Choroby skóry (dermatozy) to schorzenia, które mogą dotyczyć powierzchni naskórka, skóry właściwej, tkanki podskórnej, ale też przydatków – gruczołów łojowych i gruczołów potowych, mieszków włosowych i paznokci. Bywa, że procesy chorobowe zachodzą w obrębie naczyń krwionośnych i naczyń chłonnych oraz zakończeń nerwowych.
Choroby wirusowe skóry mogą przybierać formę dolegliwości alergicznych, autoimmunologicznych, nowotworowych i innych. Szczególną uwagę należy zwrócić na dwie grupy schorzeń wywołanych przez wirusy opryszczki, mięczaka zakaźnego i przez wirusa brodawczaka ludzkiego, schorzenia te są łatwe do rozpoznania i raczej niegroźne, bywająjednakuciążliwe i trudne do wyleczenia.Do zakażenia dochodzi najczęściej na drodze bezpośredniego kontaktu fizycznego, ale niektóre typy wirusów mogą przenikać do organizmu człowieka drogą kropelkową, poprzez kontakt ze śliną lub poprzez kontakt ze wspólnie z chorym użytkowanymi przedmiotami.
Opryszczka zwykła
Opryszczka pospolita to powszechnie występujące schorzenie wirusowe skóry. Wywołuje ją wirus Herpes simplex (HSV), a w zależności od jego typu zmiany mogą występować w różnych okolicach. Wyróżnia się dwa podtypy wirusa opryszczki.
Wirus HSV typu 1 wywołuje najczęściej zmiany na skórze twarzy, ust, błonie śluzowej jamy ustnej, czasami także wewnątrz nosa i w rogówce. Pierwotne zakażeni wirusem HSV-1 najczęściej ma miejsce w dzieciństwie. Wirus przenosi się drogą kropelkową, a źródłem zakażenia jest osoba z czynną infekcją lub zdrowy nosiciel wirusa. Pierwotne zakażenie prowadzi do wystąpienia na skórze drobnych zmian pęcherzykowych, które wypełnione są początkowo treścią surowiczą, a następnie ropną. Skóra w otoczeniu pęcherzyków jest żywoczerwona, tkliwa i często opuchnięta. Z czasem zmiany pękają, pozostawiając nadżerki, które pokrywają się strupem. Zmianom może towarzyszyć ból w okolicy wykwitów skórnych, gorączka, dreszcze, uczucie osłabienia oraz powiększenie lokalnych węzłów chłonnych. Objawy zakażenia pierwotnego ustępują w ciągu kilku lub kilkunastu dni.
Wirus opryszczki zwykłej posiada zdolność przechodzenia w stan utajonej aktywności. Przenika on wtedy do tkanki nerwowej i pozostaje tam do momentu ponownej reaktywacji. Okres uśpienia jest bardzo różny. Do reaktywacji wirusa może dojść w stanach obniżonej odporności organizmu, w przypadku gorączki, miejscowych urazów, w wyniku działania promieniowania słonecznego, podczas miesiączki, podwyższonego poziomu stresu lub w urazach błony śluzowej. Opryszczka zwykła jest samoograniczającą się chorobą o krótkim przebiegu.
Do zakażenia podtypem HSV-2 u dorosłych dochodzi drogą płciową lub u noworodka w czasie porodu. Wrodzone zakażenie wirusem opryszczki zdarza się rzadko, a jeżeli do niego dojdzie ma ono ciężki przebieg, powoduje bowiem uogólnioną wysypkę, żółtaczkę i uszkodzenie różnych narządów.
Zwykle zmiany na skórze i błonach śluzowych pojawiają się 4 – 7 dni po stosunku seksualnym. Towarzyszy im ból, swędzenie i zaczerwienienie. Następnie powstają bolesne, pęcherzyki, które pękają i powstaje powierzchowne owrzodzenie. Po około 10 dniach zmiany znikają, nie pozostawiając blizn. Objawom tym może towarzyszyć ogólne osłabienie, gorączka i trudności z oddawaniem moczu. U mężczyzn zmiany najczęściej widoczne są na napletku, żołędzi i trzonie prącia. U kobiet na wargach sromowych, łechtaczce, w pochwie i na szyjce macicy. Kontakty analne mogą skutkować pojawieniem się zmian w okolicach odbytu. Nawroty często skutkują bólem, zmianami na pośladkach, wokół odbytu i z tyłu nóg.
W pewnych stanach zakażenie HSV może mieć groźne konsekwencje. Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry częściej chorują na wirusowe choroby skóry, a ich przebieg może być bardzo ciężki. U pacjentów z obniżoną odpornością (AIDS, choroba nowotworowa) zmiany mogą się utrzymywać przewlekle i mieć charakter rozsiany. Kiedy wirus zajmuje struktury oka, może dojść nawet do trwałej utraty wzroku. Właściwą diagnozę potwierdzają wymazy pobrane ze zmian skórnych do hodowli i badanie cytologiczne. Nie wynaleziono niestety leku eliminującego całkowicie wirusa z organizmu człowieka.
Lekiem najczęściej wykorzystywanym w leczeniu opryszczki jest acyklowir, skuteczny zwłaszcza w hamowaniu replikacji HSV. Skuteczność takiej terapii uzależniona jest od wczesnego nałożenia leku na zmienione miejsca. Jednak to stosowanie terapii skojarzonej, czyli podawanie leku ogólnego zawierającego acyklowir i stosowanie jednocześnie leczenia miejscowego przyczynia się do skrócenia czasu trwania choroby. Lek doustny hamuje replikację wirusa HSV i zmniejsza częstotliwość nawrotów, a leczenie miejscowe acyklowirem łagodzi zmiany skórne i zmniejsza ryzyko ich rozprzestrzeniania się. Leczenie można także uzupełniać doustnymi niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi. U pacjentów z rozsianym zakażeniem skóry lub błon śluzowych, u osób z zaburzeniami odporności oraz u pacjentów z opryszczką narządów płciowych acyklowir stosuje się w postaci nawet dożylnej.
W gabinecie kosmetologicznym laserowe leczenie opryszczki polega na naświetleniu jej silnym światłem lasera diodowego o odpowiedniej częstotliwości, które niemal natychmiast uśmierza ból. Po takim zabiegu, opryszczka goi się o wiele szybciej, a w czasie kiedy powstały strupek się goi, nie odczuwa się już żadnych dolegliwości związanych z opryszczką. Głównymi zaletami stosowania lasera diodowego w zakażeniach HSV są: odkażanie zmian, hemostaza, redukcja wystąpienia nawrotów, przyśpieszenie gojenia oraz brak bliznowacenia.
Brodawczak ludzki
Wirus brodawczaka ludzkiego (human papillomavirus – HPV) jest bezotoczkowym wirusem DNA. HPV zakaża komórki podstawne naskórka i nabłonka płaskiego. Wirus wnika do skóry w następstwie bezpośredniego kontaktu. Do zakażenia dochodzi wskutek kontaktu seksualnego, poprzez kontakt bezpośredni ze zmianami skórnymi lub na błonie śluzowej oraz drogą wertykalną w czasie porodu, ale wtedy ryzyko zakażenia jest niewielkie. Przy niewielkim nasileniu replikacji zakażenie jest latentne. W trakcie dojrzewania i różnicowania się zakażonych komórek nasila się tempo ich replikacji co dostrzegamy jako uwidacznianie się zmian skórnych i ich powiększanie. Powstają widoczne, a często dokuczliwe zmiany w postaci brodawek na skórze i błonach śluzowych.
Wśród typów wirusa brodawczaka ludzkiego, a jest ich ponad 100, stwierdza się typy tzw. niskoonkogenne oraz wysokoonkogenne. Niskoonkogenne są odpowiedzialne za wywoływanie niegroźnych schorzeń, chodzi głównie o powstawanie na skórze brodawek płaskich, jak również łagodnych brodawkowatych zmian na narządach płciowych, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego, który zaliczany jest do tzw. typów wysokoonkogenncyh, wiąże się z możliwością rozwoju w przyszłości nowotworów złośliwych. Wykazano związek zakażenia HPV z rozwojem nowotworów prącia, sromu, pochwy, odbytu, szyjki macicy, jamy ustnej, gardła, krtani, czy też zatok. Podejrzewa się, że HPV ma także udział w etiopatogenezie raka płaskonabłonkowego przełyku i płuc.
Brodawki wirusowe są bardzo zakaźne. Zmiany są nie tylko źródłem zakażenia dla otoczenia. Często pojedyncza zmiana jest powodem rozsiewu brodawek u tego samego pacjenta. To zjawisko samozakażenia, pacjent sam przenosi wirusa w inne miejsce swojego ciała. Raz przebyte zakażenie wirusem HPV nie pozostawia trwałej odporności, co oznacza możliwość nawrotu choroby.
W zależności od lokalizacji i obrazu klinicznego rozróżnia się: brodawki zwykłe (grudki o szorstkiej, nierównej powierzchni, barwy skóry zdrowej lub szarobrunatnej, które mogą występować w każdym miejscu, najczęściej na rękach i stopach, ale czasami nawet na wałach paznokciowych i pod płytką paznokciową), brodawki stóp (występujące najczęściej na podeszwie stopy, wnikając czasami głęboko w skórę i powodując stan zapalny i bolesność), brodawki płaskie (gładkie, często cielisto zabarwione, płaskie wyniosłości na skórze tendencją do samoistnego ustępowania, najczęściej zlokalizowane na twarzy i kończynach).
Na podatność na infekcję duży wpływ ma indywidualna odporność i stan skóry. Ważna jest świadomość, że choroba jest zakaźna i autozakaźna, i kontakt ze zmianami skórnymi może spowodować zakażenie. Sprzyja temu także kontakt pośredni, a więc np. wspólne użytkowanie basenów, łazienek, sypialni, natrysków. Należy pamiętać o stosowaniu obuwia ochronnego w miejscach użytku publicznego.
Brodawki wirusowe występujące w okolicach narządów płciowych i odbytu to kłykciny kolczyste. Występują w postaci grudek i brodawek. Kłykciny kończyste zazwyczaj u kobiet występują w okolicy krocza, warg sromowych i odbytu, zaś u mężczyzn są one zazwyczaj obecne pod napletkiem. Zdarzają się sytuacje, choć rzadko, że kłykciny kończyste mogą być również zlokalizowane w jamie ustnej czy w krtani.
Leczenie preparatami zewnętrznymi jest skuteczne przy zmianach o niewielkim nasileniu. Mechanizm działania leków polega na hamowaniu namnażania się komórek oraz wzmaga ich złuszczanie w brodawkach. Niektóre preparaty mają działanie immunomodulujące, czyli pobudzają miejscową odporność w skórze. Bardzo skuteczne są metody zabiegowe, takie jak: krioterapia ciekłym azotem lub podtlenkiem azotu, elektrochirurgia, zastosowanie lasera CO2 i chirurgiczne usuwanie zmian skórnych. Wymienione metody usuwają jednak tylko objawy. Nie ma leku skutecznie eliminującego wirusa HPV ze skóry.
Bardzo ważnym zabezpieczeniem przed zarażeniem się wirusami najbardziej onkogennymi, są szczepionki dla dziewczynek i kobiet. Zaleca się je nastolatkom i kobietom do 26, najlepiej przed podjęciem aktywności seksualnej, w celu profilaktyki zmian przedrakowych i raka szyjki macicy związanych z zakażeniem HPV. Przed szczepieniem dorosłych, aktywnych seksualnie kobiet, należy wykonać cytologię w celu wykluczenia patologicznych zmian szyjki macicy. Szczepienie nie eliminuje całkowicie ryzyka rozwoju raka narządów płciowych i nie zwalnia z konieczności regularnego wykonywania badania cytologicznego.
Mięczak zakaźny
Jedno z powszechnie występujących wirusowych zakażeń skóry jest wywoływane przez Poxvirus, wirusa mięczaka zakaźnego (MCV). Objawia się występowaniem guzków o gładkiej, kopulastej powierzchni, często z widocznym wgłębieniem w centrum, barwy zdrowej skóry lub białawej, o wymiarach 2-6 mm. Wykwity najczęściej lokalizują się na skórze rąk, twarzy, powiek i narządów płciowych. Zmiany pojawiają się na skórze mniej więcej po około 2-7 tygodniach od zakażenia wirusem. Zazwyczaj nie towarzyszą im żadne objawy, takie jak ból czy swędzenie.
Choroba najczęściej występuje u dzieci w wieku szkolnym i młodych dorosłych aktywnych seksualnie. Do zakażenia dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu fizycznego skóry ze zmianą chorobową. Podobnie jak w przypadku brodawek wirusowych, mięczak jest autozakaźny, czyli może dochodzić do roznoszenia zmian z jednego miejsca ciała na inne. Większą podatność na nią mają dzieci z objawami atopii oraz osoby ze zmniejszoną odpornością.
To schorzenie o dużej zakaźności. Podobnie jak w przypadku wcześniej wspomnianych chorób wirusowych skóry nie ma specjalnych sposobów zapobiegania zakażeniu. Do zakażenia dochodzi często na basenach, w publicznych łazienkach, u dzieci w trakcie wspólnej zabawy. Po przebyciu choroby bardzo rzadko zmiany nawracają. Choroba ma charakter samoograniczający, a zmiany ustępują samoistnie bez pozostawienia śladu. Może to trwać jednak wiele miesięcy. W leczeniu stosuje się chirurgiczne usuwanie guzków lub miejscowe preparaty, które powodują ustąpienie zmian.
Choroby wirusowe takie jak: odra, różyczka, rumień zakaźny, rumień nagły, ospa wietrzna, półpasiec, opryszczka zwykła oraz mononukleoza zakaźna objawiają się wysypką. Niektóre z nich występują aktualnie rzadziej dzięki stosowanym szczepieniom ochronnym. Jednak dalej są powszechne, a takie jak ospa, czy odra głównie wśród dzieci i młodzieży. W pracy kosmetologa wyczulenie na tego rodzaju choroby wirusowe jest niezwykle istotne, zgłaszają się bowiem do gabinetów bardzo często rodzice z nastolatkami z trądzikiemm młodzieńczym chorującymi jednocześnie na wymieniowe wyżej choroby wirusowe z objawami skórnymi. Podejrzenie tych chorób jest absolutnym przeciwwskazaniem do wykonywania jakichkolwiek zabiegów i natychmiastowym skierowaniem do lekarza pierwszego kontaktu.
mgr Jolanta Kozaczyńska
Specjalista kosmetologii estetycznej i kosmetologii leczniczej, dietetyki klinicznej i dietetyki w kosmetologii, instruktor odnowy biologicznej, pedagog i wykładowca zawodu. Od wielu lat prowadzi działalność społeczną w dziedzinach dotyczących profilaktyki zdrowotnej i poprawy wizerunku. Właściciel gabinetu Esther Studio w Warszawie.