Słońce jako źródło promieniowania UV nie na wszystkich działa tak samo, ale wszyscy jesteśmy narażeni na jego działanie.
Nasilenie promieniowania UV w naturalnych warunkach jest zależne od pory roku, dnia a także szerokości geograficznej czy zachmurzenia. Wpływ na moc działania promieni słonecznych mają również: wysokość nad poziomem morza (o każdy tysiąc metrów, następuje wzrost natężenia o 6%), odbijanie od wody, śniegu oraz piasku (wzrost natężenia o ok. 25-30%), ale również odbijanie promieni od trawy (5%).
Pomimo dużej świadomości na temat szkodliwości dla zdrowia wynikających z ekspozycji skóry na promienie słoneczne, wciąż opalenizna jest uznawana jako oznaka „zdrowego” i „zadbanego” wyglądu. Moda na opaloną skórę, może prowadzić nawet do uzależnienia tzw. tanoreksji.
Pojęcie UVA i różnica w stosunku do UVB i UVC
Promieniowanie UV dzielimy na UVA, UVB oraz UVC. Jest to podział ze względu na właściwości fizyczne, długości fali a także odmienne oddziaływania biologiczne. Promieniowanie ultrafioletowe, które dociera do powierzchni Ziemi składa się w 95% z promieniowania UVA, intensywnie absorbowanego przez DNA i białka. W niewielkich ilościach nie wywołuje na skórze rumienia ani poparzeń, natomiast powoduje pigmentację. W większych dawkach prowokuje do powstawania odczynów rumieniowych i hiperpigmentacji. Ze względu na długość fal, UVA przenika przez skórę w większym stopniu niż UVB, sięga do tkanki podskórnej i powoduje jej uszkodzenia. Nasilenie jego nie zmienia się przez cały dzień, jest takie samo w każdą pogodę i o każdej porze roku. Przenika również przez chmury oraz szkła okienne. Promieniowanie UVC w przeciwieństwie do UVA i UVB nie dochodzi do powierzchni Ziemi, jest najkrótszym promieniowaniem ultrafioletowym i zostaje wychwycone przez warstwę ozonową w atmosferze. UVC wykazuje działania fototoksyczne i bakteriobójcze, znajduje zastosowanie w procesach sterylizacji.
Próbując odpowiedzieć na pytanie o wpływ promieniowania należy wziąć pod uwagę zarówno jego negatywne jak i pozytywne skutki działania.
Negatywne skutki działania promieniowania UV:
- oparzenia słoneczne
- fotodermatozy
- pokrzywka świetlna
- wielopostaciowe osutki świetlne
- przedwczesne starzenie się skóry – fotostarzenie się
- trądzik majorkański, tzw. trądzik letni
- nowotwory skór
- rogowacenie słoneczne
- róg skórny
- rak podstawnokomórkowy
- rak kolczysto komórkowy
- czerniak złośliwy
- tanoreksja
Poważne skutki ekspozycji na słońce nobilitują do znajomości przeciwwskazań do opalania się. Są nimi:
- Nowotwory
- Padaczka
- Nadczynność tarczycy
- Niewydolność krążenia
- Zaburzenia ukrwienia skóry (cukrzyca), duże zmiany troficzne
- Wszystkie ostre stany chorobowe organizmu
- Niskie ciśnienie
- Albinizm
- Znamiona
- Stany zagrażające reakcją fototoksyczną (fototoksycznie działają np. dziurawiec oraz olejek z bergamotki – występujący w wodzie kolońskiej, zanieczyszczenia występujące w wazelinie kosmetycznej, eozyna – w kredkach do ust)
- Stany zagrażające reakcją fotoalergiczną (mogą wywoływać ją różne rodzaje leków np. sulfonamidy, leki przeciwhistaminowe, leki antygrzybicze, antyperspiranty a także środki chemiczne do prania).
Pozytywne działanie promieniowania UV
Nie można pominąć pozytywnego wpływu słońca na organizm człowieka, gdyż helioterapia zapoczątkowana wiele lat temu przez Nielsa Ryberga Finsena do dziś na swój wkład w naukę.
Jedną z najważniejszych właściwości, z których wykorzystywane są promienie słoneczne, jest produkcja witaminy D. Bez promieniowania ultrafioletowego organizm nie jest w stanie sam jej syntetyzować. Codzienna ekspozycja 20% powierzchni ciała, pokrywa około 80-90% zapotrzebowania na witaminę D.
Promieniowanie UV działając bakteriobójczo, odgrywa znaczącą rolę w fizjoterapii i leczeniu różnych schorzeń skóry, między innymi: czyraki, opryszczka, półpasiec, łuszczyca. Bywa pomocne dla przyspieszania gojenia się ran. Ma również znaczący wpływ w trakcie leczenia osteoporozy, tężyczki, krzywicy i próchnicy.
Światło słoneczne wpływa także na prawidłową pracę szyszynki wydzielającej melatoninę, która odpowiada za regulację rytmu dobowego. Właśnie dlatego podczas słonecznego lata rzadko mamy problemy ze snem. Pod wpływem słońca organizm wytwarza serotoninę, która poprawia nastrój, reguluje apetyt i sen. Z tego względu fototerapia stosowana jest w leczeniu depresji.
Proces opalania się
Ponieważ nie jest możliwa całkowita ochrona przed słońcem, przebywając nawet nie celowo w obszarze promieniowania mamy do czynienia z efektem opalenizny.
Zabarwienie skóry zwane opalenizną jest skutkiem ekspozycji na promieniowanie UV. Powstaje w warstwie podstawnej naskórka i jest widoczne dzięki barwnikom skóry tzw. melaninom, które są produkowane przez melanocyty. Mechanizm opalania się jest to proces ochrony skóry przed nadmiarem promieniowania ultrafioletowego.
Chcąc maksymalnie ochronić nasz organizm przed negatywnymi skutkami promieniowania UV i czerpać tylko korzyści z jego pozytywnego wpływu należy aplikować na skórę preparaty z filtrami ochronnymi.
Właściwości jakie powinien spełniać kosmetyk z filtrem ochronnym:
- Duża skuteczność promieniochronna
- Maksymalne pochłanianie UVA i UVB
- Umiejętność łączenia się z warstwą rogową bez wchłaniania przez naskórkowego
- Stabilność produktu
- Wodoodporność
- Niska lotność
- Łagodność dla skóry
Każdy taki preparat winien mieć określony współczynnik ochrony przeciwsłonecznej SPF (ang. sunprotectionfactor). Jest to wskaźnik mówiący o tym jak dużą ochronę daje nam filtr przed promieniowaniem głównie UVB, wskazuje, o ile dłużej można przebywać na słońcu po aplikacji danego preparatu na skórę do momentu wystąpienia odczynu rumieniowego, w porównaniu do analogicznego czasu pobytu na słońcu, bez ochrony skóry.
W przemyśle kosmetycznym wykorzystuje się wartości od 1 do 60 SPF. Z powodu wysokich stężeń filtrów przeciwsłonecznych, preparaty zawierające wysokie współczynniki SPF >30 są w konsystencji kleiste i przez to mniej atrakcyjne dla konsumentów.
Preparaty o wartości SPF 15 zatrzymują promienie UV w 93,3%, preparaty z SPF 30 zatrzymują 96,7% a z SPF 50 ok. 98%. Kategorie ochrony według Europejskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego COLIPA z 2006 roku dzielą się następująco:
- Niska protekcja UV – SPF od 6 do 10
- Średnia protekcja UV – SPF od 15 do 25
- Wysoka protekcja UV – SPF od 30 do 50
- Bardzo wysoka protekcja UV – SPF > 50
Według profesora Zbigniewa Noweckiego, rodzina z dwójką dzieci na wakacjach przez dwa tygodnie, żeby się uchronić skutecznie przed oparzeniami oraz nowotworami skóry powinna zużyć od 5-8 kg kremów z filtrami ochronnymi. Takie ilości nie są raczej przez nas zabierane na czas urlopu, jednak świadomość prawidłowego doboru wysokości SPF i odpowiednie użycie preparatu chroniącego daje możliwość oddalenia negatywnych skutków opalania.
Obecnie w Polsce zachorowalność na czerniaka złośliwego nie jest jeszcze ogromna, ponieważ czerniak stanowi w stosunku do wszystkich nowotworów tylko 1%, natomiast niezwykle niepokojący jest widoczny ciągły wzrost jego występowania oraz coraz niższy wiek osób chorujących 30-50 lat. Ze względu na wzrost zachorowalności, w wielu krajach ustanowiono przepisy dotyczące opalania się w solariach przez osoby nieletnie a Polska dołączyła do nich. W Brazylii i w części Australii ze względu na dużą śmiertelność na czerniaka jest całkowity zakaz korzystania i handlu solariami.
W badaniach na temat szkodliwości promieniowania UV przeprowadzonych przez profesor Elżbietę Krajewską – Kułak, przebadani studenci kosmetologii oraz fizjoterapii przyznali, że swoją wiedzę o promieniowaniu ultrafioletowym pozyskiwali głównie z Internetu. Dlatego ważne jest by wykorzystać ten sposób masowego przekazu to poszerzania wiedzy o szkodliwości promieniowania UV i mądrym wykorzystaniu jego pozytywnego wpływu.
Anna Kamm
Kosmetolog, pedagog, wykładowca Wyższej Szkoły Zarządzania w Gdańsku, doktorantka Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, egzaminator OKE w zawodzie Technik Usług Kosmetycznych. Właścicielka Salonu Urody Kamelia w Gdańsku.
Wioletta Twarowska
Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, kosmetolog w Salonie Urody Kamelia w Gdańsku.
Dr n. med. Izabela Załęska
Międzynarodowy ekspert w dziedzinie Kosmetologii, specjalista z zakresu Kosmetologii Estetycznej, Medycznej i Leczniczej. Adiunkt i Kierownik Zakładu Kosmetologii Profesjonalnej na AWF w Krakowie oraz Koordynator kierunku Kosmetologia w PPWSZ w Nowym Targu. Pracuje w Klinice Młodości w Krakowie oraz Polmedics Ltd. w Wielkiej Brytanii.