Niewłaściwy sposób żywienia jest przyczyną kilkudziesięciu chorób ogólnoustrojowych, które manifestują się również poprzez pojawianie się dermatoz czy pogłębianie skórnego stanu zapalnego.
Zdrowie zaczyna się w jelitach – słyszymy często. Zdawać by się mogło, że ten zwrot to tylko utarty slogan. Jeszcze nie tak dawno literatura dermatologiczna negowała możliwość wpływu sposobu odżywiania na wystąpienie defektów skórnych, czy też pogłębianie się już istniejących stanów zapalnych. Dziś wystarczy sięgnąć po pierwsze z brzegu czasopismo poświęcone urodzie, by natychmiast dowiedzieć się, jak ważne jest to, co i jak spożywamy.
Oczywiście podstawowym problemem związanym ze złym odżywianiem są nadwaga i otyłość. Bez względu na treści, jakie pojawiają się w ostatnich miesiącach w mediach, nie da się zanegować ich wyraźnego wpływ na pogorszenie stanu zdrowia, a często również na pojawienie się stanu zagrożenia życia.
Jednym z najczęstszych problemów skórnych, z jakim do gabinetów kosmetycznych zgłaszają się klienci, jest trądzik. Wcześniej wiązany głównie z okresem dojrzewania, dziś pojawia się niezależnie od wieku, choć przybiera różne formy. Jego głównymi sprawcami są czynniki genetyczne, brak równowagi hormonalnej, nadmierne rogowacenie naskórka czy obecność bakterii jednak coraz częściej, szczególnie w przypadku osób dorosłych podkreśla się znaczenie sposobu odżywiania. Chorobą, która silnie predysponuje do wystąpienia zmian trądzikowych jest insulinooporność, czyli stan nieprawidłowej odpowiedzi tkanek na działanie insuliny i łączący się z nią często zespół policystycznych jajników.
Insulinooporność najczęściej związana jest z nadwagą i można powiedzieć, że jest ostatnim ostrzeżeniem ze strony organizmu przed rozwojem cukrzycy typu 2. Samo powstanie insulinooporności jest jednak procesem złożonym, w którym udział biorą czynniki takie jak leptyna czy adipokiny, ale również niedobory witaminy D3. Tkanki oporne na insulinę zmniejszają zużycie glukozy, dodatkowo wzrasta jej produkcja w wątrobie, co skutkuje podwyższeniem poziomu glukozy we krwi. Konsekwencją tego jest wydzielanie przez trzustkę większej ilości insuliny, co prowadzi do hiperinsulinizmu, a ten z kolei sprzyja pogłębianiu się nadwagi. Kluczową sprawą w leczeniu tego stanu jest odpowiednio zbilansowana pod względem kalorii i substancji odżywczych dieta. Szczególną uwagę należy zwrócić na duże ograniczenie lub całkowite wykluczenie spożycia cukrów prostych. Badania wskazują bowiem na wpływ spożycia cukru na pogłębianie się stanów zapalnych. Wyraźnie zaobserwowano, że osoby, których dieta oparta była o produkty z wysokim ładunkiem glikemicznym (wskaźnik ten jest dokładniejszy niż indeks glikemiczny) częściej borykały się z zaostrzonymi zmianami skórnymi. Sebum osób unikających w swojej diecie cukrów prostych okazuje się bogatsze w jednonienasycone kwasy tłuszczowe, dzięki czemu jest bardziej płynne i ma mniejsze tendencje do zatykania ujść gruczołów łojowych. W przypadku współwystąpienia z insulinoopornością również PCOS sytuację pogarszają jeszcze zaburzenia hormonalne. Skutkiem działania nadmiernej ilości insuliny na jajniki jest stymulowanie wydzielania androgenów, które znacznie przyczyniają się do nadmiernej produkcji łoju. Obok trądziku może pojawić się nadmierne przetłuszczanie skóry głowy i połączone z tym wzmożone wypadanie włosów. Warto podkreślić, że w przypadku insulinooporności obok prawidłowej diety powinna również pojawić się aktywność fizyczna. Zwiększa ona bowiem zużycie glukozy i poprawia reakcję tkanek na insulinę.
W przypadku otyłości i insulinooporności pojawić się może również rogowacenie ciemne. Ma ono kilka odmian, niektóre współistnieją z chorobami nowotworowymi, ale duża część jest połączona z nieprawidłowym metabolizmem. Rogowacenie ciemne rozpoznaje się częściej u osób z nadwagą, zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Charakteryzuje się występowaniem brodawkowatych wykwitów w kolorze ciemnobrązowym i czarnym. W miejscu zmian skóra jest szorstka i pogrubiała. Najczęściej umiejscawiają się one w naturalnych fałdach skóry: na szyi, pod pachami i w pachwinach, dołach łokciowych i podkolanowych, w okolicach pępka, pod piersiami, ale zdarza się również, że pojawiają się na wnętrzach dłoni czy podeszwowej stronie stóp. Bardzo często zmianom tym towarzyszy świąd, choć bywa, że przez długi czas pozostają one niezauważone przez osobę chorą. Czasem pojawia się też leukonychia, a także kruchość i łamliwość paznokci.
Rogowacenie ciemne może sygnalizować występowanie bardzo poważnych, bezpośrednio zagrażających życiu chorób i w żadnym wypadku nie powinno być ignorowane. Kluczową jest tu prawidłowa diagnostyka. Na szczęście 80% to zmiany o charakterze łagodnym, które cofają się np. wraz ze spadkiem masy ciała czy uregulowaniem gospodarki węglowodanowej. Jeśli jednak pojawiają się one nagle i w dużych ilościach powinno to być sygnałem do natychmiastowej konsultacji medycznej.
Pisząc o chorobach dietozależnych i objawach skórnych im towarzyszących nie sposób pominąć coraz powszechniej występujących alergii i nietolerancji pokarmowych. Często towarzyszą one małym dzieciom, co zwykle związane jest z niedojrzałym jeszcze układem pokarmowym, przez co są one bardziej podatne na alergeny. Objawy skórne pojawiające się w przypadku alergii pokarmowych to najczęściej świąd, wysypka, pojawienie się rumienia, obrzęku, a także pokrzywki. Czasem dodatkowym objawem jest nadmierna suchość skóry, trudna do zniwelowania mimo stosowania preparatów nawilżających. Uczulać może prawie wszystko, ale najczęściej obserwuje się problemy po spożyciu mleka i jaj, a także orzechów, owoców morza i cytrusów. Silna reakcja alergiczna może być niebezpieczna dla życia. Skrajnym jej przypadkiem jest wstrząs anafilaktyczny. Większość reakcji skórnych u osób dorosłych związana jest jednak zwykle z obniżoną tolerancją danego produktu spowodowaną jego nadmiernym spożyciem. W takich sytuacjach często obserwuje się zaostrzenie problemów z suchością i wrażliwością skóry, potęgowaniem stanu zapalnego i zaczerwienienia, a także zaostrzenie objawów trądziku różowatego. Wyjściem z sytuacji jest obserwowanie reakcji organizmu na spożywane pokarmy i ograniczanie lub wykluczanie tych, po których stan naszej skóry wyraźnie się pogarsza.
Wiele problemów skórnych może być w mniejszym lub większym stopniu powiązanych ze sposobem odżywiania. Żyjemy w czasach łatwego dostępu do żywności wysoko przetworzonej, pozbawionej wartości odżywczych, za to wysokokalorycznej, bogatej w dodatki poprawiające smak czy konsystencję. Nie pozostaje to bez wpływu na nasz wygląd. To w jelitach wytwarzana jest większość komórek odpornościowych, mających również wpływ na barierę ochronną naszej skóry. Wysypki, egzema, problemy z gojeniem i regeneracją, przesuszenie skóry a nawet jej przyspieszone starzenie to tylko niektóre z objawów świadczących o tym, że nasz układ pokarmowy może wymagać zwiększonej uwagi.
Marta Zielińska
Pedagog, kosmetolog, specjalista trychologii, dyplomowany psychodietetyk. Wieloletni wykładowca w szkołach policealnych i państwowy egzaminator w zawodzie Technik usług kosmetycznych. Zwyciężczyni konkursu Kosmetyczka Roku 2018.