Konopie należą do najwcześniej poznanych roślin wykazujących różnorodne właściwości, począwszy od działania odurzającego, poprzez właściwości lecznicze.
Konopie przez jednych gloryfikowane, przez innych absolutnie niepochwalane z uwagi na narkotyczny charakter niewątpliwie wzbudzają wiele emocji. Niemniej jednak nieuczciwym byłoby nie wspomnieć o medycznych właściwościach konopi, które znane były naszym przodkom jeszcze przed erą chrześcijańską i sukcesywnie odkrywane w kolejnych epokach, aż do czasów współczesnych.
Najstarsze doniesienia dotyczące środków leczniczych na bazie konopi pochodzą ze starożytnej medycyny chińskiej. Tradycyjna medycyna chińska od tysięcy lat docenia i wykorzystuje w praktyce leki pochodzenia naturalnego ze szczególnym uwzględnieniem roślin leczniczych. Legendarny władca imperium – Shen – Nung, cytowany jako „ojciec medycyny chińskiej” polecał stosowanie marihuany min.: w okresie około menstruacyjnym, przy artretyzmie, reumatyzmie, beri-beri, czy malarii. Fragmenty ustnych przekazów z tego okresu, dotyczących wykorzystywania konopi przez starożytnych chińczyków zostały spisane w najstarszej na świecie farmakopei: „De Materia Medica”, autorstwa Pedaniusa Dioscorides’a (ok. 40-90 r n.e.) greckiego lekarza, farmakologa i botanika. Pedanius uzupełnił to cenne dzieło o swoje wieloletnie obserwacje roślin, owoców, nasion oraz wnioski dotyczące ich wpływu na organizm człowieka, tworząc tym samym 5 – tomową encyklopedię medycyny ziołowej i substancji leczniczych. Pedanius opisuje Cannabis Indica jako roślinę, której korzenie mają wyjątkowe właściwości przeciwzapalne oraz zmniejszające obrzęki. Istnieją także doniesienia o łączeniu konopi z winem w celu znieczulenia pacjentów przed operacjami chirurgicznymi. Podobnie Ernest L. Abel w swoim dziele na temat historii używania marihuany pisze, że konopie – znane w starożytnych Chinach jako „Ma” były cenionym lekarstwem powszechnie stosowanym w medycynie.
Na przekór owej spuściźnie pod koniec XIX wieku konopie zaczęły wzbudzać falę negatywnych emocji na świecie. Oficjalnie wrogość i niechęć do konopi zaczęła wyraźnie potęgować się wraz z napływem do USA dużej liczby uciekinierów z Meksyku z powodu rewolucji panującej tam w latach 1910 – 1917. Stosowali oni marihuanę w celach rekreacyjnych, wzbudzając tym samym niechęć do siebie i samej rośliny. Stało się to początkiem propagandy, mającej na celu przekonanie ludzi o niebezpieczeństwie stosowania konopi, zarówno do celów rekreacyjnych, jak i leczniczych.
Współcześnie najbardziej cenione, z uwagi na swoje właściwości prozdrowotne są Cannabis Sativa – konopie siewne. Zawierają one ponad 100 aktywnych biologicznie substancji zwanych kannabinoidami. Wśród nich wymienia się endokannabinoidy, będące związkami lipidowymi, fizjologicznie produkowanymi w organizmie człowieka oraz fitokannabinoidy, które wyizolować można jedynie z konopi. Przedstawicielami fitokannabinoidów są: THC (tetrahydrokannabinol), CBD (kannabidiol) i CBN (kannabinol).
Kannabinoidy wykazują potwierdzone działanie na receptory kannabinoidowe CB1 i CB2 znajdujące się w organizmie człowieka i będące składowymi układu endokannabinoidowego. Powyższe receptory rozmieszczone są w całym organizmie i regulują zjawiska, takie jak: ból, pamięć, nastrój, czy apetyt. Receptory CB1 znajdują się w ośrodkowym układzie nerwowym, mięśniach szkieletowych, w tkance tłuszczowej oraz w narządach, min.: wątrobie. Receptory CB2 skoncentrowane są głównie w obwodowym i centralnym układzie nerwowym oraz układzie immunologicznym. Receptory kannabinoidowe zlokalizowane są także w układzie pokarmowym oraz silnie z nim związanym – największym organem ludzkiego ciała, jakim jest skóra. Zatem nie należy poddawać w wątpliwość stwierdzenia, iż prawidłowe funkcjonowanie układu kannabinoidowego jest istotnym elementem funkcjonowania organizmu człowieka.
Konopie siewne (Cannabis sativa) obecnie wykorzystywane są na wiele sposobów, a na ranku dostępne są różnorodne produkty konopne o ciekawych zastosowaniach. Wśród nich należy wyróżnić: nasiona konopi, olej konopny, produkty kosmetyczne oraz suplementy diety.
Nasiona konopne
W Tradycyjnej Medycynie Chińskiej nasiona konopi siewnej zwane „Huo Ma Ren” zaliczane są do grona podstawowych ziół chińskich i stosowane są w klasycznych recepturach ziołowych. Zgodnie z nomenklaturą chińską „Huo Ma Ren” działa w obszarze Śledziony, Żołądka i Jelita Grubego. Charakteryzuje się smakiem słodkim i neutralną termiką. Podobnie jak inne nasiona jest silnie odżywcze, ale też nawilżające, przyspiesza gojenie się ran i wspomaga porost włosów. „Huo Ma Ren” powszechnie stosowane jest w leczeniu zaparć o różnorodnej etiologii, począwszy od niedoborów płynów ustrojowych i krwi, szczególnie u osób starszych i kobiet po porodzie, aż po zaparcia z wyczerpania (niedobór Qi). Usprawnianie pasażu jelitowego przy pomocy nasion konopi może mieć także zastosowanie u osób borykających się z problemami skórnymi różnego pochodzenia.
Kule miodowe z siedmiu nasion na zaparcia poporodowe:
- Orzechy włoskie 150g
- Czarny sezam 20g
- Nasiona moreli 20g
- Nasiona brzoskwini 20g
- Nasiona konopi 20g
- Orzeszki piniowe 20g
- Nasiona wiśni japońskiej 20g
- Miód
Aktualnie szczególnie mocno podkreśla się unikalny skład owych nasion, który nadaje im wszechstronny charakter działania. Doceniana jest przede wszystkim zawartość w nasionach konopi białka (edestyna), oleju zawierającego niezbędne dla zdrowia i witalności nienasycone kwasy tłuszczowe, kwasu fitynowego, choliny, trigoneliny, lecytyny, chlorofilu, witaminy K, tokoferoli, wapnia, żelaza, cynku, magnezu oraz fosforu. Kwas fitynowy jest substancją bardzo dobrze poznaną, znajdującą zastosowanie zewnętrzne (na skórę) oraz wewnętrzne. Coraz częściej stosowany jest w kosmetykach do pielęgnacji domowej w różnych stężeniach, których wartość determinuje konkretne działanie preparatu. Wymienia się działanie antyoksydacyjne, przeciwstarzeniowe, wyrównujące koloryt skóry, poprzez zwalczanie plam pigmentacyjnych, normalizujące, regulujące wydzielanie sebum. Kwas fitynowy polecany jest także do pielęgnacji włosów suchych i zniszczonych. Aplikowany wewnętrznie min.: przeciwdziała powstawaniu nowotworów, chroni jelita przed toksynami, zapobiega osteoporozie, zmniejsza stany zapalne, działa protekcyjnie na wątrobę i wiele innych. Cholina – jako kolejny składnik nasion konopi jest ceniona za wspieranie pracy serca, mózgu, woreczka żółciowego i wątroby. Cholina odgrywa ważną rolę w procesach przemiany tłuszczów. Chlorofil natomiast zwany potocznie „zielonym eliksirem młodości” wykazuje silne właściwości detoksyfikacyjne, wspomaga organizm w procesie oczyszczania z metali ciężkich, wspiera układ immunologiczny, zapewnia równowagę kwasowo – zasadową organizmu, działa antyoksydacyjnie i przeciwstarzeniowo, wspomagająco stosowany w terapiach przeciwtrądzikowych. Witamina K znana jest z roli, jaką pełni w procesie krzepnięcia krwi – pobudza syntezę protrombiny w wątrobie. Obecnie wiemy, że jej niedobór ma znaczący wpływ na rozwój chorób, takich jak: osteoporoza, miażdżyca, a nawet choroby nowotworowe. Z punktu widzenia pielęgnacji skóry, witamina K idealnie sprawdza się w terapii skóry rumieniowej oraz z trądzikiem różowatym, łagodząc zaczerwienienie. Tokoferole, których głównym przedstawicielem jest witamina E wykazują silne działanie przeciwwolnorodnikowe, antyoksydacyjne, zapewniając jednocześnie ochronę lipidom naskórkowym, włóknom kolagenowym i elastynowym. Wapń jest mikroelementem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym także skóry. Niedobory wapnia skutkują zakłóceniem metabolizmu i procesów regeneracyjnych skóry, czego efektem jest utrata jej jędrności i elastyczności, przyspieszenie starzenia się, a także egzemy skórne. Wapń w dużych ilościach fizjologicznie występuje w warstwie rogowej naskórka, gdzie odgrywa znaczącą rolę w podziałach komórkowych. Wapń razem z witaminą C bierze udział w syntezie włókien kolagenowych i wspiera barierę antyoksydacyjną skóry. Nasiona konopi z uwagi na zawartość w swoim składzie żelaza, mogą stanowić element urozmaiconej diety na odżywienie krwi. Co więcej żelazo bierze udział w produkcji włókien kolagenowych. Żelazo podobnie jak wapń – wpiera ochronę antyoksydacyjną skóry, co sprawia, że jest cenionym mikroelementem w terapii skór z przebarwieniami. Cynk wykazuje szereg dobroczynnych właściwości dla naszego organizmu, min.: wspiera działanie układu immunologicznego, zapobiega infekcjom, uczestniczy w przemianach białek, tłuszczów i węglowodanów, korzystnie wpływa na płodność, wzmacnia włosy i paznokcie. Zalecany jest jako terapia wspomagająca w przypadku dermatoz skórnych, przebiegających ze stanem zapalnym. Co więcej cynk bierze udział w wytwarzaniu prostaglandyn, które regulują pracę gruczołów łojowych, zapobiegając nadmiernemu wytwarzaniu sebum. Magnez bierze udział w utrzymaniu prawidłowego metabolizmu energetycznego, zatem jest niezbędny w efektywnej pracy mięśni całego działa. Magnez dla skóry działa regenerująco i zwalcza wolne rodniki. Nasiona konopi są cennym źródłem błonnika pokarmowego, który skutecznie usprawnia pracę jelit, wspomaga kuracje obniżające masę ciała i obniża poziom cholesterolu we krwi.
„Huo Ma Ren” – nasiona konopi siewnej bez wątpienia są wartościowe, mają wiele zastosowań i mogą stanowić cenny element diety. Powinny być jednak stosowane z rozwagą, zgodnie z chińską zasadą – „wszystko jest kwestią dawki”. W celach prozdrowotnych zaleca się przyjmowanie około 9g dziennie przez okres kilku tygodni. W stanach ostrych nawet do 45g w klasycznych recepturach ziołowych. Przedawkowanie lub długotrwałe używanie, może wywołać ostre objawy, które będą determinowane wielkością przyjętej dawki. Mogą one obejmować: nudności, wymioty, biegunkę, upławy u kobiet, nasieniotok u mężczyzn, drętwienie kończyn, rozdrażnienie, pląsawice, zwężenie źrenic. Leczenie polega na płukaniu żołądka, podaniu płynów i łagodzeniu objawów. Przeciwwskazania do stosowania „Huo Ma Ren” to: luźne stolce, impotencja, nasieniotok.
Olej konopny
Z pozyskanych nasion konopi tłoczony jest olej konopny – ceniony obecnie element nowoczesnych diet, składnik chętnie stosowany w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. Szczególnie doceniany jest z uwagi na wysoką zawartość NNKT (81%), wśród których należy wymienić: kwas linolowy, należący do kwasów omega-6 oraz kwas alfa – linolenowy z grupy kwasów omega-3. Olej konopny posiada w swoim składzie także następujące nienasycone kwasy tłuszczowe: kwas gamma – linolenowy z grupy omega-6, jednonienasycony kwas oleinowy oraz nasycone kwasy tłuszczowe: kwas palmitynowy i kwas stearynowy. NNKT oraz kwas gamma linolenowy nie są syntetyzowane przez organizm i muszą być dostarczane z zewnątrz w odpowiednich proporcjach. Stosunek podaży kwasów omega-3 do omega-6 powinien wynosić 3:1. Proporcje te wynikają z właściwości, jakimi obie te grupy kwasów tłuszczowych się charakteryzują. Mianowicie kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 wykazują działanie przeciwzapalne, podczas gdy kwasy tłuszczowe omega-6 prozapalne. Analogicznie zbyt duża podaż omega-6 będzie predysponować do stanów zapalnych w organizmie. W przypadku oleju konopnego stosunek omega-3 do omega-6 w proporcji 3:1 został zachowany, co czyni go jednym z bardziej pożądanych surowców pochodzenia roślinnego. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe należące do grupy NNKT są składnikami fosfolipidów błon komórkowych mózgu, a zatem mają istotny wpływ na pracę układu nerwowego. Pozytywne działanie oleju konopnego wzmacniane jest obecnością w jego składzie takich substancji, jak: fitosterole, karotenoidy, tokoferole, polifenole, chlorofil oraz mikroelementy: potas, wapń, sód, cynk, magnez, fosfor, żelazo, miedź. Fitosterole są związkami charakteryzującymi się zdolnością do obniżania frakcji LDL-cholesterolu w osoczu poprzez zmniejszenie absorpcji w jelicie cienkim. Głównym przedstawicielem stanowiącym ok. 70% wszystkich steroli w oleju konopnym jest Beta-sitosterol. Wykazuje on działanie przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne. Zgodnie z aktualną wiedzą dzienne spożycie fitosteroli w zakresie 2-2.5g obniża koncentrację LDL-cholesterolu o 10%. Karotenoidy to naturalne związki barwnikowe o charakterze lipofilnym. Wykazują one wysoką aktywność wobec reaktywnych form tlenu i wolnych rodników. Stosowanie diety bogatej w karotenoidy zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych, min.: nowotworów, chorób układu krążenia, miażdżycy, zwyrodnienia plamki żółtej, zaćmy. Tokoferole klasyfikowane są zbiorczo jako witamina E. Niemniej jednak należy wśród nich wymienić cztery izomery, opisywane jako: α-, β-, ƴ- oraz δ-, z których każdy wykazuje inne właściwości i włączany jest do innych szlaków metabolicznych w organizmie. Najbardziej powszechną formą spotykaną w suplementach witaminy E jest forma α- i fizjologicznie występuje w osoczu. Olej konopny natomiast zawiera głównie formę ƴ-, która naturalnie występuje w jelitach i wykazuje największą aktywność antyoksydacyjną. Zalecana jest także w chorobie wieńcowej i jako substancja o charakterze przeciwnowotworowym. Journal of Food Composition and Analysis z 2013 roku opublikowało artykuł badawczy autorstwa Teh i Birch, w którym porównano zawartość tokoferoli w następujących olejach tłoczonych na zimno: olej lniany, rzepakowy i olej z konopi. Wykazano wówczas, że olej z konopi zawiera największą ilość tokoferoli, w tym także najwyższy poziom ƴ-tokoferolu. Polifenole to grupa związków powszechnie występujących w roślinach o działaniu antyoksydacyjnym. W starożytnej medycynie chińskiej przypisywano polifenolom właściwości przeciwzapalne, ochronne na skórę, wpierające pracę mózgu oraz regulujące poziom cukru we krwi. Polifenole nadal doceniane są głównie z uwagi na swoje działanie przeciwwolnorodnikowe. Dzięki skutecznej walce z wolnymi rodnikami polifenole chronią w organizmie zarówno DNA, białka, jak i lipidy, zapobiegając tym samym występowaniu chorób przewlekłych, będących plagą obecnych czasów. Drastyczne zmiany żywieniowe, wynikające z łatwego dostępu do żywności przetworzonej przyczyniły się do znacznego wzrostu poziomu cholesterolu całkowitego w organizmie z jednoczesnym obniżeniem poziomu tzw. – „dobrego cholesterolu” (HDL). Wnioski z dostępnych badań dotyczących korzyści zdrowotnych ze stosowania oleju konopnego, ponad wszelką wątpliwość wskazują, że podaż w diecie nienasyconych kwasów tłuszczowych w formie cis dostępnych w oleju konopnym może skutecznie zmniejszyć poziom cholesterolu całkowitego i równocześnie podwyższyć poziom lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL). Olej konopny może być stosowany jako profilaktyka chorób układu krążenia, miażdżycy, choroby wieńcowej, zawału serca i udaru mózgu.
Olej konopny stosowany zewnętrznie stanowi skuteczne narzędzie w regulacji funkcji ochronnych skóry, które ulegają zaburzeniu w przebiegu dermatoz skórnych o charakterze atopowego zapalenia skóry, łuszczycy oraz trądziku. Olej konopny z uwagi na wysoką zawartość NNKT wpływa regulująco na wydzielanie sebum, nie zatykając przy tym ujść gruczołów łojowych. Dzięki zawartości w swoim składzie kwasu α-linolenowego aplikowany na skórę będzie działał przeciwzapalnie. Obecny w oleju konopnym kwas gamma – linolenowy (GLA) jest doceniany w pielęgnacji skór suchych oraz jako terapia wspomagająca w przypadku atopowego zapalenia skóry (AZS), czy łuszczycy. GLA wchodzi w skład cementu międzykomórkowego, chroniąc pośrednio przed utratą nadmiernej wody z naskórka i wspierając płaszcz ochronny skóry. Niedobór GLA w skórze może być czynnikiem inicjującym reakcje zapalne. Olej konopny może stanowić jeden z elementów w przypadku leczenia przeciwświądowego. Świąd skóry jest objawem wielu przewlekłych dermatoz skórnych i w znaczący sposób obniża jakość życia. Olej konopny dzięki zawartości witamin: A, E i K znajduje również zastosowanie w profilaktyce starzenia się skóry. Działa silnie antyoksydacyjnie, zwalczając wolne rodniki tlenowe, zwiększa elastyczność skóry i naczyń krwionośnych, działa regenerująco na naskórek.
Przegląd piśmiennictwa jasno wskazuje, iż walory zdrowotne konopi, w tym nasion konopi i oleju konopnego przemawiają za ich uwzględnieniem w szeroko pojętej profilaktyce zdrowia oraz pielęgnacji skóry.
mgr Daria Drążkiewicz
Założycielka Instytutu Zdrowe Piękno w Krakowie i właścicielka Vigor Point – Centrum Zdrowia Witaminowo – Kroplówkowego. Kosmetolog, szkoleniowiec, specjalista dietetyki profilaktycznej i leczniczej w medycynie chińskiej, akupunktury kosmetycznej i ziołolecznictwa.