Skóra zostaje skolonizowana przez miliony mikroorganizmów wkrótce po narodzinach człowieka. Wśród nich można wyróżnić bakterie, grzyby i drożdże, których ilość a także miejsce obecności na ciele zmieniają się w trakcie życia.
U niemowląt i małych dzieci przewagę stanowią bakterie saprofityczne – gronkowiec biały oraz maczugowce. U osób dorosłych natomiast dominują bakterie z rodzaju Corynebacterium, Staphylococcus, Propionibacterium. W zależności od gatunku jedne bakterie osiedlają się w powierzchniowych warstwach naskórka, część natomiast bytuje w głębszych warstwach skóry, czyli w mieszku włosowym i gruczołach łojowych, gdzie panują warunki beztlenowe. Wirusy, pasożyty i priony nie są zaliczane do naturalnej flory fizjologicznej człowieka, zawsze są one uznawane za chorobotwórcze.
Flora bakteryjna jest niezbędna do utrzymania zdrowia skóry i prawidłowej ochrony przed infekcjami. Dzieli się ją na stałą, czyli bytującą na skórze i przejściową, która wynika z czasowego przebywania w danych warunkach środowiskowych. Wtedy bakterie mają tylko czasowy kontakt ze skórą i można je łatwo usunąć z powierzchni naskórka.
Skład ilościowy flory fizjologicznej zależy nie tylko od wieku człowieka, ale także od temperatury otoczenia, pH skóry, przyjmowanej antybiotykoterapii, osobniczej odporności oraz od diety.
Okolicami najbardziej zasiedlonymi przez drobnoustroje są w kolejności: dłonie, pachy, czoło, kończyny dolne, plecy. Flora bakteryjna występuje w przewadze nad grzybiczą. Jedynie zmiana warunków otoczenia, w tym zmiana wilgotności, pH, lub brak odpowiedniej higieny może spowodować, że wzrasta któraś z populacji szkodliwych drobnoustrojów, powodując chorobę.
Skóra może być miejscem dla wielu zakażeń i infekcji, o różnym obrazie klinicznym, wynikających z etiologii bakteryjnej czy też grzybiczej.
Zakażenia gronkowcowe
Najczęściej występującym jest gronkowcowe zakażenie mieszka włosowego, które w przeważającej większości jest przypadłością mężczyzn. Drażnienie mechaniczne i wzmożone rogowacenie ujść mieszków włosowych predysponują do infekcji tego typu. W obrazie klinicznym widoczne są pojedyncze lub zgrupowane pęcherzyki, wypełnione ropą, często przebite włosami. Wokół wykwitu widoczny jest stan zapalny. Jeśli zmiany są wybitnie nasilone i nie ustępują same po kilku dniach niezbędne może okazać się leczenie miejscowe w postaci aerozoli lub maści, które zawierają antybiotyki, na przykład bacytracynę lub neomycynę.
Figówka jest również zapaleniem mieszków włosowych ale w stanie przewlekłym. Początki infekcji podobne jak powyżej, jednakże w rozwiniętej chorobie zmiany ropne są nasilone i przybierają niekiedy postać rozmiękających guzów. Oba schorzenia występują na skórze owłosionej, różnicuje się je z trądzikiem z uwagi na nieco podobny obraz makroskopowy. Przy wdrożeniu każdego rodzaju leczenia – w tym antybiotykoterapii, istotne jest zachowanie higieny, w tym odkażanie przyrządów do golenia twarzy i depilacji.
Istnieje jeszcze jedna przypadłość dotycząca mieszków włosowych – czyrak. To ostre, ropne zapalenie wywołane jest przez gronkowca złocistego. Do zakażenia może dojść drogą zewnętrzną, od innej chorej osoby, lub wewnętrznie z ognisk zapalnych w organizmie. Zmiany mogą być pojedyncze lub zgrupowane, mowa wtedy o zjawisku czyraczności. Zmiana jest początkowo zapalna, bolesna, następnie ropna, z kolejno powstającym czopem martwiczym. Leczenie jak w przypadku figówki i zapalenia mieszka włosowego. Dodatkowo warto wykorzystać preparaty ichtiolowe i suplementację witaminową. Niekiedy stosuje się nacięcie chirurgiczne wykwitu celem ewakuacji treści ropnej.
Wśród zakażeń gronkowcowych wyróżnia się także rzadziej występujące ropnie mnogie oraz zapalenie pęcherzowe i złuszczające skóry.
Zakażenia paciorkowcowe
W tej grupie chorób bakteryjnych skóry należy wymienić różę. Infekcja ta rozpoczyna się nagle wraz z objawami ogólnoustrojowymi tj. wysoką gorączką, niepokojem i dolegliwościami bólowymi. Ze strony skóry pojawiają się zaczerwienione i ostro odgraniczone rumienie oraz obrzęki, występujące zwłaszcza na kończynach dolnych. W leczeniu doustnym stosuje się antybiotyki, najczęściej penicylinę oraz leki przeciwzakrzepowe. Wykorzystuje się także okłady z roztworu nadmanganianu potasu oraz kwasu bornego o niskim stężeniu do trzech procent.
Zakażenia mieszane gronkowcowo-paciorkowcowe
Liszajec zakaźny jest to skórne, powierzchniowe zakażenie, występujące najczęściej u dzieci, Przebiega z obecnością pęcherzy ropnych, które szybko pękają i zasychają w charakterystyczne miodowożółte strupy, ustępujące bez pozostawienia blizny. Choroba jest wyjątkowo zakaźna w każdej swojej formie, bez względu na to czy jest to liszajec suchy czy obrączkowaty. Ogniska zakażenia lokalizują się głównie na odsłoniętych częściach ciała, na twarzy i kończynach. Przy leczeniu wystarczają z reguły preparaty zewnętrzne z zawartością antybiotyków.
Inną chorobą, która wynika z nadkażenia mieszanego jest niesztowica. Wynika ona z zaniedbań higienicznych, często spotyka się ją w zbiorowiskach ludzi, na przykład w przedszkolach, także u osób bezdomnych. Typowym objawem klinicznym jest zmiana pęcherzowa, z ropną zawartością, która w krótkim czasie – kilku dni ulega rozpadowi i tworzy niezbyt głębokie owrzodzenie. Zmiana zanikając, tworzy bliznę najczęściej w okolicy tułowia i kończyn dolnych.
Tylko zachowana równowaga w składzie flory bakteryjnej zapewnia skórze prawidłową ochronę przed infekcjami. Homeostazę bakteryjną zapewnia regularne mycie ciała, co pozwala usunąć nadmiar flory przejściowej. Warto nadmienić, że pojęcie flory bakteryjnej nie dotyczy wyłącznie naskórka, ale także jamy nosowej i ustnej, jelit i żołądka.
Anna Szymanowska
Absolwentka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, kierunek kosmetologia oraz Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gdzie uzyskała tytuł technologa chemii, specjalność chemia kosmetyków. Pracuje jako analityk laboratoryjny. Z zamiłowania autorka tekstów.