Promieniowanie ultrafioletowe należy do zewnętrznych czynników, które mogą działać na skórę powodując różnego rodzaju schorzenia dermatologiczne.
Promieniowanie ultrafioletowe to jeden z wielu różnorodnych bodźców, obok mechanicznych, cieplnych czy chemicznych. Uświadomienie sobie w jaki sposób funkcjonują mechanizmy działania takich czynników, pozwala na właściwy dobór pielęgnacji skóry, niekiedy unikanie schorzeń i chorób oraz zabezpieczenie własnego zdrowia przed wczesnymi i późnymi konsekwencjami ich działania.
Choroby wywołane promieniowaniem słonecznym mogą pojawić się u każdej osoby, w zależności od zakresu wrażliwości osobniczej lub w skutek nadwrażliwości na słońce. Bardzo dużą rolę w patogenezie chorób dermatologicznych odgrywa promieniowanie UV, w szczególności to z zakresu UVA. Ma ono wpływ na wygląd i kondycję naszej skóry, ale powoduje także jej nieodwracalne uszkodzenia na przestrzeni wielu lat.
Promieniowanie ultrafioletowe mieści się w zakresie długości fal od 280 nm do 400 nm, odpowiedzialne za odczyny skórne są UVA i UVB. Wyróżnia się także promieniowanie UVC, ale to ostatnie w naturze praktycznie nie dociera do powierzchni ziemi, gdyż jest pochłaniane poprzez warstwę ozonową.
Słońce przynosi także korzystne efekty w postaci: uczucia ciepła, aktywacji produkcji melaniny, oraz produkcji witaminy D3. Warto jednak zadbać o uprzednie zabezpieczenie skóry filtrami fizycznymi i chemicznymi. Nadmierna oraz niekontrolowana ekspozycja może powodować ostre odczyny zapalne w postaci oparzeń ciała, rumień oraz rozszerzenie naczyń krwionośnych i teleangiektazje. Wyróżnia się także szereg następstw, które uwidaczniają się po czasie, nawet po kilkudziesięciu latach tj. kancerogeneza, immunosupresja. Możemy mieć do czynienia również z fotostarzeniem się skóry. Promieniowanie doprowadza do destrukcji włókien kolagenu i elastyny, pobudza komórki skóry do szybszych podziałów i nadmiernego rogowacenia. Skóra staje się mało sprężysta, sucha i szorstka.
Zasady ochrony przed promieniowaniem UV
Preparaty ochronne z filtrami warto stosować cały rok, im skóra bardziej podatna na podrażnienia, tym faktor ochrony powinien być wyższy. Kosmetyk w postaci kremu, olejku lub mleczka, należy nałożyć nieco wcześniej przed ekspozycją na słońce, oraz ponawiać aplikację co około dwie godziny. Zwłaszcza latem należy zadbać także o odpowiedni, jasny i przewiewny ubiór, nakrycie głowy i okulary przeciwsłoneczne. Przed okresem wzmożonego opalania nie zaszkodzi stosowanie doustnej suplementacji beta-karotenami oraz używanie kosmetyków wzbogaconych w witaminy: A, E i C.
Istnieje grupa ludzi, która wyjątkowo powinna dbać o ochronę przed promieniowaniem, będą to: kobiety w ciąży, osoby stosujące leki fotouczulające, osoby z grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na raka skóry, z trądzikiem i fotodermatozami.
Reakcje skóry zdrowej są dość dobrze poznane, należą do nich rumień, przebarwienia oraz zwyrodnienie tkanki podskórnej i naskórka. Reakcja skóry niezmienionej chorobowo zależy od uwarunkowań genetycznych i ilości melaniny zawartej w skórze. Natomiast wśród stanów stricte chorobowych wyróżnia się:
- fototoksyczne zapalenie skóry
- fotoalergiczne zapalenie skóry
- fotodermatozy uwarunkowane genetycznie (bielactwo)
- idiopatyczne fotodermatozy: osutki, pokrzywki i zmiany posłoneczne
- rak podstawnokomórkowy i kolczystokomórkowy
- porfirie i pelagry.
Istnieje także szereg dermatoz ulegających zaostrzeniu pod wypływem słońca, do chorób tych należą: toczeń rumieniowaty, trądzik różowaty, opryszczka oraz pęcherzyce.
Niektóre choroby mogą być leczone tylko doustnymi środkami chroniącymi przed promieniowaniem, do takich leków zalicza się przykładowo: witaminę A i PP oraz ich prekursory, kwas acetylosalicylowy i jego pochodne jako substancje przeciwzapalne, kwas PABA, talidomid i chlorochinę.
Wielopostaciowe osutki świetlne
Objawiają się najczęściej jako zmiany rumieniowe i grudkowe, a także pęcherzykowe, zlokalizowane na odkrytych częściach ciała: twarz, dłonie i przedramiona, w wyniku działania słońca. Pierwsze zmiany pojawiają się z reguły w okresie dzieciństwa i nawracają sezonowo w czasie wiosenno – letnim. Różnicuje się je z atopowym zapaleniem skóry, leczy miejscowo preparatami przeciwświądowymi i kortykosteroidami. Stosuje się niekiedy blokery dla promieniowania oraz terapię PUVA, czyli skojarzoną metodę, łączącą naświetlania UVA i przyjmowanie miejscowo leków z grupy metoksypsoralenów.
Pokrzywka słoneczna
Jest to bardzo rzadka odmiana pokrzywki, wywołuje ją nie tylko UV ale i zwykłe światło widzialne. Zmiany pojawiają się w krótkim czasie od ekspozycji a mechanizm ich powstawania jest immunologiczny. Wykwity w postaci bąbli pokrzywkowych lokalizują się na odkrytych częściach ciała, ale także na skórze zakrytej ubraniem. Schorzenie to z zasady różnicuje się z porfiriami i innymi typami pokrzywek. Do leczenia objawowego stosuje się leki antyhistaminowe, oraz terapię PUVA.
Przewlekłe zmiany posłoneczne
Stan zapalny skóry, z towarzyszącym dość silnym świądem, spowodowany długim narażeniem na działanie słońca. W wyniku procesów autoimmunologicznych dochodzi do przewlekłej nadwrażliwości na światło, objawiającej się najczęściej u osób starszych jako zmiany rumieniowe, wypryskowe, pogrubienie skóry oraz nasilone złuszczanie. Wśród tej grupy chorób wyróżnia się wyprysk słoneczny oraz przetrwałe odczyny świetlne.
Fototoksyczne i fotoalergiczne zapalenie skóry
Pierwsze wywoływane przez działanie światła i substancji fotouczulającej, drugie poprzez działanie UVA i fotoalergenu. Zmiany mogą mieć charakter oparzeń, rumieni, grudek i pęcherzyków. W przypadku fototoksycznego zapalenia, wywołanego przez przykładowo ziele dziurawca, perfumy, psoraleny, retinoidy, zmiany nie przekraczają linii miejsc odsłoniętych. Natomiast przy alergii zmiany mogą pojawić się na całym ciele. Najbardziej skuteczne w leczeniu jest usunięcie czynnika wywołującego reakcję i stosowane miejscowo korytkosteroidy. Mechanizm podrażnienia słonecznego jest wynikiem nadmiernej reakcji. Komórki naskórka zmieniają reaktywność pod wypływem substancji chemicznej, reagującej ze światłem. Mechanizm fotoalergii z kolei jest następstwem połączenia się produktu z białkami skóry, reakcja uczuleniowa rozwija się dopiero po kontakcie z promieniowaniem. Są to najczęstsze schorzenia powiązane z UV.
Obraz kliniczny i mechanizmy powstawania fotodermatoz są zróżnicowane, ich cechą charakterystyczną udział promieniowania słonecznego jako głównego czynnika wywołującego. W diagnostyce można wykorzystywać próby rumieniowe, świetlne, fototoksyczne oraz testy płatkowe, które pozwalają ocenić wysokość nadwrażliwości skóry na światło. Etiologia tych chorób jest bardzo różnorodna i trudna do diagnozowania: od zaburzeń genetycznych i metabolicznych, aż po reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne oraz przyjmowania leków do długotrwałego stosowania.
Anna Szymanowska
Absolwentka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, kierunek kosmetologia oraz Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gdzie uzyskała tytuł technologa chemii, specjalność chemia kosmetyków. Pracuje jako analityk laboratoryjny. Z zamiłowania autorka tekstów.