Do prawidłowego funkcjonowania organizmu niezbędne są zarówno mikroelementy jak i makroelementy. Niedobór któregokolwiek z tych pierwiastków prowadzi do zaburzenia równowagi organizmu i problemów zdrowotnych. Często od nich zależy dobre samopoczucie, sprawność umysłowa, fizyczna oraz piękny wygląd skóry i włosów.
Każda komórka ludzkiego organizmu potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania szeregu substancji chemicznych w ściśle określonych ilościach. Makroelementy są pierwiastkami głównymi, których organizm potrzebuje każdego dnia w ilości powyżej 100 mg. W przypadku mikroelementów potrzebne są ich śladowe ilości, nieprzekraczające 100 mg na dobę. Należy jednak pamiętać o tym, że ta ilość jest umowna i że występują sytuacje, w przypadku których zapotrzebowanie bywa wyższe, niż to określone przez normę. Bez mikroelementów niemożliwy jest prawidłowy metabolizm. Są niezbędne do przebiegu procesów komórkowych, jak również stanowią element budulcowy tkanek. Pierwiastki śladowe znajdują się także w cząsteczkach hormonów i enzymów, lub służą jako katalizatory procesów biochemicznych. Niewystarczająca podaż mikroelementów przyczynia się do powolnego rozwoju objawów niedoborów poszczególnych pierwiastków. Braki te trudno jest uzupełnić wraz z pokarmem, ponieważ żywność, którą jemy jest często wysokoprzetworzona. Niezbędna jest wtedy rozsądna suplementacja poszczególnych składników mineralnych. Dobór suplementacji jest istotny, ponieważ nadmierna podaż mikroelementów jest szkodliwa, wręcz toksyczna. Do mikroelementów zalicza się między innymi: żelazo, miedź, cynk, mangan, molibden, jod, chrom i selen.
Żelazo jest niezbędne do zaopatrywania w tlen każdej komórki ciała człowieka. Ponad połowa zasobów żelaza każdego organizmu znajduje się w hemoglobinie. Część żelaza magazynowana jest w narządach, takich jak śledziona, wątroba, nerki, czy szpik kostny. Będąc częścią enzymów, chroni komórki przed stresem oksydacyjnym. Co za tym idzie odpowiednia podaż żelaza ma na celu działanie częściowo antyoksydacyjne i przeciwstarzeniowe. Żelazo bierze udział w procesach detoksykacji organizmu i regeneracji skóry właściwej. Jest niezbędnym składnikiem w syntezie kolagenu. W preparatach kosmetycznych żelazo wspomaga regenerację skóry.
Miedź jest pierwiastkiem wykorzystywanym zarówno w procesach krwiotwórczych jak i przy wytwarzaniu tkanki łącznej oraz kostnej. Jony miedzi wbudowane w struktury enzymów, odgrywają istotną rolę w metabolizmie lipidów i poprawnym funkcjonowaniu neuroprzekaźników.
W kosmetyce pierwiastek ten znalazł zastosowanie niedawno. Charakteryzuje się właściwościami przeciwstarzeniowymi, dotleniającymi i przywracającymi elastyczność. Z tego też powodu znajduje zastosowanie w preparatach przeznaczonych do pielęgnacji cery dojrzałej. Ponieważ reguluje wydzielanie sebum, miedź wykorzystywana jest w kosmetykach przeznaczonych do pielęgnacji skóry tłustej i mieszanej. Ponadto wpływa na regenerację tkanki łącznej zwłaszcza poprzez aktywację syntezy kolagenu i elastyny. Niedobory miedzi występują rzadko i zazwyczaj są efektem ogólnego niedożywienia lub przewlekłych chorób przewodu pokarmowego. Przewlekły niedobór miedzi może skutkować łamliwością kości i osłabieniem układu odpornościowego.
Ważnym pierwiastkiem, którego obecność jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu jest cynk, uczestniczący w syntezie ponad kilkuset enzymów. Pierwiastek ten bierze udział w produkcji hormonów takich jak insulina, testosteron czy tyroksyna. Obecność jonów cynku katalizuje szlaki enzymatyczne, jest niezbędny do prawidłowej syntezy białek endogennych oraz kwasów nukleinowych. Wywiera istotny wpływ na sprawność układu odpornościowego. Cynk jest silnym antyoksydantem, w sposób znaczący opóźniającym procesy starzenia. Wpływa korzystnie na metabolizm kolagenu, odpowiada za wzrost włosów, paznokci i regenerację tkanek. Cynk znacząco wpływa na prawidłowy przebieg ciąży u kobiet. Stały niedobór prowadzi do często nieodwracalnych uszkodzeń nerwów. Źródłem cynku w diecie są mięso, mleko i jego przetwory, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych oraz przykładowo czarne jagody, buraki, szparagi, marchew, seler czy pomidory.
Mangan, kolejny pierwiastek śladowy, w większości zmagazynowany jest w wątrobie, trzustce, mózgu, nerkach. Jest składnikiem enzymów niezbędnych w syntezie białek i przemian cholesterolu. Poza tym reguluje prawidłową mineralizację szkieletu jak i poprawne funkcjonowanie działanie tkanki nerwowej. Mangan należy do antyutleniaczy niezbędnych w metabolizmie witamin z grupy B i tokoferolu. Wpływa na zawartość kolagenu w tkankach, zwłaszcza w skórze. Przy niedoborze tego pierwiastka skóra staje się sucha i popękana. Mangan stosowany jest w preparatach kosmetycznych jako substancja, która wspomaga działanie filtrów UV. Z uwagi na bardzo niskie zapotrzebowanie na ten pierwiastek, rzadko obserwuje się u ludzi jego kliniczne niedobory. Głównymi źródłami manganu są suche nasiona roślin strączkowych, orzechy laskowe, piniowe czy makadamia, otręby pszenne oraz zielone warzywa liściaste np. szpinak, kapusta.
Molibden jest rzadkim pierwiastkiem występującym na Ziemi, nie mniej znajduje się we wszystkich tkankach ludzi i zwierząt. Jako mikroelement uczestniczy w procesach detoksykacji. Molibden również jest stosowany w preparatach kosmetycznych, regeneruje uszkodzone tkanki skóry oraz wspomaga proces gojenia. Pierwiastek ten jest wbudowany w strukturę enzymów z grupy oksydaz. Bierze udział w procesach metabolicznych dostarczania komórkom energii, a także jako katalizator szlaku enzymatycznego mającego na celu przyswajanie tłuszczów i cukrów. Niezbędny jest także do prawidłowego wchłaniania żelaza, chroniąc tym samym przed objawami anemii.
Jod związany jest przede wszystkim z układem endokrynnym, wspomaga funkcjonowanie tarczycy i bierze udział w syntezowaniu hormonów takich jak trójjodotyronina i tyroksyna. Ponadto hormony tarczycy wpływają na kondycję skóry i pomagają utrzymać jej przydatki – włosy i paznokcie w dobrej kondycji. Jod nie oddziałuje bezpośrednio na skórę ale ma znaczenie pośrednie, wspomagając prawidłową gospodarkę hormonalną. Do produktów spożywczych z dużą zawartością jodu zaliczamy przede wszystkim, ryby morskie, algi, owoce morza oraz rośliny, które rosną nieopodal terenów nadmorskich. Zawartość jodu w zbożach, owocach i warzywach, czy wodzie pitnej są uzależnione od występowania tego pierwiastka w glebie i wodzie.
Chrom pomaga regulować poziom cholesterolu we krwi, przez co zapobiega miażdżycy naczyń krwionośnych. Co więcej, poprzez udział w metabolizmie glukozy, białek i tłuszczy stabilizuje poziom cukru we krwi. Chrom wpływa na poczucie apetytu, stymuluje przemiany energetyczne i syntezę kwasów tłuszczowych, pobudza transport aminokwasów do komórek oraz pośrednio reguluje działanie insuliny. Jako pierwiastek śladowy jest rozpowszechniony w tkankach w bardzo małych ilościach i objawy jego niedoboru obserwuje się rzadko. Naturalnymi źródłami chromu są przede wszystkim: podroby, otręby, czyste ziarna i ich zarodki, warzywa strączkowe, drożdże. W kosmetologii ważne jest wykorzystanie chromu jak składnika kosmetyków, co często skutkuje nieswoistymi podrażnieniami lub reakcjami alergicznymi. Drugi aspekt to dbanie o prawidłową masę ciała i piękną sylwetkę. Istnieje dużo preparatów, mających na celu suplementację chromu, żeby wspomóc proces odchudzania.
Selen pełni w naszym organizmie rolę ochronną, w połączeniu z witaminą E ochrania komórki i ich materiał genetyczny przed uszkodzeniami, na skutek działania wolnych rodników. Wchodzi w skład enzymów regulujących metabolizm komórkowy. Selen jest pierwiastkiem, który spełnia podstawową rolę antyoksydacyjną dla lipidów błon komórkowych zawartych w skórze. Zmniejsza uszkodzenia kolagenu wynikające z działania stresu oksydacyjnego, a to może przyczynić się do hamowania procesów starzenia się skóry. Poprawia elastyczność skóry, działa zmiękczająco i wygładzająco. Dodawany jest do równych preparatów kosmetycznych o działaniu głównie nawilżającym jako siarczek selenu. Substancja ta stosowana jest nie tylko w kremach anty-aging ale także w szamponach przeciwłupieżowych do regulacji wydzielania sebum.
Pierwiastki chemiczne, oprócz bezpośredniego wpływu na nasze zdrowie, oddziałują również na wygląd skóry, włosów i paznokci. Stanowią często składniki aktywne kosmetyków, które występują w nich pod postacią m.in. zasad oraz soli. Ich działanie skupia się głownie na zapobieganiu utleniania, katalizowaniu tworzenia kolagenu czy wspomaganiu regeneracji uszkodzeń skóry. Poza ich obecnością w kosmetykach, najlepszym ich źródłem jest zróżnicowane pożywienie i odpowiednia suplementacja diety.
Anna Szymanowska-Flis
Absolwentka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, kierunek kosmetologia oraz Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gdzie uzyskała tytuł technologa chemii, specjalność chemia kosmetyków. Pracuje jako analityk laboratoryjny. Z zamiłowania autorka tekstów.