Zmiany chorobowe w trądziku mają podłoże wieloczynnikowe, a w niektórych jego postaciach trudno zdefiniować wywołujące go przyczyny. Kliniczne postacie tego schorzenia można podzielić w zależności od nasilenia występujących zmian skórnych lub od czynników je wywołujących.
Ze względu na rodzaj wykwitów wyróżnia się następujące postacie trądziku: zaskórnikowy, krostkowy, grudkowo-krostkowy, guzkowo-cystowy, ropowiczy i trądzik odwrócony. Z kolei biorąc pod uwagę objawy kliniczne, trądzik dzieli się na: młodzieńczy, ropowiczy, skupiony, trądzik bliznowcowy i trądzik piorunujący z objawami ogólnymi. Inne rodzaje tej choroby to trądzik samouszkadzający i tzw. wywołany zawodowy, polekowy lub kosmetyczny.
Obraz kliniczny w trądziku pospolitym może być bardzo zróżnicowany. Tworzą go wykwity niezapalne, czyli zaskórniki otwarte i zamknięte, a także blizny, przebarwienia i wykwity zapalne, jak grudki, krosty i cysty. W przebiegu choroby dostrzega się wyraźnie przejście ze stanu niezapalnego do zapalnego. Zmiany rozpoczynają się od wzmożonej keratynizacji ujść mieszków włosowych i przewodów gruczołów łojowych, co sprzyja kolonizacji bakterii beztlenowych, głównie Propionibacterium acnes. Gromadząca się mieszanina łoju i keratyny w ujściu mieszka włosowego formuje się w zbity czop, tzw. zaskórnik zamknięty.
Kolejnym etapem jest otwarcie ujścia i wydzielenie łoju oraz mas rogowych na zewnątrz, powstaje wtedy zaskórnik otwarty z zaznaczonym zwykle na ciemno ujściem. Jeśli zaskórnik długo pozostaje zamknięty, zwykle nasila się stan zapalny i prowadzi to do powstawania guzków i krost. Jeśli grudka nie otwiera się, stan zapalny się nasila, grudka twardnieje i powstaje mikrocysta, która nie ma możliwości wchłonięcia się i opróżnienia. Krosta natomiast to zmiana, która może się otwierać i dawać ujście na zewnątrz nagromadzonej substancji zapalnej.
Przebieg trądziku ma charakter przewlekły, nawrotowy, bywa trudny do przewidzenia i jest bardzo frustrujący. Dzięki obecnemu rozwojowi nauk, postępach w dziedzinie chemii i biotechnologii, istnieje coraz więcej skutecznych sposobów, zarówno farmakologicznych, jak i gabinetowych, skutecznych w terapiach przeciwtrądzikowych, które działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i powodujących oczyszczanie skóry. W przypadku cery łojotokowej gabinetowe zabiegi przeciwtrądzikowe wykonywać można także profilaktycznie, mając na uwadze nie tylko bardzo dobry wygląd, ale też zapobieganie powstawaniu problemów skórnych. Rodzaj wykwitów pozwala wyróżnić charakterystyczne postacie trądziku, ale pamiętać należy, że nasilenie zmian może być bardzo zróżnicowane – od najprostszej, podstawowej formy trądziku, po niezmiernie dokuczliwe i trudniejsze w leczeniu jego postaci, przebiegające z dużymi stanami zapalnymi, bliznami i przebarwieniami.
Trądzik pospolity zaskórnikowy, tzw. młodzieńczy to podstawowa forma trądziku. Jest bardzo pospolitą chorobą zapalną skóry pojawiającą się w okresie dojrzewania. Dotyczy prawie całej populacji młodzieży i często, jeśli skóra była stosownie do potrzeb pielęgnowana, a zmiany nie były wyciskane lub rozdrapywane, ustępuje samoistnie po kilku latach. U osób z trądzikiem młodzieńczym występują różnice w jego nasileniu zależne od płci, pielęgnacji skóry, stresu, hormonów i indywidualnych predyspozycji, a obejmuje zwykle twarz, plecy, czasami dekolt i ramiona. Rozwija się zwykle o kilkanaście miesięcy wcześniej u dziewcząt niż u chłopców, co jest spowodowane szybszym wchodzeniem w okres pokwitania, ale u chłopców o wiele częściej występują cięższe postacie trądziku. Trądzik młodzieńczy to jedna z łagodniejszych odmian trądziku pospolitego, stosunkowo łatwa do leczenia, jeśli chodzi o efektywność kuracji, ale niezmiernie trudna w przypadku osób, które dotykają skóry niemalże nieustannie, wyciskają zaskórniki, nakłuwają stany zapalne, wykonują zbyt często peeling i stosują niewłaściwe środki pielęgnacyjne i lecznicze.
Trądzik pospolity charakteryzuje się występowaniem dużej ilości zaskórników otwartych i zamkniętych, o rozmiarach od 1 do 3 mm. Zaskórniki pojawiają się na skutek nadmiernego wydzielania łoju, zaburzeń keratynizacji naskórka, a także z powodu obecności bakterii. Najczęściej obie postacie zaskórników występują równolegle u tej samej osoby. Ta forma trądziku, przy zachowaniu wszelkich zaleceń traktowania skóry w tej przypadłości, ustępuje zwykle samoistnie po kilku latach bez pozostawienia blizn.
Trądzik krostkowy charakteryzuje się twardymi krostami wypełnionymi ropą, które umiejscawiają się podrogowo lub śródnaskórkowo. Mogą pojawiać się nie tylko w trądziku krostkowym, ale też w alergiach i innych przypadłościach skórnych. Przyczyną powstawania krost jest na ogół zatkanie ujść mieszków gruczołów łojowych lub gruczołów potowych. Krosta ma charakter zapalny i jest wypełniona treścią, w skład której wchodzą wydzielina ropna i łojowa oraz keratyna. Krosty mogą się przekształcać w ropne wypryski, a w efekcie w blizny i przebarwienia.
Trądzik grudkowo-krostkowy jest nasiloną formą wymienionych wcześniej typów. Dotyka głównie młodzież w okresie dojrzewania oraz osoby dorosłe borykające się z zaburzeniami hormonalnymi. Cechuje się współwystępowaniem grudek i krostek. Grudki zalicza się do wykwitów z reguły niezawierających treści ropnej. Ustępują one bez pozostawienia blizn. Poza zaskórnikami pojawiają się wykwity w postaci czerwonych grudek, krosty podobnej wielkości i stwardnienia. Zmiany mogą obejmować twarz, klatkę piersiową i plecy.
Trądzik guzkowo-cystowy, nazywany również torbielowatym, charakteryzuje się licznymi głębokimi guzami zapalnymi i cystami. Guzki to względnie duże zmiany skórne zlokalizowane są w skórze właściwej. Cysty położone są głębiej i mają charakter ropny, często prowadzą do powstawania blizn. Za występowanie obu rodzajów zmian odpowiedzialne są testosteron i dihydrotosteron. To jedna z groźniejszych odmian trądziku. Jest prosty w rozpoznaniu, ponieważ charakteryzuje się powstawaniem zmian skórnych w postaci torbieli wypełnionych ropą, podobnych do czyraków. Torbiele to najpoważniejsze zmiany skórne występujące w trądziku. Mogą pojawiać się pojedynczo lub grupami i łączyć się ze sobą. Na początku są niewielkie, lecz z czasem zaczynają rosnąć, osiągając nawet kilka centymetrów. Trądzik torbielowaty dużo częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. Lokalizuje się najczęściej na twarzy, pośladkach i pod pachami. Torbiele te wypełnione są wewnątrz ropną i serowaciejąco-krwistą treścią. Czynnikiem wpływającym na powstawanie i nasilanie się dolegliwości są zaburzenia hormonalne, ale czasami też nadmierne pocenie się i próby wyciskania głębokich zmian zapalnych, co powoduje kolejne punkty zapalne w skórze. W tej odmianie trądziku prawdopodobieństwo wystąpienia blizn potrądzikowych jest bardzo wysokie.
Trądzik piorunujący cechuje się wykwitami trądzikowymi z tendencją
do rozpadu, którym towarzyszą następujące objawy ogólne: gorączka, ból, spadek masy ciała i odchylenia w wynikach badań laboratoryjnych, jak wysoki poziom OB i leukocytoza. Jest to najcięższa postać trądziku pospolitego, dotykająca głównie chłopców w okresie pokwitania (między 13. a 16. rokiem życia). Zamiany o charakterze ropnym, zapalnym i martwiczym mogą obejmować twarz, klatkę piersiową i skórę placów. Ich nasileniu towarzyszą dolegliwości bólowe układu kostno-mięśniowego. Trądzik ten wymaga natychmiastowego leczenia klinicznego. Często jest następstwem nieskutecznego leczenia trądziku skupionego. Zmiany skórne są zbliżone do wykwitów typowych dla trądziku ropowiczego lub skupionego, jednak w tym przypadku dochodzi do ich rozpadu i zmian o charakterze krwotocznym. Często niezbędna jest hospitalizacja pacjenta, a zawsze konieczne wsparcie psychologiczne.
Trądzik odwrócony to przewlekła i ciężka choroba zapalna skóry i tkanki podskórnej, zajmująca wyłącznie okolice nietypowe. Zmiany występują w obrębie fałdów skóry. Pojawiające się wykwity są bolesne, a zapalne guzy mają tendencję do wytwarzania przetok i bliznowacenia. U mężczyzn zmiany są zlokalizowane w okolicy okołoodbytniczej, a u kobiet w okolicy pachowej. Sądzi się, że w wyniku zamknięcia mieszka włosowego i gromadzenia się mas rogowych dochodzi do jego rozdęcia, a następnie pękania i zakażenia bakteriami. Stany zapalne i ropnie zaczynają się rozwijać z powodu przedostania się do tkanek zawartości mieszka, będącej ciałem obcym. Organizm, chcąc ewakuować ciało obce, wytwarza przetoki do powierzchni skóry. Otwarcie przetok nasila proces zapalny, ponieważ ułatwia wnikanie drobnoustrojów. Stanom zapalnym towarzyszy proces włóknienia i bliznowacenia tkanek.
Trądzik ropowiczy to ciężka odmiana trądziku, w którym poza typowymi zmianami na skórze pojawiają się torbiele ropne, będące efektem nasilonego stanu zapalnego. Często są to głębokie, bolesne guzy, zazwyczaj zaognione, duże, twarde, a skóra wygląda jak napęczniała. Po wygojeniu zmian pozostają blizny, często głębokie i z przebarwieniami. Leczenie tego trądziku jest długotrwałe i często wymaga wdrożenia antybiotyków i retinoidów. Sprawia ogromne dolegliwości ze względu na bolesność i nieestetyczny wygląd.
Trądzik skupiony to najcięższa postać trądziku pospolitego. Charakteryzuje się dużymi zaskórnikami, wykazującymi tendencję do zlewania się, bolesnymi, bardzo dokuczliwymi, zaognionymi stanami zapalnymi z ropniami i torbielami połączonymi przetokami z gęstym płynem surowiczo-krwistym lub ropą. Częściej obserwowany u nastoletnich chłopców niż u dziewcząt. Leczenie jest trudne i długotrwałe, poza odpowiednią pielęgnacją skóry wymaga zastosowania antybiotykoterapii i retinoidów.
Trądzik bliznowcowy charakteryzuje się powstawaniem bliznowców w obrębie zmian trądzikowych. Choroba zaczyna się zapaleniem mieszków włosowych, następnie dochodzi do uszkodzenia ich ścian, zapalenia okołomieszkowego i rozwoju blaszek bliznowatych i keloidów. Bliznowce tworzą się w obrębie wykwitów trądzikowych. Często występuje wraz z trądzikiem ropowiczym lub skupionym, a przebieg choroby jest bardzo ciężki. Zmiany zapalne ustępują z pozostawieniem blizn i bliznowców, widoczne są wyraźne twarde guzy o podłużnym lub nieregularnym kształcie.
Poza pierwotnymi rodzajami trądziku wyodrębnia się także trądzik wywołany,
w którym wyróżnia się następujące typy: trądzik zawodowy, polekowy, kosmetyczny, niemowlęcy, martwiczy, samouszkadzający i trądzik Majorka.
Trądzik zawodowy wystąpić może u osób narażonych na długotrwałe oddziaływanie takich substancji chemicznych jak oleje mineralne, związki chloru, ropa naftowa, smary czy przetwory smołowe. Dotyka on również osoby pracujące w pomieszczeniach zapylonych i zadymionych m.in. pyłem szklarskim, drzewnym i metalowym. Zmiany zapalne w obrębie mieszków włosowych są bolesne i pozostawiają głębokie blizny. Ten rodzaj trądziku powstaje u osób, które w czasie wykonywanej pracy zawodowej nie przestrzegają dostatecznej higieny i zasad bezpieczeństwa. Charakteryzuje się on występowaniem zmian przewlekłych trądziku zaskórnikowego z dużą ilością krost i grudek okołomieszkowych, występujących głównie na wyprostnych powierzchniach ramion, przedramion, wewnętrznych powierzchniach ud, plecach, kroczu i pośladkach.
Trądzik polekowy może pojawić się po leczeniu sterydami oraz lekami działającymi drażniąco i przyczyniającymi się do zwiększonego wydzielania łoju. Wywołują go głównie: sterydy anaboliczne (danazol, testosteron), steroidy androgenne, kortykosteroidy, gonadotropiny, sole litu, bromki, jodki, leki antymalaryczne i przeciwdrgawkowe, a także doustne środki antykoncepcyjne, antybiotyki i witaminy B12, B6, B1, D2. Zmiany powstają w wyniku wydzielania się leków wraz z łojem lub potem, co podrażnienia gruczoły skórne. Wykwity mają postać pęcherzyków, grudek, swędzącego rumienia z obrzękiem, bolesnych guzków wypełnionych treścią ropną oraz plam, ale bez zaskórników. Taki trądzik ustępuje bez pozostawiania blizn i przebarwień, ale może współistnieć z innym rodzajem trądziku. Zmiany ustępują po usunięciu czynników wywołujących. Jedną z odmian trądziku polekowego jest sterydowe zapalenie okołoustne, które objawia się grudkami i swędzącym rumieniem.
Trądzik kosmetyczny jest wynikiem długotrwałego kontaktu skóry z substancjami chemicznymi wchodzącymi w skład kosmetyków. Związany jest ze stosowaniem kosmetyków do makijażu, takich jak podkłady pod makijaż, róże, pudry, pomadki i kosmetyki zawierające oleje mineralne. Przyczyną powstawania wykwitów skórnych jest gromadzenie się kosmetyku w gruczołach łojowych, co prowadzi do ich zablokowania. W trądziku kosmetycznym pojawiają się zaskórniki, grudki i krostki, lecz nie dochodzi do wystąpienia stanów zapalnych. Substancjami prowokującymi powstanie zmian są najczęściej syntetyczne związki barwników, kwasy tłuszczowe o dużej masie cząsteczkowej, glikole oraz mieszanki olejów eterycznych z emulgatorami i konserwantami. Powodują tworzenie się zaskórników i zaburzenia rogowacenia, zaburzają gospodarkę wodno-elektrolitową skóry, zwiększają wydzielanie łoju lub przesuszają skórę. Terapia polega przede wszystkim na odstawieniu kosmetyków powodujących dysfunkcję skóry, stosowaniu produktów do cery wrażliwej, atopowej i środków działających przeciwzapalnie.
Trądzik niemowlęcy powstaje w wyników działania dwóch rodzajów czynników. Pierwszy to przezłożyskowa stymulacja gruczołów łojowych dziecka przez androgeny matki, drugi to miejscowo stosowane olejki do pielęgnacji skóry dziecka. W sytuacji niekorzystnego oddziaływania hormonów matki ten rodzaj trądziku ustępuje samoistnie w ciągu kilku miesięcy. Konieczna jest zmiana preparatów stosowanych do pielęgnacji na środki zawierające jak najmniejsze ilości olejów i przeznaczone do skóry wrażliwej, alergicznej.
Zmiany skórne pojawiają się zazwyczaj w obrębie twarzy. Są to czerwone plamki i zaskórniki zamknięte, niezwykle rzadko wągry, a tylko w ostrym przebiegu wypryski ropne. Trądziku niemowlęcego bez powikłań nie leczy się za pomocą maści i antybiotyków.
Trądzik martwiczy występuje bardzo rzadko. Jest powiązany z trądzikiem bliznowaciejącym. Objawy najczęściej pojawiają się na owłosionej skórze głowy, na karku i w okolicy skroni. Początkowo wszystko wygląda jak trądzik pospolity. Występują liczne pierwotne wykwity trądzikowe, grudki, torbiele ropne i krostki. Po zejściu wszystkich zmian dochodzi do martwicy, która często jest rozległa. W efekcie powstaje blizna, która jest wciągnięta i nierówna. Jej wielkość może być zróżnicowana w zależności od zmian, wokół których powstała. Tej postaci trądziku często towarzyszy łysienie bliznowate, powodujące trwałe uszkodzenie mieszka włosowego. Etiologia trądziku martwiczego nie została do końca poznana. Zakłada się, że stanowi on wynik niewłaściwej reakcji organizmu na dwa rodzaje bakterii, Propionibacterium acnes folliculitis i Staphylococcus aureus. W przebiegu tej postaci trądziku poprawę stanu skóry przynosi stosowanie szamponu przeciwbakteryjnego, antybiotykoterapia (doustnie przyjmuje się tetracykliny) oraz miejscowe leczenie izotretynoiną, która zmniejsza aktywność gruczołów łojowych.
Trądzik samouszkadzający (przeczosowy) należy zaliczyć do bardziej nietypowych i trudnych w leczeniu. Jest on jedynym rodzajem tej choroby mającym podłoże przede wszystkim w psychice. W okresie młodzieńczym prawie każdy przechodzi problem trądziku, który zazwyczaj znika po okresie dojrzewania. Niektóre osoby zaczynają jednak wyciskać krostki, a później rozdrapywać pojawiające się strupki. Wydawać się to może, że to zachowanie niegroźne, jednak z biegiem czasu u niektórych przeradza się to w obsesję. Nieustanne wyciskanie i rozdrapywanie trądziku zaczyna pogarszać problem, aż coraz częściej dochodzi do dużych uszkodzeń skóry. Chorzy na ten rodzaj trądziku zatracają się w swoim problemie. Dochodzi do powstawania głębokich zmian zapalnych, owrzodzeń i nadżerek. Pomimo że stan się pogarsza, zmiany skórne wciąż są rozdrapywane. Bywa, że najmniejsza zmiana skórna zostaję rozdrapana nieporównywalnie do jej początkowego stadium. Często są to rozdrapania głębokie, które nigdy nie mają możliwości zagojenia się, bo najmniejszy rozwarstwiający się naskórek powoduje konieczność zdrapania go. Wiele osób rozdrapuje miejsca objęte zmianami, jednak tylko te, które mogą zostać ukryte pod odzieżą, lub te we włosach. U wielu osób kończy się to poważną depresją z powodu złego wyglądu. Podstawą leczenia tej formy trądziku jest wizyta u psychiatry i psychoterapeuty. Żadne leczenie dermatologiczne nie da efektów, jeśli pacjent będzie rozdrapywał zmiany skórne i je podrażniał. Po ustąpieniu objawów trądziku na skórze pozostają trudne do usunięcia przebarwienia i blizny.
Trądzik Majorca (wiosenny) powstaje w wyniku ekspozycji skóry na wysoką temperaturę. Częściej występuje latem lub wiosną. Zwykle dotyka osoby wykonujące pracę w wysokiej temperaturze lub przebywające w tropikalnym klimacie. Może być także prowokowany przez oleiste fotoprotektory. Objawia się zmianami w postaci grudek przymieszkowych, występującymi w miejscach odsłoniętych, narażonych na silne nasłonecznienie. Krosty i zaskórniki w tej postaci trądziku nie występują. Leczenie jest trudne i długotrwałe, wymaga zmiany klimatu i przyzwyczajeń, unikania nasłonecznienia, wzmacniania i nawilżania skóry. Często występuje u młodych kobiet, które nie są w stanie zrezygnować z opalania, także w solarium. Przyczyną tej odmiany trądziku może być nie tylko samo promieniowanie, ale także jego połączenie ze stosowaniem preparatów leczniczych lub pielęgnacyjnych, które powodują reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne. Czynnikiem stymulującym powstawanie zmian i uwrażliwiającym skórę na działanie światła może być połączenie jakiegoś składnika preparatów z potem, o co w miejscach dużego nasłonecznienia nietrudno. np. antybiotyków czy preparatów przeciwmalarycznych, a także leków zalecanych do stosowania przez dłuższy czas, takich jak leki cukrzycowe i neurologiczne. Przedłużanie narażenia skóry na naświetlanie skutkuje trudno gojącymi się, coraz bardziej rozległymi obszarami skóry, przesuszeniem, zmianami naczyniowymi, przebarwieniami i brakiem odporności skóry.
Jolanta Kozaczyńska
Specjalista kosmetologii estetycznej i kosmetologii leczniczej, dietetyki klinicznej i dietetyki w kosmetologii, instruktor odnowy biologicznej, pedagog i wykładowca zawodu. Od wielu lat prowadzi działalność społeczną w dziedzinach dotyczących profilaktyki zdrowotnej i poprawy wizerunku. Właściciel gabinetu Esther Studio w Warszawie.