Pomimo wyraźnej poprawy standardów higienicznych oraz medycznych, zakażenia pasożytami ludzkimi wciąż są aktualne.
Pasożyty ludzkie dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne. Pierwsze z nich odpowiadają za odczyn skórny. Natomiast drugie powodują dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności i bóle brzucha. Obecność pasożytów w organizmie może dawać zróżnicowane objawy w zależności od ich gatunku i umiejscowienia w ciele. Choroby pasożytnicze skóry charakteryzują się świądem i wysokim stopniem zakaźności.
Świerzb
Chorobę wywołuje świerzbowiec ludzki. Jest to gatunek zewnątrzpasożytniczego roztocza. Schorzenie polega na tym, że pasożyt drąży w skórze żywiciela korytarze. Są to tzw. nory świerzbowcowe w warstwie rogowej. Typowe zmiany chorobowe to grudki, pęcherzyki, krostki oraz w późniejszym stadium choroby miodowo-żółte strupy. Zmianom tym towarzyszy świąd, nasilony zwłaszcza w nocy. W wyniku drapania powstają wykwity skórne, a uszkodzona skóra jest bramą dla wtórnych infekcji i zliszajowacenia skóry.
Pasożyt wybiera miejsca, gdzie skóra jest delikatniejsza. U osób dorosłych są to najczęściej: boczne powierzchnie palców rąk, zgięcia i fałdy skórne, okolice nadgarstków, tułów i okolice narządów płciowych. U dzieci natomiast zmiany skórne mogą obejmować całe ciało. Nasilenie objawów występuje zwykle po około trzech tygodniach od zarażenia. Do rozpoznania przydatny będzie dermatoskop, jak również widoczne w dużym powiększeniu nory świerzbowcowe.
Świerzbem można się zarazić zarówno przez bezpośredni kontakt z chorym, jak i w wyniku styczności z przedmiotami zanieczyszczonymi żywymi świerzbowcami. Szerzeniu się zakażenia sprzyjają dodatkowo: niski poziom higieny, brak urządzeń sanitarnych, duże skupiska ludności oraz ryzykowne zachowania seksualne.
Świerzb jest gatunkiem o bardzo szerokim zakresie występowania, zachorowania pojawiają się na całym świecie. Szczyt zachorowalności przypada na okres od sierpnia do listopada.
Ciało tego pasożyta jest owalne i wypukłe na grzbiecie, oddycha on całą powierzchnią ciała. U świerzbowca występuje dymorfizm płciowy, przejawiający się chociażby różnicą w rozmiarach obu płci. Samice są większe i osiągają długość 0,3–0,5 mm. Mniejsze samce mają 0,18–0,30 mm długości. Różnice między płciami przejawiają się także w budowie odnóży. Osobniki męskie całe życie spędzają na powierzchni ciała żywiciela, zaś żeńskie są w stanie przeżyć poza ciałem do kilku dni. Okres wylęgania świerzbu wynosi około dwa tygodnie.
Zakażenie świerzbowcem różnicuje się z AZS, wszawicą oraz przewlekłym świądem skóry. Stosowane leczenie jest zewnętrzne i opiera się głownie na stosowaniu maści siarkowych, permetrynowych, oraz krotamitonu. Niekiedy stosowana jest maść Wilkinsona wykonana na bazie siarki sublimowanej.
Wszawica
Chorobę wywołuje wesz głowowa, odzieżowa lub łonowa z zależności od umiejscowienia pasożyta. Polega ona na tym, że samica owada składa kilkadziesiąt jajeczek, które przytwierdza do włosów skóry głowy lub do włosów łonowych, tuż ponad powierzchnią skóry. Typowymi wykwitami skórnymi są swędzące grudki, obrzęk oraz zmiany wtórne takie jak nadżerki, strupy i blizny. W obrazie klinicznym widoczne są owady i gnidy tkwiące przy nasadzie włosa. Obecności wesz towarzyszy silny świąd, czego konsekwencją mogą być wtórne nadkażenia bakteryjne oraz przeczosy powstałe po intensywnym drapaniu. Charakterystyczne są sine i niebieskie plamy na skórze, powstające na skutek ukąszenia wszy.
Pasożytuje na skórze owłosionej, głównie w okolicy łonowej, także w pachwinach, pachach, na nogach, brzuchu, na klatce piersiowej. Niekiedy przez zmiany chorobowe zajęte są brwi i rzęsy. W przypadku wszy odzieżowej, pasożyt obecny jest tylko na ubraniach.
Zakaźność jest bardzo duża, najczęściej na drodze bezpośredniej z zakażoną osobą, na skutek kontaktu seksualnego, a rzadziej pośrednio poprzez ręczniki, bieliznę i sanitariaty. Często występuje epidemicznie – u dzieci w wieku szkolnym i młodszych oraz u bezdomnych. Weryfikacja rozpoznania opiera się na stwierdzeniu żywych osobników i gnid.
Do wszy należą owady niewielkich rozmiarów, od 0,35 do 6 mm długości. Są one spłaszczone grzbietowo-brzusznie, pozbawione skrzydeł oraz okryte chitynowym pancerzem. Mają zredukowane oczy, krótkie czułki, narządy gębowe kłująco-ssące, oraz odnóża wyspecjalizowane do poruszania się wzdłuż włosa. Żywią się krwią żywiciela, a ich rozwój osobniczy trwa kilkanaście dni. Wszawicę różnicuje się w chorobami przebiegającymi ze znacznym świądem oraz ze świerzbowcem. W trakcie leczenie stosuje się jedynie preparaty miejscowe na skórę, permetrynę, maści rtęciowe, ocet sabadylowy z nasion kichawca. Włosy należy także wyczesać specjalnym, gęstym grzebieniem, co pomoże usunąć martwe wszy.
W przypadku obu zakażeń wystarczające jest zastosowanie leczenia preparatami do użytku zewnętrznego w postaci płynnej. Mogą być to szampony, kremy i zasypki. Konieczne jest leczenie profilaktyczne osób z najbliższego otoczenia. Należy pamiętać o dezynfekcji przedmiotów użytku osobistego: ubrań, ręczników i pościeli poprzez wypranie ich w wysokiej temperaturze. Następnie przechowywanie ich w workach wykonanych w tworzywa sztucznego przez kilka dni, co jest wystarczające dla eliminacji świerzbowca. Natomiast w przypadku wszawicy odzieżowej skutecznym sposobem usunięcia larw i jaj jest wypranie odzieży oraz użycie żelazka.
Przy zakażeniach pasożytniczych najważniejsza jest profilaktyka, utrzymanie odpowiedniego poziomu higieny nie jest skomplikowane, natomiast wyleczenie choroby jest żmudne i wymaga wielkiej dokładności oraz systematyczności.
Anna Szymanowska-Flis
Absolwentka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, kierunek kosmetologia oraz Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, gdzie uzyskała tytuł technologa chemii, specjalność chemia kosmetyków. Pracuje jako analityk laboratoryjny. Z zamiłowania autorka tekstów.