Czym jest trychologia? Kim jest trycholog?

Definicja oraz charakterystyka naukowych specjalności trychologicznych
Początków rozwoju trychologii w Europie (nazwa trychologia pochodzi od greckiego słowa trikhos, co oznacza włos oraz logos co oznacza nauka), jako naukowej specjalności medycyny, można dopatrywać się w Londynie w latach 60-tych XIX w.

Rozwój trychologii w Polsce
Zmiany, które zaszły w XX w. w dziedzinie nauki, techniki i kultury wywarły wpływ na rozwój współczesnego społeczeństwa polskiego, powodując między innymi wzrost roli wyglądu. To z kolei uwarunkowało rozwój dyscyplin i subdyscyplin (specjalności) nauki zajmujących się badaniem, opisywaniem, pielęgnowaniem, przywracaniem oraz kreowaniem atrakcyjności fizycznej ciała ludzkiego, zarówno za pomocą metod medycznych, jak i niemedycznych. Z tego też powodu, w ostatnich dekadach rozwinęła się w Polsce kosmetologia a także estetyczne subdyscypliny medycyny m.in. dermatologia estetyczna, chirurgia estetyczna czy ginekologia estetyczna. Obserwowane od kilku lat ogromne zainteresowanie ludzi wyglądem ciała, wiąże się także z dbałością o włosy, które są jednym z najważniejszych współczesnych atrybutów atrakcyjności.

Spowodowało to konieczność wyodrębnienia się specjalistów przygotowanych do różnych aspektów pracy z włosem i skórą owłosioną głowy. Specjalistów, którzy staliby się organizatorami procesu terapeutyczno-profilaktycznego w odniesieniu do dysfunkcji włosów i skóry głowy w różnych warunkach, sytuacjach i instytucjach. Konsekwencją tego był rozwój polskiej trychologii i, jak twierdzą liczne środowiska praktyków i teoretyków, powstawanie nowego zawodu – trychologa.

Warto wspomnieć, że początków rozwoju trychologii w Europie (nazwa trychologia pochodzi od greckiego słowa trikhos, co oznacza włos oraz logos co oznacza nauka), jako naukowej specjalności medycyny, można dopatrywać się w Londynie w latach 60-tych XIX w. W tym okresie, prekursor tej dziedziny, profesor Wheeler rozpoczął badania nad wypadaniem włosów i sposobami powstrzymania tego procesu. Następnie w 1902 grupa lekarzy skupionych wokół tematyki chorób włosów postanowiła założyć Kolegium Badań Chorób Włosów, później znane jako Instytut Trychologów (Institute of Trichologists). W 1928 otwarto, również w Londynie, pierwszą klinikę, w której specjalizowano się w diagnozie chorób skóry głowy i włosa (The Scalp and Hair Hospital). Kliniką kierował Francis Law. Trychologię wprowadzono po raz pierwszy jako specjalizację studiów medycznych w Wielkiej Brytanii pod koniec XIX wieku.

Definicja i zakres trychologii
Trychologia w Polsce od kilku lat rozwija się bardzo intensywnie. Sprawnie funkcjonują organizacje trychologiczne zrzeszające osoby zainteresowane problematyką włosów i skóry głowy, na rynku wydawniczym dostępne są pierwsze publikacje poświęcone w całości trychologii, organizowane są naukowe oraz popularno-naukowe kongresy i sympozja trychologiczne. Jednak w chwili obecnej w polskim ustawodawstwie i piśmiennictwie naukowym brak jest formalnej definicji trychologii. Również dostępne na polskim rynku publikacje popularno-naukowe nie zawierają jednoznacznych i spójnych definicji tego pojęcia.

Dotychczas funkcjonujące definicje słownikowe i encyklopedyczne określają trychologię jako nową i ciągle rozwijającą się dyscyplinę nauki z pogranicza wielu sub-dyscyplin (specjalności) medycyny np. medycyny estetycznej i dermatologii zajmującą się przede wszystkim przyczynami, diagnostyką, terapią i profilaktyką wypadania włosów oraz innymi dolegliwościami i schorzeniami owłosionej skóry głowy i włosów, a także ich pielęgnacją. Definicje te wskazują także na różne kolokacje tego słowa: trychologia medyczna, ale również trychologia kosmetyczna, oznaczające odpowiednio: powiązanie z medycyną oraz powiązanie z kosmetyką lub kosmetykami, pielęgnacją ciała i utrzymaniem urody.

Wydzielenie trychologii kosmetologicznej jest spójne z obserwowanym w trychologii polskiej zjawiskiem demedykalizacji. Początkowo problematyka dysfunkcji włosów i skóry owłosionej głowy, ich minimalizowania lub likwidowania, interesowała głównie lekarzy. Jednakże zainteresowanie wyglądem włosów stało się na tyle wszechobecne, że stało się podstawą rozwoju potężnego, niemedycznego przemysłu „poprawiania urody włosów”. Zagadnieniami trychologicznymi, jednakże ograniczonymi do niemedycznych metod pielęgnacji włosów i skóry owłosionej głowy, zaczęły się zajmować osoby nie posiadające wykształcenia lekarskiego: fryzjerzy, kosmetyczki, kosmetolodzy. We współczesnej organizacji życia społecznego funkcjonuje coraz więcej pozamedycznych instytucji – gabinetów fryzjerskich i kosmetologicznych – których głównym zadaniem jest pielęgnacja włosów i skóry owłosionej głowy, zarówno zmienionych chorobowo, jaki i bez takich zmian, w celach profilaktycznych.

W chwili obecnej nie można także jednoznacznie stwierdzić, że trychologia jest subdyscypliną medycyny, podobnie jak trychologia nie była dotychczas uznawana za specjalność kosmetologii. Na podstawie dotychczasowych rozważań można zaproponować następującą definicję trychologii, jako autonomicznej dyscypliny nauki:

Trychologia to nieformalna dyscyplina nauki, z pogranicza wielu różnych dyscyplin oraz specjalności naukowych, w której przedmiotem badania są włosy i skóra owłosiona głowy. Interesuje się ona tymi ich aspektami, które można pielęgnować, przywracać lub kreować za pomocą metod medycznych i paramedycznych.

W zakres trychologii wchodzą: medycyna (dermatologia, chirurgia), kosmetologia, dietetyka i fizjoterapia w zakresie służącym poprawie wyglądu włosów i skóry owłosionej głowy. W zakresie trychologii mieszczą się również filozoficzne, psychologiczne, socjologiczne i antropologiczne aspekty urody i atrakcyjności włosów.

Specjalności naukowe w trychologiiW zakresie poznawczo-opisowym trychologia opiera się na metodologii nauk medycznych, nauk o zdrowiu, nauk o kulturze fizycznej oraz nauk społecznych. W zakresie interwencyjnym, celem trychologii jest poprawa kondycji i fizycznej atrakcyjności włosów i skóry owłosionej głowy za pomocą metod i technik medycznych i paramedycznych oraz produktów leczniczych, produktów kosmetycznych i suplementów.

W ramach trychologii funkcjonują dwie specjalności naukowe, wyodrębnione ze względu na koncentrowanie uwagi na węższych aspektach trychologii oraz różne, charakterystyczne dla tych specjalności – metody, techniki i narzędzia realizacji zasadniczych celów tej dyscypliny:

Trychologia medyczna (lecznicza) to specjalność trychologii, która osiąga zasadnicze cele tej dyscypliny za pomocą procedur medycznych, dlatego może być praktykowana wyłącznie przez specjalistów – lekarzy, przygotowanych drogą odpowiedniego kształcenia do prowadzenia procesu diagnostyczno-terapeutycznego za pomocą medycznych metod i technik z zakresu ich specjalności podstawowej (inwazyjnych procedur leczniczych przebiegających z naruszeniem bariery skórnej) oraz zarejestrowanych produktów leczniczych. Ich wyłącznym lub głównym celem jest usuwanie, minimalizowanie i zapobieganie dysfunkcjom skóry owłosionej głowy i włosów oraz poprawa ich kondycji i fizycznej atrakcyjności poprzez działania lecznicze.

oraz

Trychologia kosmetologiczna (profilaktyczno-zachowawcza) to specjalność trychologii, która osiąga zasadnicze cele tej dyscypliny za pomocą metod paramedycznych dlatego może być praktykowana przez specjalistów – także nie lekarzy, przygotowanych drogą odpowiedniego kształcenia do prowadzenia procesu diagnostyczno-terapeutycznego za pomocą paramedycznych metod i technik (nieinwazyjnych procedur profilaktyczno-zachowawczych przebiegających bez naruszenia bariery skórnej) oraz produktów kosmetycznych i suplementów.  Ich wyłącznym lub głównym celem jest usuwanie, minimalizowanie i zapobieganie dysfunkcjom skóry owłosionej głowy i włosów oraz poprawa ich kondycji i fizycznej atrakcyjności poprzez działania profilaktyczno-zachowawcze.

W zakresie poznawczo-opisowym trychologia kosmetologiczna może posługiwać się metodologią bardzo zbliżoną do trychologii medycznej, zasadnicze różnice występują natomiast w zakresie rodzajów procedur stosowanych w ramach obu tych specjalności.

Podsumowanie
Zaproponowane definicje pojęcia trychologii oraz jej specjalności naukowych, powinny stać się początkiem interdyscyplinarnej dyskusji, co do ich zasadności i poprawności. Ustalenie jednolitej definicji nadającej sens wyrażeniu trychologia i związanych z nią zjawisk wydaje się bardzo pilną potrzebą. Uchroniłoby to wszystkie osoby związane z tą nowo tworzącą się dyscypliną przed wieloznacznością wypowiedzi, uściśliłoby znaczenie i pogłębiło rozumienie specjalistycznych określeń i zwrotów. W dydaktyce trychologicznej definicja taka usprawniłaby procesy nauczanie.

Kim jest trycholog?

Definicja oraz charakterystyka zawodowych specjalności trychologiczne
Z punktu widzenia ustawodawstwa polskiego zawód trychologa nie jest dotychczas uwzględniony w Klasyfikacji zawodów i specjalności – obowiązującym w naszym kraju spisie opracowanym na potrzeby rynku pracy.

Czynniki kształtujące strukturę zawodu
Szybki postęp nauki i techniki, wprowadzanie nowych technologii, zmiany demograficzne, szeroki dostęp do informacji, zmiany społeczno-kulturowe, zmiany w organizacji pracy oraz zmiany stylu życia powodują powstawanie i zanikanie zawodów lub specjalności wewnątrz zawodów. Nowe zawody pojawiają się, gdy rośnie zapotrzebowanie społeczne na pewnego rodzaju usługi oraz zapotrzebowanie pracodawców na pracowników, którzy są w stanie wykonywać obowiązki, których nigdy wcześniej od nikogo nie wymagano. Zwykle początkowo pracownikom dokładane są nowe zadania, czasami powstają tą drogą pewne specjalności. Jeśli jednak te nowe obowiązki odróżniają się w znaczącym stopniu od wykonywanych wcześniej i zajmują dużej grupie pracowników większość ich czasu pracy, mamy do czynienia z sytuacją rodzenia się nowego zawodu.

Opinie specjalistów związanych zawodowo z zagadnieniami trychoterapii prowadzą do wniosku, że aktualnie można obserwować powstawanie samodzielnego zawodu trychologa, rozumianego jako wykonywanie czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek podziału pracy, wymagających od niego odpowiedniej wiedzy i umiejętności, a także cech psychofizycznych warunkujących wykonanie trychologicznych zadań zawodowych, powtarzanych systematycznie i będących źródłem utrzymania dla pracownika i jego rodziny.

Definicja i zakres zawodu trychologa
Podobnie jak w przypadku pojęcia trychologia, aktualnie brak jest także wyczerpującej definicji pojęcia trycholog. Również z punktu widzenia ustawodawstwa polskiego zawód trychologa nie jest dotychczas uwzględniony w Klasyfikacji zawodów i specjalności – obowiązującym w naszym kraju spisie opracowanym na potrzeby rynku pracy. Jednakże wychodząc z definicji trychologii, można przyjąć następująca definicję zawodu trychologa:

Trycholog – specjalista, który na podstawie syntezy interdyscyplinarnej wiedzy o skórze i włosach oraz znajomości metodologii nauk medycznych, nauk o zdrowiu, nauk o kulturze fizycznej oraz nauk społecznych analizuje określone sytuacje patologiczne, bada je, rozwiązuje, interpretuje, wyciąga wnioski terapeutyczne, opracowuje plany trychoterapii, wykonuje procedury trychoterapeutyczne oraz rekomenduje dalsze postępowanie trychologiczne.

W zawodzie trychologa można wyodrębnić następujące zasadnicze czynności zawodowe:

• rozpoznawanie zmian patologicznych w obrębie włosów i skóry głowy,
• wykonywanie zabiegów trychoterapeutycznych w obrębie włosów i skóry głowy,
• wykorzystywanie do realizacji zadań zawodowych sprzętu specjalistycznego oraz odpowiednich produktów,
• dbanie o standard wykonywanych zabiegów,
• współpraca ze specjalistami oraz ośrodkami odbiorców usług trychologicznych,
• prowadzenie działań profilaktycznych z zakresu dysfunkcji włosów i skóry głowy.

Specjalności zawodowe w trychologii
W ramach poszczególnych zawodów wyróżnia się kategorie zawodowe – specjalności, czyli węższe zakresy czynności, wymagające swoistych, dodatkowych kwalifikacji. Podstawą rozróżniania zawodu i specjalności może być zakres wykonywanych czynności lub efekt tych czynności. W praktyce często bardzo trudno jest oddzielić zawód od funkcjonujących w jego ramach specjalności zawodowych. W rezultacie zawód bywa mieszany ze specjalnością. Te same zakresy czynności jedni nazywają specjalnością w danym zawodzie, natomiast drudzy określają jako autonomiczny zawód. Jednak generalnie zawód jest pojęciem szerszym od specjalności. Podobnie jak w przypadku większości zawodów, tak i w zawodzie trychologa, można wyróżnić specjalności zawodowe.

Jak wspomniano w poprzednim rozdziale, pomimo trudności definicyjnych samej trychologii – dyscypliny naukowej, zauważalny i coraz bardziej powszechny staje się podział na trychologię medyczną oraz na trychologię kosmetologiczną. Podobnie wyłaniają się dwie specjalności dotyczące różnych aspektów pracy trychologicznej. Bardzo wyraźnie zauważalne staje się wyodrębnianie w ramach zawodu trychologa specjalności: trychologa medycznego i  trychologa kosmetologicznego.

Zgodnie ze sformułowaną wcześniej definicją, trychologia kosmetologiczna skupia się w trychoterapii na działaniach profilaktycznych i zachowawczych. Analogicznie, osoby praktykujące trychologię kosmetologiczną, określane jako trycholodzy kosmetologiczni, łączą w pracy zawodowej wszystkie czynności zmierzające do minimalizowania i zapobiegania dysfunkcjom skóry owłosionej głowy i włosów oraz poprawy ich kondycji i fizycznej atrakcyjności poprzez działania profilaktyczno-zachowawcze. Specjaliści ci kształtują czy zmieniają ludzkie zachowania w zakresie higieny oraz pielęgnacji włosów i skóry owłosionej głowy prowadząc w ten sposób do zachowania lub przywrócenia homeostazy skóry głowy i jej przydatków. Osobami, które mogą praktykować tą specjalność zawodową mogą też być nie lekarze – ale przede wszystkim fryzjerzy, kosmetyczki, kosmetolodzy oraz inne osoby z odpowiednią podbudową teoretyczną, po odbyciu specjalistycznych kursów i szkoleń kwalifikacyjnych lub po ukończeniu studiów o takiej specjalności. Można byłoby także tą specjalizację zawodową określać jako trycholog kosmetologiczno-fryzjerski, ponieważ czynności zawodowe mogą być także realizowane przez fryzjerów po odpowiednim przeszkoleniu, jednak, aby uniknąć definicyjnych rozbieżności (czynności zawodowe realizowane prze tą grupę trychologów opierają się o interwencje z obszaru kosmetologii – dyscypliny naukowej a nie fryzjerstwa, które jest rzemiosłem), można pozostać przy określeniu kosmetologiczny.

Druga kategoria zawodowa trychologów – to trycholodzy medyczni. Obecność przyimka medyczny wskazuje, że jest to specjalność trychologii praktykowana wyłącznie przez lekarzy i obejmuje czynności zarezerwowane dla lekarzy, zmierzające do leczenia zmian patologicznych w obrębie włosów i skóry owłosionej głowy np. poprzez ordynowanie leków czy przeprowadzanie inwazyjnych procedur medycznych jak transplantacje włosów, iniekcje czy zabiegi laseroterapii.

Zakres obowiązków trychologów nie jest dotychczas dostatecznie precyzyjny, jasny oraz formalnie określony. Dlatego też właściwe ustalenie i określenie różnych koncepcji specjalności trychologicznych jest trudne i wymaga merytorycznej dyskusji. Nie mniej jednak prawidłowe wyodrębnienie kierunków specjalizacji trychologicznych ma duże znaczenie dla rozwoju szeroko pojętej trychologii. Na podstawie przedstawionego wcześniej ogólnego profilu zawodowego trychologa można stworzyć syntetyczne profile zawodowe trychologa medycznego oraz analogicznie trychologa kosmetologicznego. Zostały one przedstawione na Rycinie.

Od osób wykonujących zawód trychologa wymaga się nie tylko interdyscyplinarnej, merytorycznej wiedzy na temat włosów i skóry głowy oraz umiejętności przeprowadzania procedur trychoterapeutycznych, ale także określonych predyspozycji psychicznych i określonych kompetencji w kontaktach interpersonalnych. Duże znaczenie ma tu zainteresowanie ludźmi i ich problemami, chęć pomagania im i umiejętność nawiązywania kontaktów, odporność na stres i umiejętność rozwiązywania konfliktów. Trycholog, podobnie jak inne zawody związane z bliskimi relacjami z drugim człowiekiem, powinien odznaczać się humanistyczną postawą, wyrażającą się w empatii, okazywaniu życzliwości, taktu, szacunku i gotowości służenia pomocą osobom chorym.

Trycholodzy stanowią i dość długo stanowić będą nieliczną grupę specjalistów, dlatego wiedza o kategorii zawodowej trychologów równie długo nie będzie pełna. Aby można było zawód trychologa uważać za w pełni ukształtowany i opis zawodu był wyczerpujący, musi zostać spełnionych wiele warunków. Można zaproponować pewne komponenty składające się na w pełni ukształtowany zawód trychologa:

• określenie podstawowych trychologicznych czynności zawodowych,
• określenie specyficznych czynności zawodowych dla istniejących w zawodzie trychologa specjalności,
• określenie warunków pracy trychologów,
• określenie dróg dojścia do zawodu trychologa i zdobywania kwalifikacji zawodowych,
• istnienie systemu szkół przygotowujących do zawodu trychologa,
• wydawanie trychologicznych publikacji zawodowych w postaci periodyków i książek,
• posiadanie przez zawód trychologa statusu prawnego,
• istnienie trychologicznych organizacji zawodowych,
• istnienie subkultury zawodu trychologa,
• istnienie wspólnego dla trychologów kodeksu etycznego,
• posiadanie przez trychologów określonej pozycji społecznej,
• aktywność intelektualna trychologów i dążenie do postępu pracy.

Podsumowanie
Zawód trychologa toruje sobie dopiero miejsce wśród innych profesji. Jednak dane z rynku usług beauty&SPA wskazują, że z każdym rokiem rośnie zapotrzebowanie na specjalistów trychologów. Pracodawcy i konsumenci tego rynku wskazują szczególnie na potrzebę przygotowania wysoko wykwalifikowanej kadry trychologów kosmetologicznych – specjalistów, którzy byliby zdolni do podjęcia pracy w zakresie szeroko rozumianej pracy diagnostyczno-terapeutycznej w zakresie trychologii profilaktyczno-zachowawczej w poradniach dermatologicznych, gabinetach kosmetologicznych, ośrodkach SPA i salonach fryzjerskich oraz innych instytucjach związanych z problematyką włosów i skóry głowy.

Aby trycholog mógł wykonywać czynności wskazywane przez rynek usług beauty&SPA trwale i systematycznie, musi funkcjonować odpowiedni system szkół, które przygotują go do pracy zawodowej. Droga ta powinna się zakończyć aktem prawnym, uznanym społecznie, będącym formalnym świadectwem sankcjonującym zawód. Stanowi to także jeden z zasadniczych warunków uznania zawodu, jako w pełni ukształtowanego.

Dr Joanna Klonowska, Dziekan Wydziału Nauk o Zdrowiu w Wyższej Szkole Inżynierii i Zdrowia w Warszawie
Nauczyciel akademicki na kierunku kosmetologia. Kosmetolog, absolwentka Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Łodzi. Pedagog z wieloletnim doświadczeniem. Ratownik medyczny, menager służby zdrowia.