Jest to przewlekłe i nawrotowe schorzenie, w którym wstępuje stan zapalny i towarzyszące mu złuszczanie skóry.
Choroba ta najczęściej dotyka osoby młode, jednak może wystąpić w każdej grupie wiekowej. Schorzenie obejmuje okolice owłosionej skóry głowy, miejsca zawierające gruczoły łojowe oraz fałdy skórne. Choruje na nie kilka procent ludności z czego częściej mężczyźni.
Mechanizm genezy tej jednostki chorobowej do dziś nie jest oczywisty, jednakże istnieje szereg czynników predysponujących do jej wystąpienia. Powodami ujawnienia się choroby są przyczyny genetyczne, nadmierna aktywność gruczołów łojowych oraz zakażenia drożdżakami z gatunku Malassezia furfur. Niekiedy w etiologii choroby pojawiają się czynniki hormonalne, bowiem częściej chorują noworodki i młodzież, jak również niewłaściwa dieta (chorobę zaostrza spożywanie alkoholu, niedobór cynku i awitaminoza). Nawrót lub ujawnienie się schorzenia mogą powodować niektóre farmaceutyki, zwłaszcza z grupy psoralenów, które wykorzystywane są w fototerapii leczenia łuszczycy. A także haloperdiol, sole srebra i litu oraz chlorpromazyna. Łojotokowe zapalenie skóry ma związek z chorobami układu nerwowego: padaczką, chorobą Parkinsona, depresją i zaburzeniami odżywiania. Szeroka etiopatogeneza obejmuje również czynniki mechaniczne (noszenie ciasnej odzieży), fizyczne, chemiczne (błędy w doborze kosmetyków, narażenie na chemikalia), infekcje bakteryjne i wirusowe. ŁZS związane jest z zaburzeniami immunologicznymi, co potwierdza częstsze występowanie tej dermatozy u osób chorych na HIV.
Lokalizacja zmian chorobowych to najczęściej owłosiona skóra głowy i okolice łojotokowe, w tym twarzy. W obrazie klinicznym pierwszym objawem jest często łupież skóry głowy. Choroba rozpoczyna się od otrębiastego złuszczania naskórka oraz nadmiernie nasilonego rumienia. Pozostałe zmiany skórne dołączają się stopniowo. Wykwity najbardziej widoczne są na granicy włosów nad czołem i za uszami. Powstałe w późniejszym czasie zmiany rumieniowo-złuszczające i wysiękowe są wyraźnie odgraniczone. Charakterystyczny jest różny stopień nasilenia stanu zapalnego. W przebiegu schorzenia występuje świąd o różnym natężeniu, który ponadto nasila się pod wpływem wydzielanego potu. Wtórne nadkażenia wykwitów skóry pokrywają strupy koloru żółtego. Histologicznie tkankę cechuje akantoza i parakeratoza, która to typowa jest także dla łuszczycy. Wyróżnia się kilka odmian łojotokowego zapalenia skóry: rozsiane, łupieżopodobne, łojotokowe zapalenie powiek oraz ŁZS wstępujące u niemowląt. Poszczególne rodzaje różnią się od siebie nasileniem przebiegu, najcięższa jest odmiana rozsiana. Następnie różnice występują w lokalizacji zmian i tendencji do ich samoistnego odgraniczania się.
Choroba ta jest różnicowana z łuszczycą, grzybicą dermatofitową, wyprzeniem oraz łupieżem różowym Giberta. Brak jednoznacznych kryteriów diagnostycznych oraz opóźniony czas pierwszej wizyty u lekarza dermatologa, utrudniają dokładne określenie liczy osób chorych jak i samą diagnostykę. Podstawowe objawy, do których należą rumieniowo-złuszczające wykwity, często pokryte strupami, lokalizujące się najczęściej na twarzy, stanowią dla pacjentów istotny problem zarówno kosmetyczny, społeczny jak i psychologiczny. Utrudnienia te wpływają niekorzystnie na standard życia.
W leczeniu zachowawczym z wyboru stosowane są kortykosteroidy. Powodują one szybkie ustąpienie stanu zapalnego i świądu. Jednakże powodują duże ryzyko występowania działań nieporządanych. Są to hormony steroidowe produkowane w korze nadnerczy pod wpływem adrenokortykotropiny. Zaliczany jest do nich: kortyzol, kortykosteron, kortyzon. Hormony te wykazują silne działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, przeciwalergiczne i immunosupresyjne. Kortykosteroidy wykorzystywane są w leczeniu chorób o podłożu autoimmunologicznym oraz w dermatologii, w schorzeniach skórnych kiedy inne preparaty i metody leczenia nie przynoszą zadowalających rezultatów leczenia. W terapii ŁZS stosowne są także substancje, które redukują namnażanie się drożdżaków takie jak: siarka, dziegcie i kwas salicylowy. Wspomagająco wykorzystywane są antybiotyki takie jak metronidazol i erytromecyna. Nawroty choroby występują zimą i jesienią, z kolei światło słoneczne łagodzi objawy. Przy leczeniu owłosionej skóry głowy główną rolę w leczeniu wyprysku łojotokowego skóry owłosionej głowy odgrywają szampony zawierające cyklopiroksolaminę, ketokonazol lub pirytonian cynku. Z kolei w przypadku wykwitów zlokalizowanych na skórze gładkiej, rekomendowane są preparaty miejscowe z pochodnymi imidazolowymi oraz słabo i średnio mocno działającymi glikokortykosteroidami, przy czym zmiany na twarzy powinny być kontrolowane pochodnymi kalcyneuryny (takrolimus i pimekrolimus). Od pacjenta leczenie wymaga dużej samodyscypliny, zwłaszcza przy stosowaniu leków steroidowych. Terapia ŁZS jest dużym wyzwaniem dla dermatologów, gdyż nie ma jednego leku przynoszącego trwałe wyleczenie, a samo schorzenie ma charakter nawrotowy.
Anna Szymanowska-Flis
Absolwentka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, kierunek kosmetologia oraz Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gdzie uzyskała tytuł technologa chemii, specjalność chemia kosmetyków. Pracuje jako analityk laboratoryjny. Z zamiłowania autorka tekstów.