Zioła stosowane w kosmetykach lub w formie naparów są bardzo dobrze przyswajalne przez skórę i organizm człowieka. Dodatkowo substancje aktywne pochodzenia roślinnego rzadziej powodują alergie, niż związki syntetyczne. Kosmetyki i preparaty ziołowe mogą być stosowane do codziennej pielęgnacji i leczenia różnych dolegliwości skórnych.
Zioła są źródłem substancji aktywnych, takich jak saponiny, flawonoidy czy garbniki, co chętnie wykorzystywane jest we współczesnej kosmetologii. Jakie surowce można otrzymać z ziół i jakie jest ich działanie? Które z nich są stosowane najchętniej w kosmetyce?
Zioła można podzielić na wiele sposobów, przykładowo na te do użytku zewnętrznego i wewnętrznego. Są to bardzo obszerne grupy, które zawierają substancje do stosowania na skórę czy do płukania jamy ustnej oraz te, które można pić w formie naparów. Inną, bardziej szczegółową klasyfikacją jest podział ziół ze względu na ich działanie, na przykład zioła przeciwzapalne, o działaniu ściągającym czy rozkurczowym.
Ziół używa się w postaci wysuszonych i rozdrobnionych części roślinnych. Przygotowuje się z nich wyciągi, a także odwary, napary i maceraty. W warunkach domowych najczęściej sporządza się napary. Zioła występujące w saszetkach zaparza się wrzącą wodą i pozostawia pod przykryciem na kilka minut, po czym spożywa lub robi z nich okłady.
Odwary natomiast przyrządza się poprzez zalanie surowca roślinnego w infuzorce wodą o temperaturze pokojowej, a następnie miesza i podgrzewa na łaźni wodnej w temperaturze wyższej niż 90°C przez około pół godziny. Zawartość naczynia należy następnie przecedzić przez czystą gazę. Metoda ta jest wskazana przy surowcach, których związki aktywne nie ulegną zniszczeniu w skutek działania wysokiej temperatury. Odwary najczęściej sporządza się z twardszych części roślin, takich jak korzenie, części kłączy czy kory. Z roślin można pozyskać także olejki eteryczne, które są bardzo cennym surowcem używanym jako środki terapeutyczne lub do wytwarzania mieszanek zapachowych. Otrzymuje się je poprzez destylację, ekstrakcję, enfleurage lub przez wytłaczanie świeżych roślin. Ekstrakty z kolei to zagęszczone preparaty otrzymywane poprzez wytrawienie surowca roślinnego odpowiednim rozpuszczalnikiem. W zależności od rodzaju ekstrahowanych substancji i ilości pozostawionego rozpuszczalnika, ekstrakty mogą być płynne, półpłynne i stałe. Z ziół można otrzymać także maceraty olejowe, które uzyskuje się poprzez zalanie rozdrobnionych ziół ciepłymi lub zimnymi olejami.
Stosowanie preparatów roślinnych i czystych ziół ma niewątpliwe zalety w postaci:
- bezpieczeństwa stosowania do użytku zewnętrznego
- preparaty mają prosty skład, przy jednocześnie wysokim stężeniu substancji czynnych
- mają zbawienny wpływ na kondycję skóry i włosów
- są produktami ekologicznymi, pozyskanymi w sposób przyjazny dla środowiska.
Substancje aktywne zawarte w ziołach
Fitohormony to substancje o działaniu zbliżonym do kobiecych hormonów tj. estrogenów. Pełnią funkcję wymiataczy wolnych rodników, opóźniają procesy starzenia się skóry, stymulują również regenerację naskórka i produkcję kwasu hialuronowego zapewniającego dobre nawilżenie skóry. Pod ich wpływem tkanka staje się lepiej ukrwiona i odżywiona. Dlatego fitohormony doskonale sprawdzają się w kosmetykach do pielęgnacji skóry dojrzałej, o obniżonej elastyczności i ze skłonnością do przesuszenia.
Flawonoidy to grupa związków o zróżnicowanym działaniu. Mają zdolność pochłaniania promieni UVA i UVB, działają przeciwzapalnie i przeciwalergicznie, zwłaszcza w połączeniu z witaminą C. Usuwają wolne rodniki, co w rezultacie przedłuża witalność skóry. Zmniejszają przepuszczalność i kruchość naczyń krwionośnych, są więc ważnym składnikiem m.in. kosmetyków do cery naczynkowej.
Garbniki mają silne właściwości ściągające, łączą się z substancjami białkowymi, tworząc warstwę ochronną na powierzchni skóry. Działają przeciwzapalnie, obkurczają naczynia, hamują przenikanie toksyn w głąb tkanek, zmniejszają także obrzęki. Świetnie sprawdzają się w kosmetykach stosowanych m.in. przy nadmiernej potliwości czy skórze trądzikowej.
Charakterystyczną cechą saponin jest to, że obniżają napięcie powierzchniowe wody, tworząc pieniące się wodne roztwory. Saponiny znajdują się nie tylko w mydłach, ale też w płynach do mycia twarzy oraz preparatach do demakijażu. Działają przeciwobrzękowo, hamują procesy zapalne, zwiększają przepuszczalność błon komórkowych, a w rezultacie poprawiają dotlenienie i koloryt skóry.
Najpopularniejsze zioła stosowane w kosmetologii
Aloes jest egzotyczną rośliną, która wykazuje silne właściwości nawilżające i łagodzące. Wnika w głąb skóry kilkakrotnie szybciej niż woda oraz zwiększa przenikanie innych substancji aktywnych. Polecany przy bardzo przesuszonej skórze i łamliwych włosach.
Czystek bogaty jest w polifenole pełniące funkcje antyoksydantów. Zwalczając wolne rodniki przeciwdziała procesowi starzenia się skóry, dlatego też hydrolat z czystka sprawdzi się doskonale jako składnik kremów anti-aging toników rozjaśniających przebarwienia.
Dla skóry z widocznymi naczynkami poleca się kocankę włoską. Hydrolat z tej rośliny korzystnie wpływa na stan naczyń krwionośnych. W efekcie obkurcza je, niweluje zaczerwienienia, działa antyoksydacyjnie. Stosowanie tej rośliny jest także wskazane w leczeniu trądziku. Kocanka jest często składnikiem toników oraz kremów przeznaczonych dla skóry wrażliwej. Stosuje się ją w formie naparów lub rozcieńczonych olejków eterycznych.
Mięta ma z kolei działanie odświeżające i regulujące pracę gruczołów łojowych. Pomaga rozświetlić i rozjaśnić cerę. W przypadku stosowania na włosy działa przeciwłupieżowo i wygładzająco. Głównym składnikiem olejku z mięty pieprzowej jest mentol, znany z charakterystycznego zapachu i właściwości chłodzących. Ponad to olejek z mięty pieprzowej działa chłodząco, znieczulająco, energetyzująco i bakteriostatycznie.
Kwiaty nagietka to bogate źródło polifenoli o działaniu antyoksydacyjnym. Znane jest działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze tej rośliny. Macerat nagietka lekarskiego działa łagodząco. Krem z jego zawartością będzie ukojeniem dla podrażnionej, łuszczącej się skóry dłoni. Płukanka do włosów z kwiatów nagietka nada im blask oraz rudawy odcień.
Pokrzywa wykazuje właściwości tonizujące, naprawcze i regulujące wydzielanie sebum. Polecana do oczyszczania skóry twarzy i głowy. Stosowana na owłosioną skórę głowy niweluje łupież i hamuje wypadanie włosów. Roślina pokrzywy jest wykorzystywana głownie w kosmetykach pielęgnacyjnych do włosów.
Rumianek ma działanie głównie łagodzące i przeciwzapalne, dodatkowo zmniejsza obrzęki, pomaga leczyć oparzenia i przyspiesza gojenie ran. Rumianek przyspiesza regenerację naskórka i skóry właściwej, przeciwdziała reakcjom alergicznym. Wykazuje działanie bakteriobójcze i grzybobójcze. Ekstrakt z rumianku delikatnie rozjaśnia włosy, dodając im blasku i jasnych refleksów. Kwiat rumianku często jest składnikiem kosmetyków dla dzieci.
Skrzyp korzystnie wpływa na ogólny wygląd skóry, włosów i paznokci, m.in. poprawia elastyczność naskórka, zapobiega łamliwości przydatków skóry i rozdwajaniu się końcówek. Regularne przyjmowanie suplementów zawierających skrzyp przyspiesza ich naturalny wzrost włosów i paznokci.
Szałwia działa antyseptycznie i przeciwstarzeniowo. Powszechnie stosowana jest w kosmetykach do cery trądzikowej, a także w ziołowych preparatach na grzybicę oraz preparatach na wzmocnienie włosów.
Naturalne, ziołowe kosmetyki zyskują coraz większą liczbę zwolenników. Coraz częściej przy wyborze produktów pielęgnacyjnych kierujemy się nie tylko wyglądem opakowania i reklamą ale przede wszystkim jego składem. Rośnie świadomość konsumentów co do jakości i ekologii. Te same aspekty dotyczą wyboru suplementów ziołowych.
Substancje aktywne zawarte w ziołach mają kilka bardzo ważnych cech takich jak: właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, antyseptyczne i przeciwdrobnoustrojowe. Kosmetyki ziołowe cieszą się popularnością nie tylko ze względu na korzystne działanie, ale też stosunkowo mniejsze lub zerowe skutki uboczne w porównaniu do syntetycznych produktów kosmetycznych, oczywiście przy rozsądnym stosowaniu według wskazań.
Anna Szymanowska-Flis
Absolwentka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, kierunek kosmetologia oraz Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gdzie uzyskała tytuł technologa chemii, specjalność chemia kosmetyków. Pracuje jako analityk laboratoryjny. Z zamiłowania autorka tekstów.