Skóra głowy niemowląt i dzieci różni się od skóry dorosłego człowieka, dlatego wymaga specjalnej pielęgnacji.
Skóra głowy niemowlęcia i małego dziecka tak samo jak u dorosłego człowieka składa się z naskórka pokrytego płaszczem hydrolipidowym, skóry właściwej oraz tkanki podskórnej. Zawiera również przydatki, czyli gruczoły potowe, łojowe i mieszki włosowe, jak również naczynia krwionośne i chłonne oraz zakończenia włókien nerwowych. Jednakże z uwagi na dużą niedojrzałość poszczególnych jej warstw istnieją pewne ważne odmienności zarówno fizjologiczne, jak i funkcjonalne, o których trzeba podczas pielęgnacji delikatnej skóry niemowląt i dzieci pamiętać.
Fizjologia
Grubość naskórka u noworodków wynosi w przybliżeniu 50 mikrometrów. Warstwa rogowa jest cieniutka, warstwa ziarnista jest poprzerywana i słabo widoczna. Warstwa kolczysta zawiera mało desmosomów, co w efekcie oznacza słabe połączenie komórek ze sobą i świadczy o ich luźnej strukturze. Błona podstawna, na której opiera się pojedyncza warstwa komórek podstawnych jest „poprzebijana”, w niektórych przypadkach naskórek po prostu luźno spoczywa na skórze właściwej, stąd nawet delikatne tarcie może spowodować jego ubytki na dużej powierzchni ciała.
Do 6 miesiąca życia skóra dziecka pozbawiona jest włókien elastynowych, które odpowiedzialne są między innymi za odporność na urazy mechaniczne. Naczynia krwionośne w skórze właściwej są liczne i dobrze widoczne, a tkanka podskórna składa się z małych zrazików komórek tłuszczowych tzw. adipocytów.
Gruczoły potowe ekrynowe mają zbliżoną budowę do skóry dojrzałej jednak ich aktywność jest zdecydowanie mniejsza ze względu na zbyt słabą pracę układu nerwowego. Gruczoły apokrynowe rozwijają się dopiero w okresie dojrzewania. Zupełnie inaczej wygląda sprawa z gruczołami łojowymi, ponieważ w momencie narodzin dziecka są one dojrzałe i całkowicie wykształcone, następnie ulegają regresji, aby później znów aktywować się w okresie dojrzewania.
Mieszki włosowe tworzą się około 60 dnia życia płodowego, wtedy to wyrastają z nich włosy pierwotne typu lanugo, które w okolicy 7 miesiąca ciąży wypadają (mogą być widoczne u wcześniaków). Dziecko rodzi się z główką pokrytą w mniejszej lub większej części włosami meszkowymi typu vellus. Są to włosy cienkie, które po 2-3 miesiącach od narodzin po części lub w całości również wypadają i wycierają się, a na ich miejsce odrastają włosy ostateczne w jasnym lub ciemniejszym kolorze (są to kwestie genetyczne).
Porównując skórę dojrzałą ze skórą dziecka nasuwają się pewne wnioski:
- Skóra dziecka funkcjonuje bardzo słabo jako bariera ochronna przed drobnoustrojami, czynnikami chemicznymi mechanicznymi.
- Skórę dziecka cechuje dużo większa przepuszczalność co powoduje z jednej strony utratę wody z naskórka, a z drugiej większe wchłanianie substancji w głąb skóry.
- Powierzchnia skóry u dziecka w stosunku do jego masy jest znacznie większa niż u dorosłego, co w konsekwencji przy stosowaniu nieodpowiednich kosmetyków do pielęgnacji może wywołać, w krótkim czasie niepożądane efekty działania.
- Ze względu na wiele odmienności w stosunku do skóry dorosłego oraz wysoką wrażliwość skóry dzieci jej sposób pielęgnowania powinien być nastawiony na delikatne usuwanie zanieczyszczeń, oraz w dużej mierze na nawilżenie (w razie potrzeby natłuszczenie).
- Kosmetyki używane do zabiegów pielęgnacyjnych powinny być dobrane tak, aby stabilizować i wzmacniać płaszcz hydrolipidowy skóry.
Pielęgnacja
Do pielęgnacji włosów i skóry głowy dziecka powinny być używane kosmetyki przeznaczone specjalnie dla najmłodszych, czyli takie które nie posiadają w swoim składzie silnych środków powierzchniowo czynnych typu SLS uszkadzających płaszcz hydrolipidowy skóry. Preparaty te powinny być wykonane z najwyższej jakości składników, które nie wywołują alergii, są bezpieczne i delikatne. W skład szamponu powinny wchodzić najlepiej naturalne emolienty, takie jak oleje roślinne: lniany, z wiesiołka, kokosowy czy oliwa z oliwek, które będą chroniły i wbudowywały się w cement międzykomórkowy. Kolejne ważne składniki aktywne to substancje o działaniu silnie przeciwzapalnym. W tym przypadku na uwagę zasługują: wyciąg z rumianku, aloesu, nagietka, krwawnika, ogórecznika i kozieradki. Należy również pamiętać o tym, że im krótszy i bardziej naturalny skład kosmetyku tym lepiej.
Głowa dziecka powinna być myta co 2-3 dni. Szampon przed nałożeniem na skórę najlepiej rozwodnić niewielką ilością wody. Preparat należy rozprowadzić delikatnymi kolistymi ruchami i spłukać dużą ilością przegotowanej wody tak by całkowicie usunąć go ze skóry dziecka. W przypadku długich, ale delikatnych i niejednokrotnie plątliwych włosów nawet w wieku dziecięcym, gdy jest taka potrzeba powinno się używać odżywki do włosów o naturalnym składzie, która ułatwi ich rozczesywanie. Głowę dziecka należy delikatnie osuszać miękkim ręcznikiem aby zminimalizować tarcie włosów. Należy pamiętać, że odpowiednio dobrana pielęgnacja jest w stanie zabezpieczyć skórę głowy dziecka przed wystąpieniem poważnych chorób skórnych.
Niestety częstą przypadłością pojawiającą się u noworodków jest ciemieniucha, czyli niemowlęca postać łojotokowego zapalenia skóry. Zmiany pojawiają się już w pierwszych tygodniach życia, a powstają głównie na skutek nieprawidłowego, nadmiernego funkcjonowania gruczołów łojowych na owłosionej skórze głowy. Łuski ciemieniuchy są tłuste, żółte i ściśle przylegają do powierzchni skóry. Składają się ze złuszczonego naskórka oraz wydzieliny gruczołów łojowych i potowych. Same zmiany nie dają negatywnych dolegliwości w odczuciach dziecka ale nieleczone niestety mogą predysponować do zakażeń skóry oraz nadmiernego wypadania włosów. Ciemieniucha powinna samoistnie ustąpić do około 6 miesiąca życia, jeśli tak się nie dzieje należy przyjrzeć się stosowanej pielęgnacji domowej oraz sprawdzić poziom żelaza oraz hormonów tarczycy. W zaostrzonych przypadkach ciemieniucha może przejść od razu w łojotokowe zapalenie skóry, a nawet roznieść się na obszary nieowłosionej skóry głowy.
W początkowych stadiach chorobę można leczyć samym myciem z zastosowaniem łagodnych, nawilżających szamponów przeznaczonych do pielęgnacji owłosionej skóry dzieci. Włosy w tym przypadku należy myć co drugi dzień. Przy występowaniu bardziej nasilonych zmian skórę głowy należy nasmarować preparatem silnie natłuszczającym, który rozpulchni nawarstwione zmiany oraz pozwoli na ich delikatne usunięcie (wyczesanie) z powierzchni skóry. Proces ten należy powtarzać systematycznie, aż do ustąpienia zmian ze skóry głowy. Ciemieniuchy nie wolno zdrapywać ani szorować. Zbyt agresywne postępowanie prowadzi do pojawienia się na skórze przezroczystego przesączu, który krzepnie i prowadzi ponownie do nawarstwiania naskórka.
Pielęgnację skóry dziecka należy bez wątpienia zmienić kiedy wchodzi ono w fazę dojrzewania. Burza hormonów powoduje nadmierną pracę gruczołów łojowych, co w konsekwencji objawia się nadmiernym przetłuszczaniem się włosów, a czasami nawet ich nadmiernym wypadaniem.
Edukacja
Kiedy rodzic zgłasza się o pomoc do trychologa musimy pamiętać, że w naszym przypadku najważniejsza jest edukacja zarówno opiekuna, jak i dziecka w temacie prawidłowej pielęgnacji skalpu. Naszą rolą jest sprawdzenie stanu włosów i ustalenie rodzaju skóry głowy oraz dobór odpowiedniej, często specjalistycznej pielęgnacji. Jeśli uważamy, że stan skóry lub ilość włosów dziecka jest niepokojąca, rodzic powinien zostać poinformowany o potrzebie konsultacji pediatrycznej oraz wykonaniu specjalistycznych badań w celu ustalenia wewnętrznej przyczyny patologii. Dzieci są często niejadkami, dieta nastolatków w dzisiejszych czasach opiera się o wysoko przetworzone pokarmy typu fast food, stąd też nie można pomijać tego aspektu podczas udzielania kompleksowej porady. Odżywianie w kontekście zdrowych włosów i prawidłowo funkcjonującej skóry głowy jest nieodłącznym elementem. Dieta dzieci powinna zawierać wystarczającą ilość mikro i makroelementów, tak by starczyło ich zarówno do rozwoju rosnącego organizmu jak i prężnie rozwijających się włosów. Dobry trycholog powinien kontrolować stan skóry dziecka ażeby oceniać postępy prowadzonej pielęgnacji. Jeśli zachodzi taka potrzeba do terapii można wprowadzić również nieinwazyjne zabiegi trychologiczne np. oczyszczanie skóry głowy. W przypadku dzieci należy pamiętać, że przynajmniej do 18 roku niewskazane jest używanie do zabiegów urządzeń fizykalnych, ponieważ mogą one negatywnie wpłynąć na ciągle rozwijający się młody organizm. Jedynym bezpiecznym urządzeniem, które bez obaw można wprowadzić do procedury zabiegowej w tym przypadku jest infuzja tlenowa.
Każdy etap życia dziecka od narodzin po okres dojrzewania wymaga innego spojrzenia i innej pielęgnacji. W przypadku skóry głowy zadaniem rodziców jest systematyczna obserwacja stanu skóry głowy swoich podopiecznych, natomiast trycholog powinien zająć się edukacją oraz dobraniem indywidualnych preparatów, które będą w delikatny i bezpieczny sposób myły, oczyszczały oraz pielęgnowały skórę głowy i włosy dziecka.
mgr Julitta Małgorzata Siemiątkowska
Absolwentka Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy – kierunek kosmetologia, specjalista trycholog, fizjoterapeuta, wykładowca w Wyższej Szkole Inżynierii i Zdrowia w Warszawie, właścicielka gabinetów trychologicznych Trichomed w Warszawie i Stargardzie. Współzałożycielka Polskiego Stowarzyszenia Trychologicznego. www.trichomed.com.pl