Choroby z autoagresji (choroby autoimmunologiczne) to choroby, w przebiegu których układ odpornościowy wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko własnym tkankom, co wywołuje chroniczne zapalenie i trwałe uszkodzenia. Choroby autoimmunologiczne mają różne oblicza – czasem atakują cały organizm, czasem tylko jeden organ.
W codziennej praktyce zawodowej kosmetolodzy coraz częściej spotykają klientów ze schorzeniami autoimmunologicznymi. Nierzadko napotykają wtedy na trudności z ustaleniem odpowiedniego schematu diagnostyczno-terapeutycznego, który pozwoliłby na postawienie właściwej diagnozy i dobranie optymalnego sposobu pielęgnacji i/lub upiększania ciała. Warto zatem po krótce prześledzić patomechanizm rozwoju tej grupy chorób, co pozwoli kosmetologom na zrozumienie, dlaczego choroby autoimmunologiczne są przeciwwskazaniem do niektórych zabiegów kosmetologicznych. Z pewnością przyczyni się to do uniknięcia wystąpienia po-zabiegowych efektów niepożądanych i umożliwi wcześniejsze uzyskanie właściwego efektu terapeutycznego.
Etiopatogeneza i mechanizm rozwoju chorób autoimmunologicznych
U podłoża chorób autoimmunologicznych leży proces nazywany autoimmunizacją. Autoimmunizacja jest reakcją immunologiczną organizmu skierowaną przeciwko antygenowi lub grupie własnych antygenów. Wiąże się z utratą zdolności układu odpornościowego do rozróżniania antygenów „własnych” i „obcych”, co prowadzi do niszczenia własnych tkanek. W rozwoju tych chorób odgrywają rolę dwa główne patomechanizmy odpowiedzialne za uszkodzenie komórek i tkanek: komórkowy i humoralny. Współdziałanie obu tych mechanizmów skutkuje wystąpieniem objawów chorobowych. Do rozwoju chorób autoimmunologicznych u osób predysponowanych genetycznie przyczynia się wpływ różnych innych czynników takich jak: infekcje, stosowane leki, promieniowanie ultrafioletowe, stres, silne wstrząsy psychiczne, stosowana dieta. Fakt, że chorują częściej kobiety w okresie prokreacyjnym, zwraca uwagę na potencjalną rolę estrogenów w rozwoju tych chorób. Również urazy fizyczne, termiczne, mechaniczne, prowadzące do stanu zapalnego – uszkadzając czy niszcząc tkanki – powodują uwolnienie autoantygenów, co skutkować może rozwojem autoimmunizacji prowadząc do aktywacji limfocytów autoreaktywnych i rozwoju odpowiedzi immunologicznej na własne antygeny. Głównym problemem w schorzeniach autoimmunologicznych jest to, że są one wynikiem współistnienia wielu zaburzeń zachodzących na różnych poziomach działania układu odpornościowego.
Epidemiologia chorób autoimmunologicznych
Schorzenia autoimmunologiczne klinicznie mają przebieg przewlekły i charakteryzują się okresami zaostrzeń i remisji. Ich konsekwencją może być inwalidztwo, a nawet śmierć. Dotykają 3-8% światowej populacji ogólnej, z przewagą płci żeńskiej. Szczyt zachorowań występuje pomiędzy okresem dojrzewania a wiekiem emerytalnym, dotyczy więc ludzi w tak zwanym okresie produkcyjnym. Niestety w ostatnich latach odnotowuje się drastyczny wzrost zapadalności na te choroby.
Grupa chorób autoimmunologicznych
Choroby autoimmunologiczne mogą dotykać praktycznie wszystkich elementów naszego organizmu. Zaliczamy do nich m.in. takie schorzenia, jak: celiakia, cukrzyca typu I, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Hashimoto i Gravesa-Basedowa, łuszczyca i bielactwo, toczeń układowy, łysienie plackowate, choroby tkanki łącznej (liszaj rumieniowaty z wieloma odmianami, twardzinę skóry, zapalenie skórno-mięśniowe i tzw. zespoły nakładania), choroby pęcherzowe (w tym kilka odmian pęcherzyc, pemfigoid z jego wariantami, opryszczkowate zapalenie skóry). Schorzenia autoimmunologiczne często występują łącznie. Mimo, że zauważalna jest tendencja do wspólnego występowania tych chorób zachorowanie na jedną nie przesądza o zachorowaniu na drugą, ale również leczenie jednej zazwyczaj nie zapobiega zachorowaniu na drugą. Niestety wciąż pojawiają się nowe choroby autoimmunologiczne a współczesna medycyna jest nadal bezsilna w walce z nimi.
Leczenie chorób autoimmunologicznych
Leczenie jest odpowiednie do tego, jaki układ lub narząd został zaatakowany przez układ odpornościowy. Często stosuje się farmakoterapię lekami immunosupresyjnymi (hamującymi wzmożoną odpowiedź układu odpornościowego) lub niesteroidowe leki przeciwzapalne.
Możliwości wykonywania zabiegów kosmetologicznych u osób cierpiących na choroby autoimmunologiczne
W związku z wieloma możliwymi negatywnymi konsekwencjami terapii kosmetologicznej u osób dotkniętych chorobami autoimmunologicznymi, zakres zabiegów kosmetologicznych, przy wykonywaniu których należy zachować szczególną ostrożność jest szeroki. Generalnie, w przypadku takich klientów, naczelną zasadą jest wykonywanie zabiegów nieinwazyjnych i małoinwazyjnych. Jednak w przypadku osób, które pozostają pod opieką lekarską a istniejąca choroba autoimmunologiczna jest wyrównana, można rozważyć wykonanie zabiegów bardziej inwazyjnych.
Ze względu na to, iż każdy przypadek jest inny, ciężko jednoznacznie wskazać, które inwazyjne zabiegi kosmetologiczne są przeciwwskazaniem względnym, a które bezwzględnym. W dalszej części artykułu zostaną natomiast wskazane te grupy zabiegów, przed wykonaniem których należy poważnie rozważyć, czy stan zdrowia klienta gwarantuje ich bezpieczne przeprowadzenie. Jednakże warto pamiętać, by do każdego klienta podchodzić indywidualnie, z uwzględnieniem historii choroby i zaleceń lekarza prowadzącego.
- Fizykalne zabiegi bodźcowe – Mimo, że powszechnie przyjmuje się, że bodźce fizykalne stosowane w kosmetologii nie mają działań ubocznych, to jednak wielu badaczy wskazuje, że mogą powodować zakłócenia w równowadze immunologicznej organizmu i podkreśla konieczność dyskusji na temat ich wpływu na procesy autoimmunizacyjne.
- Zabiegi ultradźwiękowe – Ich wykonywanie na większych powierzchniach bądź w miejscach wrażliwych (np. okolice tarczycy w chorobie Hashimoto) może w istotny sposób zakłócać harmonijny przebieg immunologicznych procesów fizjologicznych prowadząc do nasilenia autoimmunizacji. Szczególnie sonoforeza, z zastosowaniem ciągłej, bądź przerywanej fali ultradźwiękowej (pulsacyjno-impulsowej), która polega na wprowadzeniu do skóry określonego składnika aktywnego wzmacniającego działanie terapeutyczne ultradźwięków, może być zabiegiem o podwyższonym ryzyku.
- Zabiegi falą uderzeniową – Jest to inwazyjna metoda wykorzystująca falę mechaniczną, która (w przypadku niektórych technologii) generowana jest poprzez przepływ prądu w celu wytworzenia silnego pola elektromagnetycznego lub szybkiego wyładowania. Przenika głęboko do wnętrza ciała, przyspiesza naturalne procesy metaboliczne, i może w sposób niekontrolowany aktywować układ immunologiczny.
- Zabiegi elektroterapeutyczne – W kosmetologii stosuje się głównie dwa rodzaje zabiegów prądem stałym: galwanizację oraz jonoforezę. Pierwszy zabieg można określić jako biostymulację, drugi łączy biostymulację z farmakoterapią. Stymulacja ta może aktywować układ immunologiczny, skutkując nasileniem choroby. Dodatkowo naruszona bariera ochronna skóry może doprowadzić do infekcji lub innych niepożądanych zmian skórnych.
- Zabiegi laserowe – Zdaniem wielu ekspertów naświetlania promieniowaniem laserowym małej mocy (zabiegi biostymulujące), może doprowadzić do pobudzenia i przyspieszenia procesów metabolicznych oraz immunologicznych w miejscach, gdzie nie jest to pożądane. Również laserowe usuwanie owłosienia wymaga rozważenia, szczególnie, że jednym z powikłań, może być oparzenie. Z tego powodu należy zachować ostrożność podczas stosowania tej formy terapii w przypadkach chorób autoimmunologicznych.
- Zabiegi hydroterapeutyczne – Należy brać pod uwagę fakt, że wymiana ciepła między organizmem człowieka a wodą jest znacznie większa niż w przypadku powietrza o porównywalnej temperaturze. Zabiegi tego typu mogą silnie i w krótkim czasie zakłócać homeostazę, angażując liczne układy, w tym odpornościowy. Siła tej reakcji jest tym intensywniejsza, im większa jest różnica między temperaturą wody a temperaturą ciała.
- Zabiegi krioterapeutyczne – Zabiegi z wykorzystaniem niskich temperatur, których celem jest obniżenie temperatury ciała i/lub wystąpienie hipotermii, na przykład kriosauna i komora kriogeniczna (kriokomora), mogą w sposób niekontrolowany aktywować układ immunologiczny.
- Zabiegi ciepłolecznicze – Podobnie jak krio-zabiegi, zabiegi z wykorzystaniem wysokich temperatur (sauna) silnie wpływają na funkcjonowanie całego organizmu, w tym układ immunologiczny. Ponadto powodują rozpulchnienie warstwy rogowej naskórka, naruszają właściwości ochronne skóry i zwiększają podatność skóry na uszkodzenia.
- Zabiegi związane z przerwaniem ciągłości skóry (piercing, makijaż permanentny, mezoterapia mikroigłowa,) – Wszelkie urazy czy spowodowane urazem infekcje mogą powodować odpowiedź odpornościową układu odpornościowego organizmu, w przebiegu której powstają nieprawidłowe, skierowane przeciw własnym tkankom limfocyty T lub przeciwciała. Zabiegi kosmetyczne typu manicure czy pedicure nie są przeciwwskazane, należy jednak uważać, aby w trakcie ich wykonywania nie doszło do przerwania ciągłości skóry oraz urazów paznokci.
- Zabiegi złuszczania naskórka – W szczególności złuszczania głębokie, na dużych powierzchniach ciała (niezależnie od tego czy jest to dermabrazja mechaniczna czy chemeksfoliacja) wymagają uwagi, a w przypadku wielu osób są przeciwwskazaniem bezwzględnym. Złuszczania powierzchowne oraz umiarkowanie głębokie mogą stymulować mechanizmy odpornościowe, natomiast złuszczania głębokie obciążają organizm, przejściowo upośledzają jego odporność i mogą powodować progres choroby.
Przeciwwskazane zabiegi estetyczne
W czynnej fazie chorób autoimmunologicznych wykonywanie średnioinwazyjnych i inwazyjnych – zarówno kosmetologicznych, jak i medycznych – zabiegów estetycznych jest bezwzględnie przeciwskazane. Na tym etapie choroby układ immunologiczny chorego znajduje się w stanie permanentnego pobudzenia, dlatego szczególnie powinno się unikać zabiegów związanych z bodźcowym działaniem na organizm chorego czynników fizykalnych, wprowadzaniem do tkanek ciała obcego (pigmentu, substancji aktywnej, implantu), czy spowodowaniem urazu. Może to prowadzić do nasilenia autoimmunizacji i niekorzystnych reakcji organizmu. Polecane są wówczas wyłącznie manualne kosmetologiczne zabiegi nawilżająco-regenerujące.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że wyrównane choroby autoimmunologiczne, kiedy pacjent znajduje się pod ścisłą opieką lekarza, są względnym przeciwwskazaniem do zabiegów z zakresu estetologii medycznej. To czy lekarz przystąpi do wykonania zabiegu zależy od stanu zdrowia danej osoby. Dlatego ważne jest, dla bezpieczeństwa zdrowia chorych, aby inwazyjne zabiegi estetyczne wykonywać tylko w gabinetach lekarskich.
Podsumowanie
Choroby autoimmunologiczne stanowią znaczne ograniczenie w wyborze kosmetyków i profesjonalnych zabiegów kosmetologicznych, nie są jednak przeciwwskazaniem do wielu z nich. Bez ograniczeń można wykonywać zabiegi odżywcze, nawilżające i łagodzące na twarz oraz całe ciało. W okresie remisji, zachowując szczególną ostrożność, można również korzystać z aparatury kosmetologicznej. Choroby z autoagresji nie są także przeciwwskazaniem do zabiegów typu manicure, pedicure czy rekonstrukcji paznokci.
Przy wyborze bardziej inwazyjnych zabiegów warto to skonsultować z lekarzem prowadzącym daną osobę, szczególnie, że ostatnio zwraca się także coraz większą uwagę na możliwość współwystępowania różnych chorób o podłożu autoimmunologicznym. Uświadomienie sobie przez kosmetologów takiej możliwości powinno ich naprowadzić na właściwe tory diagnostyczno-terapeutyczne, a to pozwoli na ustalenie właściwego rozpoznania i wdrożenie odpowiedniego postępowania kosmetologicznego – skutecznego i bezpiecznego.
Dr Joanna Klonowska
Dziekan Wydziału Nauk o Zdrowiu w Wyższej Szkole Inżynierii i Zdrowia w Warszawie
Nauczyciel akademicki na kierunku kosmetologia. Kosmetolog, absolwentka Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Łodzi. Pedagog z wieloletnim doświadczeniem. Ratownik medyczny, menager służby zdrowia.