Starzenie się skóry jest naturalnym procesem, który zachodzi w wyniku działania dwóch grup czynników, wewnątrz- i zewnątrzpochodnych. Najważniejszą przyczyną starzenia się skóry w sposób naturalny są zmiany hormonalne związane z poziomem estrogenów i testosteronu w organizmie.
Szczególnie w okresie klimakterium i andropauzy dochodzi do obniżenia ilości hormonów płciowych, przez co skóra staje się atroficzna, coraz cieńsza i traci elastyczność. Osłabieniu ulega układ naczyniowy przez co skóra jest mniej dotleniona i bledsza, zmniejsza się łojotok, a przez to traci też jędrność i jest bardziej sucha. W okolicy twarzy znajdują się receptory estrogenowe, które przyczyniają się do wyglądu skóry w czasie menstruacji, ciąży oraz menopauzy. Skóra w tym czasie ma większe predyspozycje do reakcji naczyniowych, czyli jest bardziej zaczerwieniona i wrażliwa (progesteron – odpowiedzialny za pojawienie się wyprysków, jego poziom wzrasta tuż przed menstruacją). Jeżeli dochodzi do osłabienia stanu psychicznego, to także odbija się na wyglądzie i stanie skóry. Szybkość starzenia naturalnego zależy też od zdolności do podziałów komórek somatycznych, która wraz z wiekiem się zmniejsza. Ilość podziałów komórkowych w ciągu całego życia jest uwarunkowana genetycznie.
Objawy naturalnego starzenia skóry:
- ścieńczenie skóry właściwej i tkanki podskórnej,
- drobne zmarszczki mimiczne,
- utrata jędrności, co za tym idzie pojawianie się nawisów skórnych, np. tak zwane chomiki i pogłębianie się bruzdy nosowo – wargowej,
- suchość skóry i zmarszczki z przesuszenia,
- zmiany kolorytu cery,
- duże zaskórniki, naczyniaki gwiaździste, cysty łojowe,
- osłabienie i zmniejszenie objętości mięśni mimicznych,
- zmiany w rozłożeniu tkanki podskórnej,
- zmiany w budowie masy kostnej.
W procesie przedwczesnego starzenia się zmniejsza się ilość kolagenu i elastyny, wskutek nieprawidłowej aktywności fibroblastów – komórek odpowiedzialnych za ich tworzenie.
Głównymi czynnikami zewnątrzpochodnymi wpływającymi na przyspieszenie starzenia się skóry są: promieniowanie ultrafioletowe, stresujący tryb życia, palenie papierosów, klimatyzacja, przebywanie w zadymionych pomieszczeniach, niewłaściwy sposób odżywiania, niewłaściwie prowadzone terapie dermatologiczne, leczenie ogólnoustrojowe, np. onkologiczne, źle wykonane zabiegi chirurgiczne, krótkie przebywanie na świeżym powietrzu, brak wysiłku fizycznego.
Czynniki te stymulują szybsze i większe powstawanie w organizmie wolnych rodników, które prowadzą do uszkodzeń komórek naskórka i skóry właściwej, niszczą białka struktur elastylowych i kolagenowych. W ten sposób powodują szybsze powstawanie zmarszczek, zmniejszenie elastyczności i gęstości skóry.
Najważniejszym czynnikiem zewnątrzpochodnym przyspieszającym proces starzenia się skóry jest promieniowanie słoneczne, które prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego skóry. W procesie starzenia słonecznego główne znaczenie mają promienie UVA i UVB. Promienie UVB docierają tylko do naskórka, jednak w wyniku szerszego działania czynników zapalnych oddziałują również na skórę właściwą. Promieniowanie UVB o długości 290-320 nm. pochłaniane jest przez warstwę rogową i jest niezbędne do wytworzenia witaminy D3 oraz do prawidłowej gospodarki wapniowej, natomiast promieniowanie UVA o długości 320-400 nm. dociera aż do skóry właściwej i prowadzi do wielu zmian degeneracyjnych w skórze. Powoduje zmianę kolorytu skóry, hiprepigmentacje, wyzwala reakcje rumieniowe, problemy naczyniowe, procesy zapalne, a także zwiększa ryzyko powstania zmian przednowotworowych i nowotworów skóry. Powoduje zmiany w obrębie gruczołów łojowych, które ulegają przerostowi, wytwarzając cysty i brodawki łojotokowe o nierównej, brodawkowatej i rogowaciejącej powierzchni, często nasila zmiany w obrazie znamion barwnikowych, wpływa na jej odwodnienie i wysuszenie. Wskutek promieniowania ultrafioletowego naskórek ulega pogrubieniu, dochodzi do odwodnienia, skóra staje się szorstka i często łuszczy się cała lub miejscowo. Pojawiają się głębokie zmarszczki i bruzdy.
Zapobieganie przedwczesnemu starzeniu się skóry to głównie:
- stosowanie filtrów UV pochłaniających lub odbijających promienie UVA i UVB,
- wykonywanie peelingów i stosowanie preparatów zawierających peptydy, kwas hialuronowy, kolagen, fitoestrogeny i inne czynniki pobudzające skórę do regeneracji,
- ochrona przed wolnymi rodnikami – stosowanie antyoksydantów.
Wolne rodniki to aktywne cząstki chemiczne, których aktywność ma negatywny wpływ na funkcjonowanie skóry, ponieważ zaburzają jej metabolizm, powodują tzw. stres oksydacyjny, który powoduje starzenie się organizmu, pogorszenie stanu skóry jest jednym z zewnętrznych objawów ich działania. Niszczą ceramidy cementu międzykomórkowego, zwiększając w ten sposób przeznaskórkową utratę wody i powodując przesuszenie skóry. Niszczą lipidowe składniki sebum, a to skutkuje częstszym pojawianiem się stanów zapalnych i alergicznych. Uszkadzają również włókna kolagenowe i elastylowe, hamują syntezę kolagenu służącego odtwarzaniu skóry oraz wzmacnianiu wielu innych tkanek i narządów. Niszczą proteoglikany i kwas hialuronowy oraz powodują aktywację enzymów starzeniowych. Wraz z wiekiem naturalny system ochrony przeciw wolnym rodnikom ulega osłabieniu, a mechanizmy odnowy komórkowej słabną.
W trosce o zachowanie dłużej dobrego zdrowia, a co za tym idzie także dobrego stanu skóry, niezmiernie ważna jest zarówno zbilansowana dieta bogata w owoce i warzywa, dostarczająca antyoksydanty, ale także stosowane zewnętrznie kosmetyki zawierające substancje aktywne o właściwościach antyutleniających i zabiegi, w których skład wchodzą antyoksydanty w stosownych połączeniach z innymi aktywnymi substancjami stymulującymi skórę do regeneracji.
Antyoksydanty
Antyoksydanty, inaczej antyutleniacze, to substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego przeciwdziałające szkodliwemu działaniu wolnych rodników. Wyróżniamy antyoksydanty enzymatyczne, do których zaliczyć można m.in. dysmutazę nadtlenkową, peroksydazę glutationową czy katalazę, oraz nieenzymatyczne, do których zalicza się m.in. glutation, witaminę A, C i E. Naturalnymi antyutleniaczami są też np. koenzym Q10 i jego silniejszy analog – idebenon, kwas alfa-liponowy i melanina. Właściwości antyoksydacyjne wykazują też pierwiastki takie jak selen, cynk, miedź i mangan, gdyż przyczyniają się do hamowania procesów prowadzących do powstawania wolnych rodników. W kosmetologii, ale także i w medycynie cenione są również ekstrakty roślinne bogate w składniki odznaczające się dużą aktywnością przeciwwolnorodnikową, np. resweratrol, likopen, flawonoidy, fitohormony.
Warto wspomnieć o resweratrolu. Ten antyoksydant jest związkiem fenolowym zawartym w winie, winogronach, orzechach, owocach. Uważa się, że jest odpowiedzialny za tzw. paradoks francuski, czyli za wyjątkowo długie życie Francuzów w stosunku do ich teoretycznie niezbyt zdrowej, zbyt tłustej diety i picia dużej ilości alkoholu, głównie w formie czerwonego wina, w którym występuje wysokie stężenie resweratrolu. Do produkcji preparatów farmaceutycznych czy suplementów diety produkuje się dzięki biotechnologii resweratrol z rdestu japońskiego, a nie jak się powszechnie uważa z winogron. To silny antyoksydant o właściwościach nie tylko ochronnych, ale też przeciwzapalnych i przeciwnowotworowych.
Z antyoksydantów syntetycznych wykorzystywanych w preparatach kosmetycznych wymienić można m.in. BHT (butylohydroksytoluen) i BHA (butylohydroksyanizol) ograniczające szybkość zachodzenia procesu utleniania cennych olejów zawartych w kosmetyku. Wydłużają czas przydatności i zapewniają trwałość produktu, chronią przed powstawaniem nieprzyjemnego zapachu, zmianą barwy czy konsystencji. BHT i BHA wykazują podobieństwo do struktury chemicznej antyoksydantów roślinnych. W kosmetologii jednak większy nacisk kładzie się na stosowanie substancji antyoksydacyjnych pochodzenia naturalnego.
Tak jak witamina A, która odpowiada za prawidłową keratynizację naskórka, reguluje poziom sebum oraz syntezę kolagenu i elastyny, wpływa na ogólną kondycję skóry, poprawia jej koloryt, elastyczność i sprężystość. Podobnie witamina E i jej najaktywniejsza forma alfa-tokoferol, który działa ochronnie na skórę zmniejszając uszkodzenia wywołane promieniowaniem UVB. Alfa-tokoferol łatwo przenika do naskórka i skóry właściwej, poprawia ukrwienie, nawilżenie i elastyczność naskórka, przyspiesza procesy regeneracyjne i metaboliczne skóry spowalniając procesy jej starzenia. Podobnie witamina C – jest antyoksydantem, którego ochronne działanie związane jest z udziałem w reakcjach wolnorodnikowych. Ma bardzo duży i korzystny wpływ na skórę po opalaniu, zmniejsza rumień i zmiata powstałe reaktywne formy tlenu. Bierze udział w wytwarzaniu kolagenu, wpływa na prawidłową budowę naczyń krwionośnych i mikrocyrkulację.
Antyodsydanty dostarcza energii, działają stabilizująco na błony komórkowe, chronią lipidy i białka błonowe przed procesami utleniania, komórki przed niedotlenieniem i zwiększają zdolności obronne skóry. Stosowane zewnętrznie spłycają zmarszczki, wpływają korzystnie na metabolizm, regenerację oraz poprawiają jędrność i elastyczność skóry, wpływają na poprawę i wyrównywanie kolorytu skóry. Umożliwiają usuwanie z ustroju toksyn, biorą udział w detoksykacji, transporcie aminokwasów, produkcji koenzymów, zwiększają nawodnienie komórek, przyspieszają redukcję tkanki tłuszczowej, wspomagają odporność organizmu, łagodzą objawy zmęczenia i podnoszą barierę obronną skóry.
Flawonoidy – należą do grupy roślinnych substancji czynnych. Wychwytują w skórze reaktywne formy tlenu i wolne rodniki. Najmocniejsze działanie przeciwrodnikowe mają: antyoksydant z owoców kawy arabskiej, katechiny z zielonej herbaty oraz z pestek, skórek i liści winogron. Flawonoidy przyśpieszają odnowę tkankową i regenerują uszkodzenia strukturalne powodowane reakcjami rodnikowymi, redukują rumień, wspomagają układ odpornościowy, poprawiają ogólny wygląd skóry, nawet u pacjentów z cerą wrażliwą. Flawonoidy o działaniu antyodsydacyjnym to np. kwercetyna, rutyna, genisteina, apigenina, sylimaryna, pyknoglykenol.
Fitohormony – to związki roślinne działające na organizm ludzki podobnie jak jego własne hormony. W kosmetykach wykorzystuje się dobroczynne działanie fitoestrogenów na skórę. To głównie zapobieganie uszkodzeniom błon komórkowym wywołanym przez promienie UV, hamowanie rozkładu kolagenu i działanie przeciwzapalnie. Kosmetyki z fitohormonami zaleca się w pielęgnacji cery dojrzałej, wiotkiej, ze skłonnością do przesuszania naskórka, szczególnie w okresie menopauzy. Ich działanie poprawia koloryt, ujędrnia i dotlenia skórę.
Należy pamiętać także o wielu innych cennych i koniecznych w procesach antyoksydacyjnych składnikach, takich jak niacynamid, pantenol, polidatyna, karnozyna, furfuryladenina, peptydy, cysteina, kwas moczowy, flawonoidy z pestek winogron (ekstrakt z pestek winogron jest silniejszy od witamin C i E), ekstrakt z granata, selen, cynk, mangan czy miedź.
Wykorzystanie antyoksydantów w ochronie skóry jest bardzo obiecujące. Badania sugerują, że stosowanie kombinacji antyoksydantów ma często efekt synergistyczny, a jednoczesne stosowanie powierzchniowe i suplementacja doustna prowadzi do poprawienia efektów. Z pewnością antyoksydanty to skarbnica dobra dla zdrowia i skóry.
Jolanta Kozaczyńska
Specjalista kosmetologii estetycznej i kosmetologii leczniczej, dietetyki klinicznej i dietetyki w kosmetologii, instruktor odnowy biologicznej, pedagog i wykładowca zawodu. Od wielu lat prowadzi działalność społeczną w dziedzinach dotyczących profilaktyki zdrowotnej i poprawy wizerunku. Właściciel gabinetu Esther Studio w Warszawie.
Cytowanie lub kopiowanie treści artykułu jest dozowlone tylko w przypadku podania źródła pochodzenia, autora i tytułu tekstu, z którego pochodzi fragment.