Kwas salicylowy jest niesteroidowym lekiem przeciwzapalnym, który stosowany miejscowo działa odkażająco, keratolitycznie, keratoplastycznie, przeciwbólowo i rozszerza naczynia krwionośne skóry. Z dużą łatwością przenika przez warstwę rogową naskórka do tkanek głębiej położonych, gdzie najwyższe stężenie osiąga po 4–8 godzinach.
Absorbcja przezskórna w dużej mierze zależy od zastosowanego w preparacie nośnika, najgłębiej przenikają preparaty oparte na nośnikach wodno-alkoholowych, np. etanol, który zdecydowanie zwiększa proces przenikania naskórkowego. Kwas salicylowy nie jest metabolizowany w obrębie skóry, ale w wątrobie, co należy uwzględnić w kwalifikacji do zabiegu. Duża część dawki zastosowanej miejscowo wydala się z moczem, zwykle większość w pierwszej dobie po aplikacji. Siła złuszczania jest zależna od rodzaju skóry, jej przygotowania do zabiegu, stężenia procentowego kwasu salicylowego, substancji dodanych do preparatu, a także od pH i pKa kwasów składowych preparatu. Należy pamiętać, że stężenie procentowe to ilości danej substancji, jaka zawarta jest w 100 gramach roztworu – czym wyższe stężenie, tym silniej i głębiej zadziała peeling. Równie ważne jest pH, czyli stopień kwasowości roztworu – im niższe pH, tym mocniej działa kwas. Siłę działania samego kwasu (bez roztworu) oznacza się jako pKa – i w tym przypadku, im jest ono niższe, tym silniejsze działanie kwasu.
Kwas salicylowy to substancja lipofilna, a to znaczy, że usuwa lipidy międzykomórkowe połączone ze zrogowaciałymi komórkami naskórka. Po zastosowaniu na skórę gromadzi się w ujściach mieszków włosowych i gruczołów łojowych, złuszczając komórki i powodując zwężanie się porów. Jego działanie przeciwzapalne wykorzystywane jest także w różnych terapiach chorób skóry, ale również w codziennej pielęgnacji skóry tłustej i trądzikowej. Peelingi kwasem salicylowym są bardzo dobrze tolerowane przez wszystkie typy skóry (od I do VI grupy Fitzpatricka) oraz przez wszystkie grupy rasowe. Kwas ten wykazuje działanie łagodniejsze niż kwasy alfa-hydroksylowe, dlatego jest zalecany dla pacjentów ze skórą wrażliwszą.
Szerokie spektrum działania kwasu salicylowego pozwala na jego stosowanie
w wielu problemach skórnych. Jest to przede wszystkim oddziaływanie przeciwzapalnie, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, keratolityczne, komedolityczne i stymulujące procesy regeneracyjne skóry. Dzięki temu reguluje wydzielanie łoju, działa przeciwzaskórnikowo, spłyca rozszerzone pory, oczyszcza skórę trądzikową, przyspiesza proces gojenia się podrażnień, wyprysków i stanów zapalnych wywołanych trądzikiem oraz reguluje zaburzenia rogowacenia. Niweluje także przebarwienia i reguluje odnowę komórkową skóry, usuwając zbędną warstwę rogową naskórka. Poza leczeniem trądziku jest niezmiernie przydatny także w leczeniu zapalenia okołomieszkowego, zmian łuszczycowych i łupieżu, pomaga w niwelowaniu uszkodzeń skóry wywołanych przez nadmiar UV oraz w zmniejszaniu suchości skóry. Skuteczny jest również w usuwaniu znamion starczych, keratoz, brodawek i w spłycaniu zmarszczek. Rozjaśnia przebarwienia i poprawia koloryt skóry.
Mechanizm działania kwasu na skórę polega na stopniowym rozluźnieniu i niszczeniu wiązań pomiędzy martwymi komórkami warstwy rogowej naskórka i przyspieszeniu usuwania zrogowaciałych komórek, równocześnie zachodzi rozluźnienie struktury cementu międzykomórkowego – dzięki tym procesom kwas jeszcze głębiej penetruje skórę. Możliwość wnikania związku zależy też od właściwości warstwy rogowej jako głównej bariery w procesie przenikania, od właściwości fizykochemicznych związku penetrującego, czynników biologicznych, chemicznych i środowiskowych, bazy kosmetyku oraz od obecności i rodzaju promotorów przenikania. Proces przenikania można przyspieszyć, usuwając płaszcz hydrolipidowy przy użyciu pre-peelu (substancji lub preparatu złożonego wspomagającego przenikanie i zmniejszającego funkcje barierowe skóry), przez stosowanie opatrunków okluzyjnych lub substancji ułatwiających wnikanie (kwas glikolowy, kwas oleinowy).
Kwas salicylowy jest także promotorem przenikania, który ułatwia penetrację warstw naskórkowych innym substancjom, może więc mieć podwójne zastosowanie w procesach złuszczania, jako pre-peel lub jako peeling właściwy.
W klasyfikacji substancji wykorzystywanych w peelingach chemicznych, obejmującej podział na substancje żrące, metaboliczne i toksyczne, kwas salicylowy zaliczany jest, razem z fenolem i rezorcynolem, do tej ostatniej grupy, czyli do substancji toksycznych. W grupie metabolicznych są na przykład kawas azelainowy i retinowy, a w grupie żrących – TCA. Aby osiągnąć jak najbardziej kompleksowe działanie peelingów, poszukuje się możliwości łączenia w jednym preparacie substancji żrących, toksycznych i metabolicznych. Takim środkiem jest roztwór Jessnera, łączący działanie kwasu salicylowego, rezorcynolu i kwasu mlekowego. Innym przykładem zastosowania kwasu salicylowego jest jego 2-procentowy roztwór w alkoholu etylowym i wodzie, czyli spirytus salicylowy.
Wiele osób poszukuje kosmetyków, których skład jest jak najbardziej naturalny. Składnikiem spełniającym ich oczekiwania może być lupeol (C30H50O), określany jako naturalny kwas salicylowy. Występuje on w wielu alkalizujących owocach i roślinach, jak np. oliwki, mango, truskawki, borówki, jeżyny, winogrona, figi, palma sabałowa, brzoza i aloes. Związek ten zwalcza komórki rakowe, ma właściwości antyoksydacyjne, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, a także przeciwmiażdżycowe i przeciwzapalne. Lupeol stymuluje biosyntezę kolagenu i zapewnia jego dobrą jakość, poza tym pobudza namnażanie fibroblastów, poprawiając jędrność skóry.
Zastosowanie kwasu salicylowego w preparatach do codziennej pielęgnacji
Kwas salicylowy stanowi ważny składnik kosmetyków zalecanych do pielęgnacji skóry tłustej, łojotokowej, z objawami trądziku pospolitego zaskórnikowego, grudkowego i późnego, z rozszerzonymi porami, przebarwieniami i bliznami potrądzikowymi, zaburzeniami rogowacenia i stanami zapalnymi. Wykorzystuje się go też w preparatach do pielęgnacji skóry łuszczycowej, z łupieżem skóry głowy, łupieżem pstrym, rybią łuską i zapaleniem łojotokowym. Najczęściej wchodzi on w skład takich preparatów jak:
- kremy i żele o właściwościach delikatne złuszczających, zmniejszających liczbę zaskórników, wyrównujących koloryt skóry, działających antybakteryjnie oraz zapobiegających dalszemu powstawaniu wykwitów trądzikowych,
- toniki o działaniu intensywnie oczyszczającym i odświeżającym,
- żele do mycia, golenia i demakijażu,
- maści, kremy i roztwory płynne do stosowania punktowo na zmienione chorobowo partie skóry,
- peelingi i maseczki do użytku domowego, które wykazują stosunkowo silnie działanie złuszczające, wygładzające i wyrównujące koloryt skóry,
- szampony przeciwłupieżowe i płyny do pielęgnacji skóry głowy,
- środki do usuwania zmian skórnych na stopach, takie jak plastry, maści do usuwania np. odcisków i kurzajek,
- preparaty zmniejszające nadmierną potliwość,
- kosmetyki do makijażu skóry problematycznej.
Szeroki wybór preparatów z kwasem salicylowym potwierdza jego skuteczność w walce z wieloma rodzajami zmian skórnych i w codziennej pielęgnacji skóry problematycznej. Jego stężenie 1–2% w kosmetykach do użytku domowego sprzyja walce z trądzikiem, powierzchniowymi przebarwieniami, zmniejsza łojotok i pomaga regulować procesy keratynizacji. Kwas salicylowy może być stosowany na skórę całego ciała.
(……………………………………………….)
Artykuł ukazał się w wydaniu 1/2024 art of BEAUTY
Jeśli chcesz przeczytać więcej zamów egzemplarz lub prenumeratę art of BEAUTY >>>
Jolanta Kozaczyńska
Specjalista kosmetologii estetycznej i kosmetologii leczniczej, dietetyki klinicznej i dietetyki w kosmetologii, instruktor odnowy biologicznej, pedagog i wykładowca zawodu. Od wielu lat prowadzi działalność społeczną w dziedzinach dotyczących profilaktyki zdrowotnej i poprawy wizerunku. Właściciel gabinetu Esther Studio w Warszawie.