Właściwa dbałość o skórę w trakcie i po okresie chemioterapii jest niezwykle istotna. Pomaga ona poprawić znacznie jakość i komfort życia pacjentów, łagodząc przykre skutki uboczne terapii.
Warto wdrożyć profilaktyczny program pielęgnacyjny oraz kontynuować go po zakończeniu leczenia. Zabiegi mogą fizykalnie pomóc, poprawić stan skóry, ale także wpłynąć pozytywnie na psychikę pacjentki, dając jej dodatkowe siły na walkę z chorobą nowotworową.
Pacjentka w gabinecie
Zanim zajmiemy się tak wymagającą klientką, należy zebrać szczegółowy wywiad zdrowotny, bowiem od niego uzależnimy rodzaj serii zabiegów kosmetycznych. Najważniejszym pytaniem jakie zadamy klientce, będzie data zakończenia terapii onkologicznej, lub ostatniego zabiegu. Dość trudno jest ocenić spektrum możliwości zabiegowych, ponieważ każda działalność powinna być ściśle skonsultowana z lekarzem onkologiem.
Zabiegi, o które można się pokusić to delikatny masaż twarzy lub ciała, maska nawilżająca, zastosowanie serum lub zabieg parafinowy na dłonie. Niekiedy w późniejszym etapie leczenia można się zająć pielęgnacją blizn pooperacyjnych. Jednakże skład chemiczny wszystkich użytych do wykonania zabiegu kosmetyków powinien być możliwie najprostszy, pozbawiony konserwantów i środków podrażniających. Sprawdzi się tu zasada minimum składników – maksimum korzyści zdrowotnych. Przy ocenie skóry należy zwrócić uwagę na wielkość odczynu popromiennego, zależy on nie tylko od dawki przyjętego promieniowania, ale także od wieku osoby, wcześniej przyjmowanych używek oraz stylu życia i pielęgnacji. Należy skupić się także na wyglądzie płytki paznokciowej, która w tym okresie jest wrażliwa na uszkodzenia i może sprawiać dolegliwości (deformacje, kruchość i łamliwość). W późniejszym okresie można wykonać także makijaż permanentny brwi o ile lekarz nie zgłosi przeciwwskazań do wykonania zabiegu z przerwaniem ciągłości naskórka.
Do każdej klientki należy podejść indywidualnie. Część z nich może się do nas zgłosić z problemami skórnymi, na przykład wyjątkowo nasilonym świądem skóry, wtedy też będziemy szukać składników aktywnych natłuszczających, inne panie będą w złym stanie psychofizycznym i one będą wymagały zabiegów relaksujących i odprężających. Warto stworzyć w swoim gabinecie ofertę uwzględniającą potrzeby osób chorych na nowotwory. Klientki coraz bardziej świadome i wyedukowane, chętnie szukają informacji w Internecie, na temat miejsc, w których uzyskają pomoc i konsultację.
Najczęstsze problemy skórne i podstawy pielęgnacji
Prawie zawsze w trakcie trwania terapii onkologicznej – chemioterapii i radioterapii skóra ulega uszkodzeniu. Do najczęstszych, fizycznych objawów ze strony skóry należą: nasilona suchość i szorstkość skóry z towarzyszącym świądem o różnym nasileniu. Kolejno zaczerwienienie, obrzęk i podrażnienie, oraz zmniejszona odporność na infekcje pochodzenia bakteryjnego, grzybiczego i wirusowego.
Często pojawiają się wykwity skórne w postaci: grudek, pęcherzyków, nadżerek i nadwrażliwość na promieniowanie UV. Po kilku tygodniach występuje z reguły odwracalna utrata włosów na owłosionej skórze głowy, wypadanie brwi i rzęs. Reakcje popromienne skóry można podzielić na dwa rodzaje: wczesne i późne. Wczesne dotyczą najczęściej powierzchniowych warstw skóry tj. naskórka. Zmiany te ujawniają się już po kilku dniach od rozpoczęcia naświetlań i ograniczają się do miejsc podjętych terapią. Wynikają one z energii dostarczonej przez promieniowanie, często wyglądają jak poparzenia pierwszego stopnia. Najczęściej występują: rumienie o przejściowym charakterze, złuszczanie naskórka i następujący później świąd skóry (którego przykre dolegliwości można łagodzić delikatnymi, chłodnymi kompresami). Ponad to może występować obniżenie potliwości i przebarwienia na skórze, które są wynikiem nadprodukcji melanocytów pobudzonych przez egzogenny rozpad promieniotwórczy. Później występuje utrata owłosienia o czasowym charakterze, z odrostem pojawiającym się po kilku miesiącach. Odczyny późne po terapii występują zwykle po około trzech do sześciu miesiącach od zadziałania promieniowania. Zwykle są to przebarwienia lub odbarwienia skóry, silnie widoczne teleangiektazje, podwyższona urazowość skóry, stwardnienia i zwłóknienia.
Chemioterapia mocno wysusza skórę, dlatego podstawą pielęgnacji jest stosowanie preparatów nawilżających, hipoalergicznych i o skromnym składzie. W czasie leczenia skóra pacjentek jest wyjątkowo wrażliwa, wiec nie należy dostarczać dodatkowych bodźców drażniących, czy to w postaci agresywnych zabiegów kosmetycznych, nieodpowiedniej odzieży, czy kosmetyków zawierających multum związków zapachowych i barwników. W składzie kosmetyków dobrze jest szukać: wyciągu z owsa, skwalanów, panthenolu, alantoiny, gliceryny i tokoferoli oraz wosku pszczelego. Przy codziennej pielęgnacji domowej warto zacząć stosować kosmetyki przeznaczone dla dzieci lub zainwestować w specjalistyczne linie kosmetyków dla osób ze skórą nowotworową. Zalecane są krótkie prysznice w letniej wodzie, a po nich stosowanie preparatów nawilżających, nawet kilkakrotnie w ciągu doby. W trosce o skórę głowy lepiej zrezygnować z zabiegów fryzjerskich typu trwała koloryzacja, należy zacząć korzystać z delikatnych szamponów pozbawionych substancji drażniących takich jak SLS. Do szczotkowania najlepiej jest stosować miękkie szczotki, można także skrócić włosy, co pozwoli nieco dłużej je zachować.
Skóra jest także nadwrażliwa na promienie słoneczne, wobec tego niezbędne jest codzienne stosowanie preparatów w wysokimi filtrami UV. Dodatkowo nie zaszkodzi blokada fizyczna w postaci nakrycia głowy i odpowiedniej odzieży, co ważne żeby była oddychająca i przewiewna. Nawet po zakończonym leczeniu onkologicznym zaleca się ochronę przeciwsłoneczną. Zakazane są więc kąpiele słoneczne i wizyty na solarium. Przeciwwskazaniem są też kąpiele w basenie z chlorowaną wodą, sauna i długie przebywanie w niskich temperaturach. Alkohol i palenie tytoniu są również wykluczone, ponieważ dodatkowo podrażniają skórę i błony śluzowe jamy ustnej oraz przełyku i mogą prowadzić do jej ścieńczenia i bliznowacenia.
O ile chemioterapia ma bardziej ogólny wpływ na ciało człowieka, to radioterapia często ogranicza się tylko do miejsca poddanemu naświetlaniom. Obszar skóry objęty działaniem wymaga szczególnego traktowania, nie należy go podrażniać poprzez częste mycie w trakcie występowania odczynu popromiennego i noszenie ciasnej odzieży.
Mimo tego, że przeciętna długość życia w Polsce wzrasta, to choroby nowotworowe są coraz częściej spotykanymi chorobami i dotykają więcej osób. W tym nasze klientki, dla których wielomiesięczne i trudne leczenie jest wyczerpujące psychicznie i fizycznie. Wiele kobiet nie jest w stanie myśleć o pielęgnacji, a jej zupełny brak prowadzi niestety do nasilenia zmian i wydłużenia okresu rekonwalescencji. Uszkodzenia skóry w postaci blizn i przebarwień mogę pozostać na trwałe, a cały organizm jest bardzo osłabiony immunologicznie.
Anna Szymanowska
Absolwentka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, kierunek kosmetologia oraz Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gdzie uzyskała tytuł technologa chemii, specjalność chemia kosmetyków. Pracuje jako analityk laboratoryjny. Z zamiłowania autorka tekstów.