Choroby skóry i jej przydatków niejednokrotnie są powiązane z psychiką, emocjami i stresem. Badaniem wzajemnych relacji między psychiką a ciałem zajmuje się medycyna psychosomatyczna, która jest bardzo istotna również w trychologii. W przypadku chorób skóry głowy jest to szczególnie ważne i ma wielowymiarowe znaczenie.
Włosy są atrybutem piękna i atrakcyjności, dlatego często utrata włosów niesie ze sobą poważne konsekwencje w sferze psychicznej. U chorych obserwuje się nadmierny stres, zaniżoną samoocenę, wycofanie społeczne, zaburzenia depresyjne i lękowe oraz dysmorfofobię. Bardzo istotne jest, że czynniki emocjonalne i stresowe biorą udział w patogenezie łysienia, między innymi: łysienia telogenowego, plackowatego, androgenowego, bliznowaciejącego oraz anagenowego (np. spowodowanego chemioterapią).
Psychosomatyka jest niezwykle ważna w trychologii oraz kosmetologii. Dlatego podczas konsultacji i diagnostyki trychologicznej związanej z utratą włosów powinny być brane pod uwagę jej aspekty. Należy pamiętać o wzajemnej zależności psychiki i ciała i o tym, że występują pierwotne zaburzenia psychiczne, które przebiegają z łysieniem. Wśród takich zaburzeń można wymienić np. trichotillomanię, urojenia pasożytnicze, zespół stresu pourazowego, zaburzenia depresyjne oraz zaburzenia lękowe. Wówczas konieczne będzie podejście interdyscyplinarne i skierowanie chorego do odpowiedniego specjalisty. W terapii trychologicznej nierzadko chory wymaga interwencji psychiatrycznej oraz wsparcia psychologicznego.
W ostatnim czasie powstała nowa dyscyplina z pogranicza kosmetologii i psychologii – psychokosmetologia, która daje nowe możliwości terapeutyczne także w trychologii. Psychokosmetologia dotyczy holistycznej opieki nad organizmem człowieka. Szczególnie uwzględnia się w niej stres oraz jego pejoratywne skutki wpływające na funkcjonowanie organizmu, a także choroby skóry wpływające na jakość życia ludzi. Takie podejście nawiązuje do holistycznego modelu zdrowia oraz definicji zdrowia proponowanej przez Światową Organizację Zdrowia. Holistyczny model zdrowia uwzględnia wszelkie czynniki wpływające na osiągnięcie dobrostanu, takie jak: sfera fizyczna, emocjonalna, umysłowa, społeczna i ekonomiczna a także duchowa. W psychokosmetologii kluczowe jest podejście interdyscyplinarne uwzględniające współpracę specjalistów z różnych dziedzin. Psychokosmetologia jest bliska interdyscyplinarnej psychodermatologii.
Trichotillomania
Trichotillomania (TTM) to zaburzenie psychodermatologiczne, które charakteryzuje się impulsywnym wyrywaniem własnych włosów, co w konsekwencji skutkuje ich utratą. Chorzy zazwyczaj wyrywają włosy z więcej niż jednego obszaru ciała. Dotyczy to różnych okolic, między innymi: owłosionych części głowy (75%), rzęs (53%), brwi (42%), brody (10%) oraz okolic łonowych (17%). Łysienie spowodowane TTM może mieć różne nasilenie – począwszy od niezauważalnego (wyrywanie pojedynczych włosów) do znacznie większego (widoczne ubytki ciała lub/i owłosienia głowy). Szacuje się, że czas trwania epizodów wyrywania może trwać od kilku minut nawet do kilku godzin.
Aby dokonać diagnostyki trichotillomanii należy wykluczyć inne choroby somatyczne (np. choroby dermatologiczne), a także zaburzenia psychiczne (np. dysmorfofobię), które mogą wpływać na utratę owłosienia. TTM rzadko występuje jako zaburzenie izolowane i często jest elementem szerszego spektrum powtarzalnych zachowań dotyczących ciała (Body-Focused Repetitive Behavior – BFRB). Zachowania mogą obejmować autostymulacyjne powtarzalne aktywności skutkujące uszkodzeniem ciała, takie jak: wyrywanie, drapanie lub/i gryzienie włosów, skóry, paznokci. Szacuje się, że u pacjentów z trichotillomanią w ciągu całego życia współistnienie zaburzeń psychicznych może sięgać 80%. TTM często może towarzyszyć depresja, lęk, zaburzenia odżywiania, używanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia osobowości, zespół stresu pourazowego oraz dysmorfia ciała. Należy nadmienić, że u osób dotkniętych trichotillomanią może występować trichofagia, która polega na zjadaniu wyrwanych włosów. Trichofagia w konsekwencji może doprowadzić do wytworzenia się trichobezoaru (nagromadzenia się w przewodzie pokarmowym niestrawionych resztek włosów).
W trichotillomanii można wyodrębnić dwa główne typy wyrywania włosów: skoncentrowany i zautomatyzowany. W stylu skoncentrowanym czynność wyrywania włosów poprzedzona jest wzrastającym napięciem i niepokojem a wyrwanie przynosi ulgę, zadowolenie i odprężenie. U dzieci poniżej 10 r.ż. częściej występuje typ zautomatyzowany.
Omawiając tematykę TTM należy wspomnieć o pokrewnych zaburzeniach tj. trichotemnomanii oraz trichoteiromanii. Trichotemnomania odróżnia się od TTM sposobem powstawania ubytków włosów. W tym przypadku zamiast ręcznego wyrywania włosów, chorzy w psychopatycznym odruchu korzystają z narzędzi typu nożyczki czy golarki. Trichotemnomania najczęściej dotyczy starszych kobiet. Kolejnym zaburzeniem jest trichoteiromania, która charakteryzuje się uszkodzenie mieszków włosowych przez pocieranie i drapanie skóry głowy przez pacjenta.
(……………………………………………………………………………………………………………)
artykuł ukazał się w wydaniu 2/2023 art of BEAUTY
Jeśli chcesz przeczytać więcej zamów egzemplarz lub prenumeratę art of BEAUTY >>>
Marta Kolankowska-Trzcińska
Ekspertka kosmetologii holistycznej, prekursorka psychokosmetologii, kosmetolog, szkoleniowiec. Prezes Polskiego Stowarzyszenia Psychokosmetologii. Redaktor naczelna czasopisma „Kosmetologia Holistyczna”. Autorka innowacyjnej pozycji popularnonaukowej „Kosmetologia holistyczna – wstęp do psychokosmetologii” oraz książki „Kosmetologia i psychokosmetologia. Wybrane zagadnienia”.