leczniczej przy wykorzystaniu ozonu nazywane jest ozonoterapią. Odbywa się ona zazwyczaj poprzez kontakt chorobowo zmienionego ciała z roztworem ozonu rozpuszczonego w wodzie lub poprzez zetknięcie jej bezpośrednio z gazem w formie gazowej. Najkorzystniejszą terapeutycznie i bezpieczną, a zarazem najtrwalszą formą nośników ozonu są ozonki: 1,2,4-trioksany. Są one utrzymywane w podłożach i nośnikach takich jak oleje i kremy. Struktura ozonków umożliwia ich przenikanie do najgłębszych partii skóry i pozytywne oddziaływanie na jej komórki. Ozonowane preparaty kosmetyczne są wykorzystywane w prostych zabiegach kosmetycznych takich jak: manicure i pedicure, a także w zabiegach z kosmetologii ogólnej przykładowo: mikrodermabrazji oraz w zabiegach redukujących cellulit. W zależności od problemów skóry rekomenduje się podawanie ozonu podskórnie, w postaci ozonowanej oliwki do pielęgnacji i masażu ciała, autohemotransfuzję, podawanie go do jam ciała lub ozonowanie zewnętrzne kończyn w specjalnych rękawach. Wybór metody jest uzależniony od indywidualnych potrzeb pacjenta. W zastosowaniach medycznych wykorzystuje się mieszaninę tlenowo-ozonową o ściśle określonym stężeniu, która w zależności od niego wykazuje działanie immunostymulacyjne, albo poprawia dotlenienie tkanek i działa bakteriobójczo.
Ozonoterapia jest obecnie uznaną na świecie metodą wspomagającą ogólnie przyjęte leczenie rutynowe. Ozonoterapia normalizuje naturalne funkcje skóry i stymuluje ją do odbudowy. Ozonowane oleje, maści, kremy i żele na bazie tych olejów stosowane są w wielu zabiegach kosmetycznych, a także służą do utrzymania efektów innych zabiegów.
Mówiąc o wykorzystaniu ozonu nie można pominąć zabiegu darsonwalizacji. Mimo, iż jest to zabieg, w którym ozon powstaje jako skutek uboczny przy użyciu prądów wielkiej częstotliwości, a samo urządzenie jest już nieco zapomniane, to wciąż jest bardzo skuteczne. Jest niezastąpioną metodą dezynfekcji, pielęgnacji i stymulacji skóry. Doskonale spełnia funkcję ochronną skóry przed i po inwazyjnych zabiegach kosmetologicznych. Każda aparatura w zależności od modelu wyposażona jest w zestaw pelot o różnych kształtach, do stosowania na skórze twarzy lub na włosach. Urządzenia posiadają płynną regulację natężenia, dzięki której dawkę możemy dobrać do subiektywnych odczuć pacjenta. Aparat wykorzystuje prąd o częstotliwości między 300kHz a 500kHz. Podczas zabiegu między pelotą a skórą dochodzi do iskrzenia i wydziela się ozon. Przepływ prądu wielkiej częstotliwości daje efekt rozszerzenia naczyń krwionośnych i poprawy przemiany materii. Wskazaniami do zabiegu są m.in. trądzik, łojotok, łuszczyca, stany zapalne skóry i odmrożenia. W efekcie otrzymujemy zamknięcie porów skóry, jej dezynfekcję, regulację wydzielania sebum, działanie przeciwdrobnoustrojowe, dotlenienie i odżywienie tkanek. Natomiast przeciwwskazaniami do zabiegu są: choroby nowotworowe, ciąża, teleangiektazje, rozrusznik serca i metalowe implanty w ciele.
Podsumowując: w przypadku zastosowania terapii ozonem o niskim stężeniu pobudzone zostają naturalne zdolności odpornościowe organizmu poprzez aktywację systemu immunologicznego, co jest wykorzystywane szeroko w medycynie, kosmetologii i medycynie estetycznej, przykładowo w leczeniu owrzodzeń, ran otwartych, ran pooperacyjnych, opryszczki i innych zakażeń skórnych. Właściwie trudno jest rozgraniczyć zastosowanie w poszczególnych dziedzinach. W dalszym ciągu jednak jest to metoda niekonwencjonalna, ponieważ mimo niewątpliwych zalet, ozon ma jedną wadę, w zbyt dużych stężeniach jest toksyczny, zwłaszcza w podaniu dożylnym i podskórnym.
Anna Szymanowska-Flis
Absolwentka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, kierunek kosmetologia oraz Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gdzie uzyskała tytuł technologa chemii, specjalność chemia kosmetyków. Pracuje jako analityk laboratoryjny. Z zamiłowania autorka tekstów.