Z obecnością skóry naczyniowej kosmetolodzy spotykają się głównie w takich częściach ciała, jak twarz, szyja i dekolt. Charakterystyczna jest dla niej obecność zmian rumieniowych pod postacią różnie nasilonych plam naczyniowych i/lub teleangiektazji.
Okolice, w których występują zmiany o charakterze naczyniowym, zwłaszcza twarz, decydują o atrakcyjnym wyglądzie, co ma wpływ na kształtowanie prawidłowych relacji międzyludzkich i decyduje o jakości życia. Dlatego tak istotne jest poznanie czynników etiopatologicznych odpowiedzialnych za pojawianie się skóry naczyniowej, co nie pozostaje bez wpływu na prawidłowe wybranie leczenia, a także odpowiednich metod pielęgnacyjnych.
Charakterystyka i etiopatogeneza skóry naczyniowej
W kosmetologii określenie skóra naczyniowa oznacza skórę z obszaru twarzy, szyi i dekoltu, rzadziej innych okolic, na której czasowo lub na stałe występują zmiany rumieniowe, pod postacią różnie nasilonych plam naczyniowych i/lub teleangiektazji.
Może być to skutkiem uwarunkowań genetycznych oraz działania różnorodnych bodźców wewnętrznych, np. określonych reakcji fizjologicznych zachodzących w organizmie, występowania chorób ogólnoustrojowych lub dermatologicznych, a także czynników środowiskowych. Skórę naczyniową charakteryzuje: rumień o różnym nasileniu i czasie trwania, nadwrażliwość, a także towarzyszące często uczucie pieczenia, kłucia i ściągania skóry. Objawy te pojawiają się w odpowiedzi na drażniące czynniki natury fizycznej i chemicznej oraz czynniki uczulające, powodujące dolegliwości zwłaszcza o charakterze uczulenia kontaktowego.
Symptomy związane z przemijającym lub utrwalonym rozszerzeniem naczyń mikrokrążenia skórnego uwidaczniają się szczególnie w tzw. okolicach rumieniowych ciała (blush area, flushing region), do których zalicza się twarz, szyję, dekolt i górną połowę klatki piersiowej. Jednak okolicą najbardziej predysponowaną do wystąpienia objawów skóry naczyniowej jest twarz. Wymienione wykwity naczyniowe, a nierzadko na ich podłożu także inne zmiany zapalne, jak obrzęk, grudki, krosty i guzki, występują zwłaszcza na obszarze skóry twarzy, co jest konsekwencją zarówno wyjątkowej roli, jak i umiejscowienia tej części skóry człowieka. I analogicznie jak w przypadku skóry całego ciała, podatność skóry twarzy do wystąpienia objawów skóry naczyniowej jest zależna od wielu przyczyn ogólnoustrojowych oraz wpływu czynników miejscowych. Czynniki predysponujące twarz do występowania cech skóry naczyniowej na można podzielić na kilka grup:
Determinanty anatomiczno-fizjologiczne
- Układ naczyniowy skóry twarzy charakteryzuje się bardzo dużą liczbą naczyń − w tym także pętli włośniczkowych − w przeliczeniu na jednostkę objętości skóry, co powoduje, że pojemność skórnego łożyska naczyniowego w tym rejonie jest znacznie większa niż w innych częściach ciała.
- W obrębie naczyń krwionośnych skóry głowy i szyi obecne są też liczne anastomozy tętniczo-żylne, czyli niskooporowe, bezpośrednie połączenia tętniczo-żylne. Duża ich liczba w tym rejonie wynika z istotnego znaczenia skóry twarzy w ogólnoustrojowym procesie termoregulacji.
- Bogate unerwienie naczyń skórnych w obszarze twarzy kontrolowane przez pozazwojowe włókna układu współczulnego umożliwia żywą grę naczyniową w tym rejonie ciała – krew do skóry twarzy dostarczana jest przez naczynia stanowiące odgałęzienia tętnicy szyjnej zewnętrznej, której ściany są silnie unerwione przez włókna należące do splotu nerwowego szyjno-tętniczego zewnętrznego.
- Gra naczyniowa naczyń krwionośnych w skórze twarzy wynika nie tylko z neurogennego rozkurczu mięśni ich ścian i poszerzenia ich światła oraz otwarcia zamkniętych zespoleń tętniczo-żylnych w neurogennym mechanizmie termoregulacji. Mikrokrążenie skóry podlega również wpływom wielu czynników humoralnych działających albo bezpośrednio na mięśniówkę gładką ściany naczyń, albo poprzez uwalniane z komórek śródbłonka naczyń tzw. śródbłonkowych czynników rozluźniających mięśniówkę naczyń, jak np.: histamina, substancja P, serotonina, wazopresyna, peptyd pochodny genu kalcytoninowego, kwas arachidonowy, naczyniowoaktywny polipeptyd jelitowy, prostacyklina oraz trombina. Wymienione neuropeptydy i mediatory zapalne mogą zostać uwolnione do skóry także na skutek miejscowego działania bodźców drażniących i uszkadzających oraz reakcji nadwrażliwości (kininy, histamina), na które skóra twarzy jest szczególnie narażona.
- W skórze twarzy występuje płytsza lokalizacja naczyń krwionośnych − splotu naczyniowego podbrodawkowego, który zlokalizowany jest tuż pod powierzchnią naskórka, co wynika z mniejszej grubości górnych warstw skóry właściwej w tej okolicy i powoduje, że naczynia krwionośne są bardziej widoczne.
Determinanty środowiskowe
Z powodu braku okrycia odzieżą i ciągłego wyeksponowania skóra twarzy wystawiona jest na działanie różnorodnych czynników środowiskowych. Są to czynniki związane z różnymi formami aktywności, zazwyczaj o niskim natężeniu, jednak działają na nas przez długi czas oraz przez całą dobę. Skumulowane w organizmie działają niekorzystnie na układ naczyniowy skóry, a ich niekorzystne skutki zdrowotne pojawiają się po dłuższym okresie ekspozycji w postaci przejściowego, następnie trwałego rozszerzenia naczyń krwionośnych. Do środowiskowych zagrożeń zdrowotnych zalicza się obecność związków chemicznych w powietrzu, glebie, wodzie, żywności, gospodarstwie domowym, ochronie roślin i przemyśle, a także ubożenie warstwy ozonowej, co prowadzi do nadmiernej ekspozycji, szczególnie twarzy, na promieniowanie ultrafioletowe. Są to także zagrożenia wynikające z cech otoczenia, w którym żyjemy, pracujemy.
Determinanty genetyczne
Po rodzicach dziedziczymy wzrost, kolor włosów, oczu, ogólny charakter budowy ciała, umięśnienie i część rysów twarzy. Także rodzaj karnacji. Jeśli któreś z nich miało skłonność do rumienia i nadwrażliwości skóry, najprawdopodobniej dzieci też będą miały podobny problem.
Wszystkie te determinanty powodują, że to właśnie na skórze twarzy najbardziej widać cechy skóry naczyniowej. Na anatomiczne właściwości skóry twarzy, wpływają też inne – środowiskowe czy genetyczne, przekładając się na wystąpienie widocznego rozszerzenia naczyń w postaci objawu zaczerwienienia skóry.
Ustalenie głównego czynnika etiopatologicznego odpowiedzialnego za pojawienie się zaczerwienienia skóry w okolicy rumieniowej daje możliwość dobrania odpowiedniej metody pielęgnacji, korekcji lub leczenia skóry naczyniowej.
Stany fizjologiczne i chorobowe powodujące zaczerwienie skóry twarzy
- Ekspozycja na działanie wysokich temperatur środowiska (gorące powietrze, gorąca kąpiel, sauna, picie gorących napojów, promieniowanie słoneczne).
- Nasilenie procesów metabolicznych prowadzące do podwyższenia temperatury ciała (gorączka, ćwiczenia fizyczne, choroby i stany endokrynologiczne z nadmiarem hormonów podwyższających tempo przemian metabolicznych).
- Wahania poziomów hormonów w okresie klimakterium czy też po operacyjnym usunięciu jajników lub jąder. W tych przypadkach zaczerwienienie skóry jest czasowo powiązane z uderzeniami gorąca.
- Emocje – przeżycia psychiczne, poprzez złożony system powiązań między czynnikami hormonalnymi i odpornościowymi oraz autonomicznym układem nerwowym i przy udziale neurotransmiterów, modulują stan napięcia ściany naczyń skóry oraz przebieg procesów metabolicznych i zapalnych w ich otoczeniu. Z tego powodu cera twarzy umożliwia śledzenie reakcji somatycznych powstałych w odpowiedzi na bodźce związane ze stanem emocjonalnym człowieka.
- Spożywanie napojów alkoholowych – flushing po wypiciu napoju alkoholowego występuje zwykle po 3-10 min. i jest najbardziej intensywny w trakcie kolejnych 15 min. po czym ustępuje po ok. godzinie. Nagłe przejściowe zaczerwienienie twarzy po wypiciu napoju alkoholowego może być też efektem interakcji alkoholu z lekami, które aktualnie przyjmuje klient (disulfiram, chlorpropamid, metronidazol, gryzeofulwina) lub reakcji alergicznej na inne składniki tego napoju, np. na zawarte w czerwonym winie związki polifenolowe.
- Spożywanie posiłku zawierającego takie substancje jak: tyramina, histamina (zawarta jest m.in. w tuńczyku, makreli i łososiu, serach pleśniowych), glutaminian sodu (wywołuje zespół objawów określany „zespołem chińskiej restauracji”), siarczyny i azotyny.
- Leki – istnieje wiele leków, które mogą prowokować reakcje rumieniowe. Niektóre z nich to bardzo popularne medykamenty, dostępne w aptekach bez recepty, które niejednokrotnie są przez wiele osób nadużywane.
- Skóra naczyniowa jest narażona na czynniki uboczne, związane z ciągłym stosowaniem jednocześnie wielu różnorodnych kosmetyków, pozostających na niej przez długi czas, co często powoduje nietolerancję wielu kosmetyków oraz leków stosowanych miejscowo. Obejmuje ona:
- odczyny nieimmunologiczne, związane z osłabieniem funkcji bariery naskórkowej przez ekspozycję na wpływ uszkadzających czynników atmosferycznych i zanieczyszczeń środowiska,
- alergiczne kontaktowe zapalenie skóry.
- Występowanie początkowo przemijającego, a potem utrwalonego rumienia, teleangiektazji, grudek i krost zlokalizowanych w obrębie środkowej części twarzy należy do charakterystycznych objawów częstej (10% populacji), przewlekłej i nawrotowej dermatozy skóry twarzy, jaką jest trądzik różowaty.
Częste przyczyny reakcji rumieniowej:
• reakcje termoregulacyjne na ciepło
• stres i emocje
• zaburzenia hormonalne okresu klimakterium
• trądzik różowaty
• spożywanie napojów alkoholowych
• spożywanie produktów spożywczych i przypraw zawierających związki aktywne
• stosowanie leków o działaniu naczyniorozszerzającym
• ekspozycja na środowiskowe czynniki drażniące i uczulające
• miejscowe stosowanie leków i kosmetyków wywołujących podrażnienie lub odczyn uczuleniowy skóry twarzy
Rzadkie przyczyny reakcji rumieniowej:
• nowotwory neuroendokrynne: rakowiak, guzy neuroendokrynne trzustki, rak rdzeniasty tarczycy, guz chromochłonny nadnerczy
• mastocytoza: skórna oraz układowa
• choroby neurologiczne: migrena, choroba Parkinsona, zespół Hornera, uszkodzenie i neuropatia nerwu trójdzielnego, padaczka wegetatywna
Leki mogące powodować reakcję rumieniową:
• Nitrogliceryna i inne organiczne azotany uwalniające NO
• Sildenafil
• Blokery kanału wapniowego
• Hydralazyna
• Glikokortykosteroidy
• Antagoniści receptorów adrenergicznych typu β
• Inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę
• Morfina i inne leki opioidowe
• Metyloksantyny – teofilina, aminofilina
• Katecholaminy
• Prostaglandyny D2, E
• Niesterydowe leki przeciwzapalne
• Kwas nikotynowy
• Leki cholinergiczne
• Bromkryptyna
• Chemioterapeutyki: tamoksyfen, cyklosporyna, doksorubicyna, dakarbazyna, cisplatyna, interferon alfa-2, flutamid
• Leki przeciwwymiotne: metoklopramid, alizapride
• Octan leuproreliny
• Octan cyproteronu
• Wankomycyna
• Ryfampicyna
• Peptyd związany z genem kalcytoniny
• Izofluran w połączeniu z fentanylem
• Hormon uwalniający tyreotropinę
Diagnostyka skóry naczyniowej
Ilość i różnorodność czynników niekorzystnie wpływających na układ naczyniowy skóry jest ogromna, dlatego w większości przypadków nie jest możliwe jednoznacznie wskazanie mechanizmu odpowiedzialnego za wywołanie reakcji rumieniowej, ponieważ ten sam bodziec może uruchomić więcej niż jeden typ odpowiedzi, z których każda może ostatecznie doprowadzić do rozszerzenia naczyń skóry. W opiece kosmetologicznej stanowi to duży problem, ponieważ niezidentyfikowanie przez kosmetologa przyczyn występującej u klienta skóry naczyniowej nie daje możliwości celnego i skutecznego doboru terapii.
Dlatego w przypadku skóry naczyniowej najważniejszą determinantą skutecznej terapii kosmetologicznej jest dobrze przeprowadzona przed-zabiegowa ocena klienta – obejmująca przede wszystkim poprawnie zebrany wywiad kosmetologiczny, dokładnie przeprowadzone badanie fizykalne oraz ewentualnie badanie instrumentalne (aparaturowe). Tylko połączenie tych metod diagnostycznych umożliwia dobór skutecznej terapii.
- Badanie podmiotowe – wywiad kosmetologiczny – umożliwia poznanie, zrozumienie i określenie oczekiwań klienta, co do efektu terapeutycznego, poznanie stanu zdrowia i czynników go warunkujących, stylu życia oraz zbadanie przeszłości kosmetologicznej.
- Badanie przedmiotowe (fizykalne) naczyniowej skóry klienta zwykle opiera się na kilkustopniowych skalach ciężkości objawów (rumienia czy teleangiektazji). Jednak brak standaryzowanych kryteriów oceny tych zmian sprawia, że w praktyce wykorzystuje się nowo tworzone skale, których wyniki trudno ze sobą porównywać. Wizualne badanie kliniczne jest metodą subiektywną, a różnice w wynikach oceny zmian, w zależności od badacza, są bardzo duże. Z tego powodu wstępne badanie przedmiotowe powinno być jedynie pomocne przy dalszej kwalifikacji klienta do odpowiednich badań instrumentalnych, zleconych już przez lekarza.
- Badanie instrumentalne
Wśród nieinwazyjnych metod instrumentalnych do badania skóry naczyniowej wyróżniamy dwie grupy urządzeń:
- Pierwsza grupa służy do oceny koloru skóry, zarówno rumienia, jak i pigmentacji, i składa się z następujących technik:
- skaningowej spektrofotometrii refleksyjnej (scanning refl ectance spectrophotometry),
- metody kolorymetrycznej (tristimulus colorimetry)
- wąskopasmowej spektrofotometrii refleksyjnej (narrow-band reflectance spectrophotometry)
2.Druga grupa dotyczy metod badających przepływ krwi i funkcję naczyń skórnych. I składa się z następujących technik:
- kapilaroskopii
- przepływowej metody laser-Doppler (laser-Doppler flowmetry − LDF)
- pletyzmografii z zamknięciem odpływu żylnego (venous occlusion plethysmography − VOP)
Jeżeli chodzi o badania inwazyjne, wyróżnić tu można biopsję i badanie histopatologiczne – nie znalazły jednak one powszechnego zastosowania. Na ich podstawie możliwa jest ocena kształtu i stopnia poszerzenia powierzchownych naczyń skóry oraz rodzaju zmian patologicznych w ich ścianach. Natomiast do oceny wrażliwości skóry wykorzystywane są najczęściej testy prowokacyjne (0,5−2% laurylosiarczan sodowy, próby świetlne, tretynoina i cygnolina).
Podsumowanie
Ciągła ekspozycja na liczne i różnorodne czynniki środowiskowe, stosunkowo powierzchowna lokalizacja rozbudowanej sieci naczyń łożyska skórnego, różne drogi uruchamiania mechanizmu rozszerzającego i często jednocześnie rozszczelniającego naczynia skórne, przy niewątpliwie osobniczej podatności, predysponują skórę twarzy do występowania rumienia. Dlatego tak ważne jest przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki w celu ustalenia głównego czynnika etiopatologicznego odpowiedzialnego za pojawienie się zaczerwienienia skóry w okolicy rumieniowej twarzy, co daje możliwość zalecenia właściwej terapii, a także dobrania odpowiedniej metody jej pielęgnacji.
Dr Joanna Klonowska
Dziekan Wydziału Nauk o Zdrowiu w Wyższej Szkole Inżynierii i Zdrowia w Warszawie
Nauczyciel akademicki na kierunku kosmetologia. Kosmetolog, absolwentka Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Łodzi. Pedagog z wieloletnim doświadczeniem. Ratownik medyczny, menager służby zdrowia.