Aparaty i analizery do badania skóry stosowane w gabinetach kosmetologicznych, pojawiają się na naszym rynku już od kilku lat w coraz bardziej zaawansowanych i dopracowanych formach.
Podczas realizacji kosmetologicznych czynności zawodowych warto korzystać z ich pomocy, zapewniają one bowiem profesjonalną, wręcz nawet naukową ocenę stanu skóry zapewniając zarówno kosmetologa, jak i klienta o oczekiwanej skuteczności opieki kosmetologicznej. Instrumentalne badanie skóry jest wykorzystywane w gabinetach kosmetologicznych, gdzie duży nacisk kładzie się na ocenę skuteczności terapii zabiegowych, porównując stan sprzed i po zabiegu oraz analizując rodzaj skóry.
Znaczenie diagnostyki instrumentalnej w terapii kosmetologicznej
Najważniejszym i nieodzownym elementem przed-zabiegowej oceny klienta oraz punktem wyjścia do planowania strategii terapeutycznej i wyboru stosowanych procedur pielęgnacyjnych lub upiększających jest diagnostyka kosmetologiczna. Jednak czasy, kiedy propozycję terapii kosmetologicznej oferowaną klientowi opierano jedynie na zadaniu kilku prostych pytań dotyczących stanu zdrowia oraz wizualnej ocenie stanu jego skóry i przyporządkowaniu jej do jednego z czterech rodzajów cer, odeszły do dalekiej przeszłości.
Samo badanie podmiotowe i fizykalne badanie przedmiotowe, to dzisiaj tylko część pełnej diagnostyki. Wywiad oraz metoda palpacyjna i wizualna, są mało dokładne, subiektywne i nieustandaryzowane. Poddając klienta ocenie warto wprowadzić także metody istotnie zwiększające efektywność działań terapeutycznych. Chodzi tu o nowoczesne narzędzia diagnostyczne, czyli podstawową i zaawansowaną aparaturę, która nie tylko poszerza liczbę badanych i ocenianych parametrów, umożliwia ich zapis graficzny, podsumowanie danych w raportach końcowych, optymalny dobór produktów kosmetycznych, ale również sprawdzenie, jakie są efekty ich stosowania. Instrumentalne badanie skóry wykorzystuje się w gabinetach kosmetologicznych przede wszystkim do zdiagnozowania typu i stanu skóry. Jednak jego główną funkcją jest kontrola efektywności działania wszelkiego rodzaju produktów do pielęgnacji twarzy i ciała. Jest ono niezbędne do oceny skuteczności terapii kosmetologicznej na podstawie obiektywnego porównania stanu skóry przed i po zabiegu. Inne sposoby badania parametrów skóry, czyli palpacja i obserwacja są mniej dokładne, subiektywne i nieustandaryzowane.
Odrębną grupę stanowi aparatura diagnostyczna stosowana w sub-dyscyplinach kosmetologii – trychologii czy podologii.
PODSTAWOWA APARATURA DIAGNOSTYCZNA
W przypadku tej grupy aparatów możliwa jest jedynie ograniczona, subiektywna identyfikacja schorzenia czy dolegliwości kosmetologicznej i wymaga potwierdzania innymi metodami.
Lampa lupa
Należy do podstawowego wyposażenia gabinetów kosmetologicznych, łączy w sobie funkcję zarówno lampy, jak i lupy powiększającej. Lampa taka pomaga dostrzec najdrobniejsze szczegóły znajdujące się na skórze klienta, tym samym pośrednio przyczyniając się do podniesienia jakości świadczonych usług. Pozwala precyzyjnie dostrzec to, czego kosmetolog nie widzi gołym okiem. Jakość, a właściwie perfekcja wykonania elementu optycznego ma tutaj kluczowe znaczenie. Równie istotna jest energooszczędność samej lampy. To ważne, zwłaszcza w gabinetach, w których urządzenie to jest używane przez wiele godzin. Najnowocześniejsze lampy lupy wyposażone są w diody LED, które nie tylko zużywają znikomą ilość energii elektrycznej, lecz także świecą mocnym, stabilnym światłem (nie ma tu migotania znanego np. ze świetlówek).
Dermatoskopia
Dermatoskopia to inaczej mikroskopia powierzchni skóry lub mikroskopia epiluminescencyjna. W kosmetologii służy do oceny unaczynienia i zabarwienia skóry. Jest całkowicie bezpiecznym, nieinwazyjnym i bezbolesnym badaniem, pozwalającym oglądać i oceniać zmiany skórne. Badanie dermatoskopii wykonuje się przy użyciu urządzenia zwanego dermatoskopem. To urządzenie diagnostyczne łączące lupę o powiększeniu 10-20x z wystandaryzowanym źródłem światła, co pozwala uzyskiwać wystandaryzowane obrazy, które następnie mogą być obiektywnie ocenione przez kosmetologa. Zaletą dermatoskopii jest to, iż jest ona metodą nieinwazyjną, tanią, a samo badanie trwa kilka minut.
Videodermatoskopia
To badanie wykonywane za pomocą urządzenia diagnostycznego, które jest nowszą wersją dermatoskopu. Polega na przyłożeniu do powierzchni skóry głowicy, wyposażonej w specjalną kamerę i obrazowaniu na monitorze konkretnych zmian. Komputer analizuje je, podaje charakterystyczne cechy, jak np. symetrię czy kolor. Aparaty te posiadają również opcję archiwizacji, dzięki czemu można obserwować czy np. dane znamię się zmienia. Jest to szczególnie użyteczne w profilaktyce czerniaka skóry.
Lampa Wooda
Jest to przenośna lampa kwarcowa emitująca długofalowe promieniowanie nadfioletowe. Posiada czarny filtr Wooda zbudowany z krzemianu baru z dodatkiem 9% tlenku niklu, którego pasmo przepustowości wynosi od 320 do 400nm z maksimum w 365nm). Emitowane przez lampę promienie UV wywołują fluorescencję skóry dotkniętej określonymi nieprawidłowościami. W zależności od rodzaju schorzeń występuje różnobarwne świecenie. Obserwacji dokonuje się w zaciemnionym pomieszczeniu a wstępną diagnozę stawia się na podstawie barwy emitowanego w wyniku zjawiska fluorescencji światła. Lampa Wooda służy do:
- szybkiej diagnostyki zakażeń dermatofitowych (w kolorze zielonym świecą pterydyny, związki chemiczne wydzielane przez grzyby chorobotwórcze):
Rodzaj Microsporum (grzybica drobnozarodnikowa) – fluorescencja zielono-niebieska
Rodzaj Trichophyton (grzybica strzygąca, woszczynowa) – fluorescencja matowozielona - do szybkiej diagnostyki zakażeń drożdżakowych:
Rodzaj Malassezia (łupież pstry) – fluorescencja czerwono-pomarańczowa - do szybkiej diagnostyki zakażeń bakteryjnych:
Rodzaj Corynebacterium i Propionibacterium – fluorescencja pomarańczowoczerwona
Rodzaj Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej) – fluorescencja zielona
SPECJALISTYCZNA APARATURA DIAGNOSTYCZNA
Jak wspomniano wcześniej, w przypadku podstawowej aparatury diagnostycznej możliwa jest jedynie ograniczona, subiektywna identyfikacja schorzenia czy dolegliwości kosmetologicznej, wymaga ona także potwierdzania innymi metodami. Dokonuje się tego za pomocą specjalistycznych aparatów przeznaczonych do badania różnych parametrów skóry: poziomu nawilżenia, poziomu pH, poziomu wygładzenia, parametrów biomechanicznych skóry (jędrność i elastyczność), TEWL, poziomu rumienia/zaczerwienienia skóry, poziomu melaniny, długości i głębokości zmarszczek, szorstkości skóry oraz poziomu złuszczania naskórka, poziomu wydzielania sebum, poziomu tłustości, oraz wielu innych.
Specjalistyczne urządzenia do obiektywnego badania skóry produkowane są w dwóch liniach. Pierwsza to aparaty do szybkiej diagnozy,często stosowanew celach marketingowych, druga wykorzystywana jest do celów naukowych.
Jednosondowe urządzenia diagnostyczne
Na rynku dostępne są aparaty, które umożliwiają badanie pojedynczych parametrów skóry. Niektóre z nich, np. jej elastyczność (jędrność), można badać za pomocą różnych aparatów, wykorzystujących różne mechanizmy działania:
- Kutometrem – przyrządem, który na zasadzie podciśnienia zasysa fałd skóry, a następnie mierzy stopień jego odkształcenia, opór jaki stawia oraz szybkość powrotu do stanu normalnego.
- Balistometrem – przyrządem, którego metoda działania polega na tym, że specjalny przedmiot znajdujący się w jego urządzeniu wysyła określoną siłę nacisku na powierzchnię skóry, w wyniku czego pochłania ona pewną ilość energii a następnie ją oddaje. Aparat mierzy liczbę i wysokość odbić oraz ilość zaabsorbowanej i odbitej energii.
- Twistometrem – przyrządem, który wprawia fragment skóry w ruch obrotowy, a następnie bada stopień i łatwość jej odkształcenia oraz szybkość powrotu do położenia sprzed badania.
- Ekstensometrem – przyrządem, wyposażonym w dwa panele, które przyłożone do powierzchni skóry oddalają się od siebie, rozciągając ją w ten sposób. Aparat bada siłę, jaka musiała być użyta do jej rozciągnięcia oraz stopień rozciągnięcia.
Wielosondowe systemy diagnostyczne
Na rynku dostępne są także aparaty, stanowiące zaawansowane systemy modułowe, składające się z urządzenia podstawowego (bazy) oraz cyfrowych sond pomiarowych najnowszej generacji zapewniających wysoki poziom stabilności pomiarów parametrów skóry. Szeroki ich wybór pozwala na samodzielne kompletowanie optymalnego zestawu badawczego. Do sond kompatybilnych z urządzeniem bazowym należą m. in.:
- sebumetr – do pomiaru sebum na powierzchni skóry
- korneometr – do określenia poziomu uwodnienia naskórka
- tewametr – do pomiaru przeznaskórkowej utraty wody (TEWL), który jest najważniejszym parametrem oceniającym sprawność działania bariery wodnej skóry
- meksametr – do pomiaru dwóch głównych barwników, odpowiedzialnych za barwę skóry: melaniny i hemoglobiny (erytemy)
- pehametr – do pomiaru pH na powierzchni skóry, który jest ważnym parametrem oceny płaszcza hydrolipidowego
- termometr – do szybkiego pomiaru temperatury skóry przy użyciu podczerwieni, można nią badać między innymi skuteczność działania kosmetyków zwiększających mikrokrążenie
- glosymetr – do pomiaru połysku skóry, włosów, czerwieni wargowej
- kolorymetr – do pomiaru zmian w kolorze skóry; wykorzystywany do badania skuteczności produktów przeciwsłonecznych, wybielających, kosmetyków do makijażu, suplementów diety zawierających karoten oraz zmian dermatologicznych (plamy starcze, przebarwienia posłoneczne, inne dermatozy)
- friktiometr – do pomiaru tarcia na skórze w korelacji z innymi właściwościami skóry lub zastosowanymi na niej produktami.
Do wielosondowego systemu diagnozy dołączone jest oprogramowanie, które umożliwia rejestrowanie i zapis wszystkich wyników pomiarów z sond w jednej, wspólnej bazie danych. Dla każdej podłączonej sondy dostępna jest funkcja kontroli kalibracji, która umożliwia sprawdzenie dokładności pomiaru w każdym momencie badania. W celu opracowania statystycznych wyników wszystkie wartości pomiarów, dane badanych osób, daty badania i ich kombinacje można przenieść do arkusza Excel i opatrzyć własnym komentarzem.
Urządzenia wielosondowe wyposażone są często w kamerę pozwalającą na oglądanie skóry i włosów w powiększeniu na podręcznym monitorze LCD, bez konieczności podłączania systemu do komputera.
Inne specjalistyczne metody instrumentalnej diagnostyki skóry
Poza diagnostyczną aparaturą podstawową i specjalistyczną (urządzenia badające pojedyncze parametry oraz wielosondowe systemy diagnostyczne skóry) istnieje jeszcze wiele innych zaawansowanych metod diagnostyki aparaturowej. Stosowane są one jednak raczej w kosmetologii eksperymentalnej, rzadziej w stosowanej.
Ultrasonografia
Ultrasonografia skóry staje się jedną z najważniejszych metod w diagnostyce kosmetologicznej skóry dokonywaną przez kosmetologa lub lekarza. Pozwala na analizę zmian zachodzących w warstwach skóry oraz tkance podskórnej w trakcie wykonywania terapii zabiegowych np. laserowych, antycellulitowych, mezoterapii oraz skuteczności tych terapii.
USG to badanie obrazowe, do którego stosowany jest standardowy ultrasonograf, wyposażony w specjalną głowicę emitującą ultradźwięki wysokiej częstotliwości. Fala ultradźwiękowa przechodząc przez kolejne struktury jest częściowo pochłaniana i odbijana, tworząc w ten sposób echa o różnych amplitudach. Podczas wykonywania badania głowicą USG na ekranie monitora uzyskujemy przekrój przez warstwy skóry: naskórek, skórę właściwą a także tkankę podskórną, drobne naczynia krwionośne, mieszki włosowe, gruczoły, znamiona, brodawki.
W kosmetologii można przy pomocy takiego urządzenia określić, np. rozległość i zaawansowanie cellulitu, odróżnić fotostarzenie skóry od starzenia chronologicznego czy określić grubość poszczególnych warstw skóry i podskórnej tkanki tłuszczowej. Pozwala na dokładne zobrazowanie zmian patologicznych oraz dokładnie określić charakter tych zmian. Przy wykorzystaniu aparatu USG przeprowadza się zabieg zamykania rozszerzonych naczyń krwionośnych.
Jest to jedne z nielicznych urządzeń dzięki któremu w tani, bezpieczny, nieinwazyjny, mobilny sposób można ocenić stan skóry oraz monitorować zmiany zachodzące w poszczególnych warstwach skóry w wyniku stosowania różnych terapii zabiegowych, a przez to określać ich skuteczność.
Termografia
Termografia to metoda oceny temperatury skóry, której podwyższenie może unaoczniać obszar poparzenia, np. światłem słonecznym lub laserowym, wskazywać na uszkodzenie lub podrażnienie skóry. W badaniu wykorzystuje się kamery termowizyjne, które pozwalają ocenić zmiany temperatury na odległość, bądź klisze termograficzne do tzw. termografii kontaktowej. Oprócz profesjonalnych istnieją również termografy w wersji do użytku domowego. Mają jednak one zdecydowanie niższą czułość i służą raczej orientacyjnej diagnostyce.
Diagnostyka za ich pomocą jest szybka (ok. 10-20 s), czuła i wiarygodna. Można porównywać uzyskany obraz z różnych etapach terapii, aby sprawdzić jej skuteczność. Jest to badanie pod wieloma względami lepsze od USG, ponieważ obejmuje większą powierzchnię, pozwalając na wychwycenie zmian w tkance na bardzo wczesnym etapie.
Badanie termograficzne (termowizyjne) za pomocą kamery to proces obrazowania w paśmie średniej podczerwieni (o długości fali od 9 do 14 μm). Urządzenie wykorzystuje emisje promieniowania podczerwonego z ciała, które zamieniane jest na impulsy elektryczne, aby zbadać rozkład temperatur w badanej tkance. Pozwala na rejestrację promieniowania cieplnego (podczerwonego) emitowanego przez badany fragment powierzchni ciała klienta w przedziale temperatur spotykanych w warunkach codziennych, bez konieczności oświetlania go zewnętrznym źródłem światła, a w niektórych rozwiązaniach na dokładny pomiar temperatury tego fragmentu.
Termograf kontaktowy to klisza z ciekłych kryształów zatopionych w folii, które świecą pod wpływem ciepła. Różne kryształy reagują na różne zakresy ciepła i świecą innymi kolorami. W przypadku cellulitu w tkance występują różnice w ukrwieniu, a co się z tym wiąże w ciepłocie tkanek – tam gdzie są obrzęki i zastoje krew płynie wolniej i jest niższa temperatura, a więc kolor na termografie (kliszy) będzie inny niż w miejscu, gdzie nie ma procesów patologicznych, i występuje normalny przepływ krwi przez tkanki. Jeśli tkanka jest zdrowa kolor kliszy powinien być jednolity (niebieski lub zielony). Przy niewielkich zmianach kontrast między kolorami będzie mały, np. we wczesnym stadium na kliszy pokaże się kolor żółty przechodzący łagodnie w pomarańczowy. Im bardziej cellulit się pogłębia, tym kontrast pomiędzy kolorami na kliszy będzie większy, np. żółty sąsiaduje z brązowym, a w zaawansowanej fazie obraz jest czarny, z jasnymi punktami.
Laserowa przepływometria metodą Dopplera
Wykorzystywane w tym badaniu urządzenie mierzy podskórny przepływ krwi przy pomocy światła laserowego, które odbija się od przepływających krwinek czerwonych. Następnie analizowana jest ich ilość oraz szybkość poruszania, co odzwierciedla stan mikrokrążenia skóry. Metoda stosowana jest m.in. przy badaniu kosmetyków zawierających składniki aktywne wpływające na przepływ krwi. Może być też używana do określenia stopnia podrażnienia skóry.
Laserowa mikroskopia skaningowa
To jedna z najnowszych metod, która wykorzystuje światło lasera diodowego do obrazowania badanego odcinka skóry, aż do warstwy brodawkowatej. Aparat może uwidoczniać keratynocyty, melanocyty oraz mierzyć grubość naskórka. Stosowany jest do diagnozowania znamion barwnikowych skóry, czerniaka czy niebarwnikowych nowotworów skóry, a także niektórych dermatoz.
Bioimpedencja elektryczna
Analiza składu ciała za pomocą bioimpedencji elektrycznej uważana jest za jedną z najbardziej precyzyjnych metod oceniania procentowego składu tkanek. Badanie to opiera się na pomiarze oporu elektrycznego poszczególnych tkanek, które w odmienny sposób przewodzą prąd ze względu na różną zawartość wody. Metoda ta pozwala określić procent tkanki tłuszczowej, mięśni i zawartość wody w organizmie. Jest to szybka, nieinwazyjna i bardzo wiarygodna.
Kamery diagnostyczne
Na rynku dostępne są różnego typu kamery diagnostyczne, dzięki którym możliwe jest uzyskanie obrazu skóry w powiększeniu i specjalnym oświetleniu, co pozwala obserwować i archiwizować zmiany skórne na obszarze zabiegowym niewidoczne gołym okiem. Kamery diagnostyczne umożliwiają oglądanie powierzchni skóry i włosów (polaryzacja równoległa) oraz naczyń krwionośnych i zaburzeń pigmentacyjnych (polaryzacja skośna) w powiększeniu. Umożliwiają atrakcyjną wizualizację procesu diagnozowania na ekranie monitora (własnym lub komputera). Przy użyciu kamery i specjalnych folii można dokonać analizy wytwarzania sebum i złuszczenia naskórka.
Fotografowanie, jako metoda instrumentalnej diagnostyki skóry
Mocno rozpowszechnioną praktyką w gabinetach kosmetologicznych jest też fotografowanie klientów. Aparaty/kamery służące fotografii klinicznej są bardzo powszechne i coraz to nowocześniejsze. Procedura ta ma celu unaocznienie i archiwizowanie zmian, zachodzących pod wpływem wybranej terapii czy kosmetyków w skórze klienta, a także śledzenie powiększania się lub zmniejszania znamion czy dermatoz. Na rynku dostępne są również aparaty, które dzięki wbudowanemu oświetleniu LED generującemu białe światło oraz specjalnej konstrukcji, umożliwiają wykonanie powtarzalnych zdjęć twarzy doskonałej jakości. Pozwala to na monitorowanie postępów leczenia i wizualizację zmian po zabiegach.
Warunki obiektywnej diagnostyki instrumentalnej
Bardzo istotną kwestią przy wykonywaniu pomiarów za pomocą wszystkich aparatów diagnostycznych w kosmetologii są stałe warunki otoczenia, tj.: wilgotność, temperatura powietrza (optymalne warunki do wykonania pomiaru in vivo na skórze to 20-22°C i 40-60% wilgotności względnej), a także to, że pomiary powinny być robione na oczyszczonej skórze, bez makijażu. Również dla wykonywania powtarzalnych zdjęć kluczowe są odpowiednie warunki. Powinny być one wykonywane w dokładnie takiej samej pozycji przy identycznych warunkach zewnętrznych, jak np. oświetlenie.
Podsumowanie
Przeprowadzenie kompleksowej diagnostyki skóry oraz wywiadu z klientem umożliwia podjęcie decyzji co do wyboru rodzaju pojedynczego zabiegu, kompleksowej terapii gabinetowej oraz właściwy dobór preparatów do pielęgnacji domowej. Rodzaj cery, jej aktualna kondycja i potrzeby będą warunkować dobór właściwych procedur zabiegowych.
Instrumentalne badanie skóry przy pomocy urządzeń jest obecnie często stosowaną procedurą diagnostyczną, głównie ze względu na obiektywność i łatwą standaryzację uzyskanych pomiarów. Jest podstawą wszelkich zabiegów kosmetologicznych, umożliwia prawidłowe zdiagnozowanie skóry, określenie jej rodzaju, stanu oraz występujących problemów (różnego rodzaju wykwitów czy chorób). Stanowi też metodę oceny rzeczywistego działania preparatu kosmetycznego na skórę, w sposób obiektywny pozwalają uzyskać ocenę wpływu kosmetyku na skórę.
Nowoczesny sprzęt diagnostyczny daje kosmetologom duże wsparcie podczas oceny klienta. Trzeba jednak zawsze pamiętać, iż mimo stosowania badań instrumentalnych to wiedza i doświadczenie kosmetologa decydują o postawieniu właściwej diagnozy. Opieranie się przy wyborze terapii wyłącznie na wyniku badania aparaturowego bez krytycznej jego analizy i interpretacji może spowodować dotkliwie niekorzystne dla zdrowia klienta skutki.
Dr Joanna Klonowska
Dziekan Wydziału Nauk o Zdrowiu w Wyższej Szkole Inżynierii i Zdrowia w Warszawie
Nauczyciel akademicki na kierunku kosmetologia. Kosmetolog, absolwentka Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Łodzi. Pedagog z wieloletnim doświadczeniem. Ratownik medyczny, menager służby zdrowia.