Powszechnie wiadomym jest, że zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna i dobry sen powinny być wpisane w codzienność, często zapominamy jednak o równie istotnej kwestii, mianowicie o higienie psychicznej i o tym jak wielki wpływ ma ona na nasze funkcjonowanie.
Coraz więcej osób skarży się na ciągły brak czasu, przepracowanie, przemęczenie, zaburzenia snu i przytłaczającą codzienność. Najczęściej jednak są to jednak powszechnie powtarzane osądy, które pozwalają na wymówki, marnotrawienie czasu i stwarzanie pozorów zabiegania. Wykonywanie przemyślanych zadań eliminuje chaos, będący źródłem stresu. Jeśli chce się zadbać o higienę psychiczną zarządzanie czasem powinno być dla wielu jedną z ważniejszych intencji. Poddawanie się presji otoczenia pozostawania w ciągłym pospiechu i stresie nie służy zdrowiu. Nie wykona się niczego lepiej i nie osiągnie więcej, a konsekwencje życia w ciągłym pośpiechu mają długofalowe, negatywne skutki, odbija się to zarówno na zdrowiu fizycznym, psychicznym jak i relacjach społecznych.
Higiena psychiczna ma ogromne znaczenie we wszystkich aspektach życia, ma ogromny wpływ na całokształt naszego zdrowia i utrzymanie organizmu w dobrej kondycji.
Kwestią niezmiernie ważną w codzienności jest praca, często zajmująca większą część dnia i będąca źródłem stresów. Nie powinna być obciążeniem psychicznym, jednak w praktyce zdarza się inaczej i niestety przenika ona także do życia prywatnego. Koniecznym staje się dobre rozpoznanie istniejących warunków pracy i przemyślenie możliwości poprawienia codzienności zawodowej, aby nie była przyczyną stresów i wypalenia zawodowego. W tej sprawie zarówno właściciele każdej firmy, kadra zarządzająca, jak i wszyscy pracownicy powinni mieć swój udział.
Zaniedbania w dbałości o higienę psychiczną w miejscu pracy to czynnik prowadzący do wypalenia zawodowego, dlatego trafna diagnoza takiego stanu, zrozumienie jego istoty i konsekwencji, zwiększa szansę skutecznej profilaktyki. Wypalenie zawodowe, temat niezwykle aktualny we współczesnym świecie, to problem wielowymiarowy. Obejmuje zagadnienia stresu zawodowego, zasobów indywidualnych człowieka i uwarunkowań środowiskowych. Higiena psychiczna stanowi zatem istotny czynnik, który chroni jednostkę przed psychospołecznymi i zdrowotnymi skutkami stresu zawodowego.
Zespół wypalenia zawodowego jest zjawiskiem mającym poważne konsekwencje społeczne, dlatego jest brany pod uwagę jako zjawisko, któremu należy zapobiegać poprzez szkolenia zawodowe z tego zakresu. Aspekt przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu w kontekście proponowanej pomocy terapeutycznej, jak i opracowanie programów prewencyjnych w tym obszarze ma niebagatelne znaczenie.
Zespół wypalenia zawodowego zagraża każdemu, jednak najczęściej dotyka ludzi zajmujących się pracą opartą na intensywnej relacji z klientem/pacjentem/podopiecznym, szczególnie pracowników służby zdrowia oraz służb społecznych: lekarzy, pielęgniarki, pracowników socjalnych, opiekunów, terapeutów, psychologów i inni.
Gdy długotrwałe przeciążenie psychofizyczne pracą staje się dla pracownika trudnością nie do zniesienia i prowadzi do emocjonalnych, psychosomatycznych i behawioralnych zaburzeń, ograniczając lub nawet odbiera zdolność do pracy. To skutek ciągłej lub częstej frustracji, braku sukcesów i satysfakcji w pracy i zaniedbania higieny psychicznej. Wiąże się z utratą zapału do codziennych zadań i utratą poczucia sensu tego, co się robi.
Dobra kondycja człowieka, a co za tym idzie jego przydatność w pracy i realizowanie się w społeczeństwie, zależy nie tylko od czynników fizycznych.
Typowe postawy dla osób zagrożonych wypaleniem zawodowym to: silne zangażowanie się w pracę, duże oczekiwania wobec siebie, negowanie własnych granic obciążenia, spychanie na dalszy plan potrzeb osobistych, chętne przyjmowanie nowych obowiązków i zadań.
Sygnały ostrzegawcze świadczące o zaburzeniu równowagi pomiędzy pracą, a życiem osobistym i zaniedbaniach w przestrzeganiu higieny osobistej są zarówno natury fizycznej, jak i psychicznej. Przejawiają się bólami głowy, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, zaburzeniami snu, podwyższonym ciśnieniem, poczuciem osłabienia, zmniejszeniem ogólnej odporności organizmu, zmiennością nastroju, ogólnym przygnębieniu, czasami płaczliwością, a czasami zachowaniem agresywnym, napięciem emocjonalnym, odczuwaniem lęku i zaniepokojenia. Kolejne sygnały to: poczucie bezradności, obniżenie samooceny i brak wiary w możliwości zmiany trudnej sytuacji, problemy z koncentracją, częste konflikty, zobojętnienie, zmniejszenie wydajności pracy i złe zarządzanie czasem, częste nadużywanie alkoholu, nikotyny, leków uspakajających i zaburzenia odżywiania.
W życiu zawodowym wymogi dotyczące szybkości, profesjonalizmu, dokładności są wysokie. Presja otoczenia, często nastawiona na osiągnięcia czai się jednak nie tylko w życiu zawodowym. Człowiek sukcesu, który chce sprostać wymaganiom życia społecznego, powinien być w udanym związku, wspaniale się prezentować, bywać w miejscach modnych i wyjeżdżać na kosztowne wakacje. W taki program wpisane są po prostu porażki, krytyka i nieustanna samokrytyka. To nie są warunki sprzyjające życiu w zdrowiu fizycznym i psychicznym. Przewartościowanie codzienności pozwoli ze spokojem spoglądać w przyszłość i cieszyć się z wielu spraw każdego dnia.
Społeczne efekty wprowadzenia programów profilaktyki zdrowotnej i dbałość o higienę psychiczną są bardzo znaczące, to zdrowie i dobra frekwencja pracowników, a co za tym idzie małe wydatki związane z ewentualnym leczeniem i wyższa efektywność pracy.
Negatywne skutki zachwianej równowagi między sferą rodzinną i zawodową odczuwają zarówno pracownicy, jak i pracodawcy. Należy podejmować działania mające na celu stworzenie warunków do bezkonfliktowego łączenia obowiązków zawodowych z rodzinnymi.
Często, mimo dobrobytu, mniejszego wysiłku fizycznego i najróżniejszych zdobyczy technicznych, które powinny ułatwić codzienność i sprawiać, że życie jest łatwiejsze, ludzie żyją pod nieustanną presją. W obszarach zawodowych dzieje się tak w obawie przed utratą pracy, czego konsekwencją może być stres przed niemożnością spłacenia kredytów, w obawie przed negatywną oceną przełożonych i niedopasowaniem do współpracowników.
Konieczna jest równowaga pomiędzy życiem prywatnym i zawodowym, określenie priorytetów i kompromis w odniesieniu do kariery zawodowej z jednej strony oraz rodziny, czasu wolnego i wypoczynku z drugiej.
Coraz bardziej popularne jest podejście holistyczne w dbaniu o zdrowie, takie jak Mindfulness czy Wellness. Każda z takich strategii ma ten sam cel, chodzi o większą równowagę między umysłem i ciałem, zagwarantowanie dobrego samopoczucia, większej kontroli nad własnym życiem i prawidłową higienę psychiczną.
Sama wiedza, że dobrze byłoby zadbać o swoje zdrowie jest tylko pierwszym krokiem. Często jest on najtrudniejszy, odkłada się do jutra sprawy mniej wygodne. Jeśli ktoś nie uprawiał nigdy żadnej aktywności fizycznej może być trudno z pierwszym wyjściem na rower, czy z pierwszym pójściem na basen. Zdarza się poczucie wstydu przed kompromitacją, przed osądem innych, szuka się usprawiedliwień, że pogoda, że inne sprawa jest ważniejsza, że jeśli tyle czasu można było bez ćwiczeń, to jeden dzień dłużej nie zaszkodzi, itp. Po jakimś czasie dochodzi do tego poczucie winy, że tyle należało zmienić, a nic zmianie nie uległo. Ponownie obiecywanie i ponowne nic nie robienie. Warto wtedy poszukać wsparcia. Sama świadomość konieczności dbania o zdrowie nie wystarcza. Ważne jest, jakie działania podejmie się realnie w celu poprawy formy zdrowotnej.
Sprawdza się metoda małych kroków. To świetny sposób, aby się przekonać, że zmiany są możliwe i dobre, a niemalże w każdej dziedzinie takie małe kroki przynoszą bardzo dobre rezultaty. Zyskuje się świadomość wykonania dobrej pracy dla siebie, co jest bardzo mobilizujące, wtedy wprowadzenie w życie kolejnych zmian staje się łatwiejsze.
Małe sukcesy bardzo pomagają, pozwalają uwierzyć w siebie, poczuć się silniejszym, bardziej zadbanym, co z kolei daje uśmiech, więcej energii, chęci do życia i do dalszych zmian. Nagradzanie się za sukcesy, rozmowy z życzliwymi nam ludźmi, spotykania z przyjaciółmi, grupy wsparcia, ludzie uśmiechnięci i przychylni będą dużym wsparciem. Rozwijanie zainteresowań, spacer, książka i inne podobne formy spędzania czasu wolnego są konieczne do właściwej higieny psychicznej.
Podobnie sprawy wyglądają w środowisku zawodowym. Główne obszary działań w promocji zdrowia wśród pracowników nie wymagają specjalnych nakładów finansowych. Wśród celów każdej firmy powinny mieć swoje miejsce sposoby na utrzymanie dobrostanu pracowników, ich higiena psychiczna i programy promujące zdrowie, co daje nie tylko lepsze efekty pracy, ale też wpływa na reputację firmy.
Jasno określone oczekiwania stawiane pracownikom zmniejszają poziom stresu, pozwalają łatwiej odnaleźć się w codziennych obowiązkach i spełnianiu oczekiwań pracodawcy. Wszystko to ma wpływ na kształtowanie właściwego nastawienia do obowiązków i przejrzystość funkcjonowania, co pomaga w zachowaniu higieny psychicznej i bezpieczeństwa pracy.
Sposobów na podniesienie świadomości zdrowotnej pracowników jest bardzo wiele, a korzyści w środowisku pracy uzyskane poprzez wprowadzanie akcji prozdrowotnych i aktywowanie w tej dziedzinie pracowników nieocenione. Wszelkie działania od tych najmniejszych, niewymagających nakładów dużych środków finansowych, ani czasu poświęconego na ich organizację, mają sens. Pozwalają, poza edukacją prozdrowotną na jednoczenie pracowników, podwyższenie ich samoświadomości, samooceny i jakości pracy.
Działania prozdrowotne możliwe są do wprowadzenia w każdej firmie. Sprawą najłatwiejszą obecnie do wprowadzenia jest zakaz palenia w miejscu pracy. Wpływ palenia na zdrowie jest zdecydowanie ujemny, nie przynosi żadnych korzyści, tak w sferze fizycznej, jak i psychicznej. Związane z nikotyną silne uzależnienie od palenia stwarza konieczność konsekwentnego wdrażania programu profilaktycznego i zapobiegającego rozpoczynaniu palenia przez kolejne osoby. Oczywistym jest zakaz spożywania alkoholu w miejscu i w godzinach pracy, nakaz znajomości zasad bezpieczeństwa, obowiązkowa przerwa w pracy, woda mineralna dla pracowników. Jednak poza tak oczywistymi kwestiami można zrobić jeszcze bardzo wiele, jak chociażby niewymagane formalnie działania profilaktyki medycznej, np. informowanie pracowników o akcjach promujących zdrowie i zdrowy styl życia, zapewnienie warunków do odreagowania stresu np. pomieszczenie, w którym można się wyciszyć i chwilę odetchnąć od pracy.
Organizacja imprez środowiskowych, ułatwiające pracownikom realizację prozdrowotnego stylu życia, np. jogi na świeżym powietrzu czy zwyczajnego spotkania piknikowego z długim spacerem będzie miłą odmianą w codzienności. Łatwym jest przekazywanie wiedzy i zachęcanie pracowników do brania udziału w badaniach profilaktycznych np. bezpłatnych mammografii, cytologii, badania wzroku czy słuchu, które coraz częściej bezpłatnie organizuje wiele firm farmaceutycznych. Badania profilaktyczne przeprowadzane są w celu jak najwcześniejszego wykrywania ewentualnych, istniejących już chorób lub najszybszego rozpoznania objawów mogących wskazywać na czynniki sprzyjające powstaniu w przyszłości różnych schorzeń. Takie programy profilaktyczne finansowane także przez NFZ, są to: program profilaktyki raka piersi (mammografia) adresowany jest do kobiet w wieku 50-69 lat, program profilaktyki raka szyjki macicy (cytologia) dla kobiet w wieku 25-59 lat, program profilaktyki gruźlicy, badań prenatalnych, profilaktyki chorób układu krążenia i kolejny, i którym wie bardzo niewiele osób, program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP).
Zakład pracy często bywa jedynym miejscem, gdzie pracownik dzięki organizowanym akcjom prozdrowotnym zwróci uwagę na swój stan zdrowia i niepokojące, a bagatelizowane wcześniej objawy. Dobre praktyki przeprowadzania badań okresowych w firmie dają możliwość bezpłatnego uczestnictwa w wielu różnych badaniach, takich jak pomiary ciśnienia, badanie poziomu cukru i cholesterolu we krwi, w badaniach przesiewowych, analitycznych, EKG czy USG.
Ciekawym pomysłem jest zapraszanie na krótkie prelekcje specjalistów z rożnych dziedzin medycznych, np. kardiologii, jest niejednokrotnie impulsem do kontroli stanu zdrowia i zgłoszenia lekarzowi niepokojących objawów. Zachęcanie do szczepień ochronnych, propagowanie różnych form gimnastyki, badanie opinii pracowników na temat potrzebnych w firmie działań, utworzenie biblioteki firmowej, zapewnienie pracownikom kilku chwil wytchnienia, po to, aby mogli troszkę wyhamować, złapać oddech i nabrać siły, procentuje efektywniejszą pracą i milszą atmosferą.
Prawidłowe nawyki żywieniowe są jednym z najważniejszych czynników mających wpływ na dobry stan zdrowia w każdym okresie życia. Stwierdzić można z pewnością, że nie sposób przecenić roli żywienia w szeroko pojętym zdrowiu publicznym, pomagając zrozumieć najważniejsze przyczyny niekoniecznie prawidłowych zachowań żywieniowych, prowadzących do wielu chorób i wpływających negatywnie na jakość życia jednostki, częstszego korzystania z opieki medycznej i krótszego czasu pracy. Promowanie zdrowego odżywiania i profilaktyka otyłości jest łatwe, chociażby poprzez np. organizację pokazu przygotowywania świeżych soków, drugiego śniadania w pracy, spotkania z dietetykiem i znane wszystkim jedno jabłko dziennie dla zdrowia.
Dobrym rozwiązaniem jest stwarzanie pracownikom możliwości korzystania z opieki psychologicznej, organizowanie spotkań z lekarzami różnych specjalizacji, możliwość rozmów, luźnych spotkań grupowych, w czasie których prelegent w sposób prosty, życiowy przekazuje wiedzę na temat sposobów radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, zmęczeniem czy zniechęceniem. Spotkania indywidualne czy grupowe mogą zapobiec wielu szkodliwym następstwom ciągłego stresu, wypaleniu zawodowego i depresji.
Opłacalność promocji zdrowia oraz wczesnego zapobiegania chorobom jest jednak ciągle w naszym kraju niedoceniana. Istnieje wiele organizacji, które można zaprosić do swojej firmy na różnego typu akcje prozdrowotne, wspierać się programami Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej, Ministerstwa Edukacji Narodowej czy Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej.
mgr Jolanta Kozaczyńska
Specjalista kosmetologii estetycznej i kosmetologii leczniczej, dietetyki klinicznej i dietetyki w kosmetologii, instruktor odnowy biologicznej, pedagog i wykładowca zawodu. Od wielu lat prowadzi działalność społeczną w dziedzinach dotyczących profilaktyki zdrowotnej i poprawy wizerunku.