Kwasy organiczne, które mają działanie złuszczające, nawilżające, niwelujące przebarwienia oraz zmiany trądzikowe są powszechnie stosowanymi substancjami chemicznymi w gabinetach kosmetycznych.
Peelingi chemiczne, aplikowane na skórę, powodują kontrolowane jej uszkodzenie. Głębokość złuszczania naskórka zależy od stężenia, rodzaju substancji i czasu jej kontaktu ze skórą. Preparaty kosmetyczne z kwasem o stężeniu nie przekraczającym 4% osłabiają wzajemne przyleganie korneocytów, co powoduje usunięcie zrogowaciałych komórek naskórka. Wyższe stężenia kwasu w preparatach oraz niskie pH powodują epidermolizę na skutek rozszczepienia połączeń desmosomalnych komórek warstwy podstawnej naskórka.
Peelingi chemiczne możemy podzielić ze względu na głębokość działania na:
- bardzo powierzchowne (złuszczanie całej warstwy rogowej do warstwy kolczystej na głębokość 0,06 mm). Do kwasów tych można zaliczyć AHA w stężeniu 20-50%, TCA w stężeniu 10-20%.
- powierzchowne (złuszczanie całego naskórka, aż do warstwy podstawnej na głębokość poniżej 0,45 mm). Do kwasów powierzchownych zaliczyć można kwas glikolowy w stężeniu 70% oraz TCA w stężeniu 20-30%.
- średnio głębokie (złuszczenie naskórka i górnej warstwy skóry właściwej, aż do górnej części warstwy siateczkowatej na głębokość poniżej 0,6 mm). Do tego typu peelingów zaliczyć można TCA w stężeniu 35-50%.
- głębokie (złuszczenie naskórka i górnej części skóry właściwej, aż do środkowej części warstwy siateczkowatej na głębokość powyżej 0,6 mm). Do wykonania peelingu głębokiego stosuje się fenol w formule Gordona-Bakera.
Kwas migdałowy (INCI Mendelic Acid) należy do grupy alfa-hydroksykwasów i naturalnie występuje w gorzkich migdałach. Wykazuje działanie antybakteryjne (ze względu na strukturalne podobieństwo do niektórych antybiotyków), keratolityczne, rozjaśniające oraz regulujące wydzielanie sebum. Przeprowadzone badania wykazały redukcję przebarwień, spłycenie zmarszczek oraz widoczną poprawę stanu skóry trądzikowej. Kwas ten idealnie nadaje się do kuracji leczącej różne odmiany trądziku. Przy regularnym stosowaniu kwas migdałowy daje efekt czystej skóry, zwężonych porów, zniwelowania zaskórników oraz stanów zapalnych. Kwas migdałowy jest polecany także dla osób, które mają skórę przesuszoną lub zniszczoną przez solarium czy nadmierne opalanie, bowiem kwas ten złuszcza martwy naskórek oraz pobudza skórę do regeneracji.
Kwas migdałowy ma największe właściwości przeciwbakteryjne wśród AHA, jego delikatność i powolność działania sprawia, że jest polecany nawet do skór bardzo wrażliwych. Cząsteczka kwasu migdałowego jest większa od cząsteczek innych kwasów (ma większą masę molową) co powoduje, że wolniej wnika w skórę. Dzięki temu działa tak samo intensywnie, ale mniej inwazyjnie. Złuszczanie chemiczne na bazie kwasu migdałowego w większości przypadków (około 80%) nie podrażnia, nie powoduje zaczerwienienia czy uczucia szczypania i pieczenia. Kwas migdałowy nie ma właściwości fotouczulających w związku z czym można go stosować cały rok przy zachowaniu odpowiedniej ochrony UV. Ze względu na brak ryzyka wystąpienia przebarwień może być stosowany u osób z wysokim fototypem. Kwas migdałowy stosowany z antyoksydacyjnymi witaminami (witamina C, PP) oraz promotorami przenikania (np. kwas salicylowy) ma zwiększone działanie na skórę. Badania przeprowadzone w grupie 30 osób w wieku 18-30 lat, gdzie pacjentom trądzikowym trzykrotnie aplikowano kwas migdałowy (z dwutygodniowym odstępem między zabiegami) potwierdziły znaczną redukcję ilości zmian zapalnych u 30% badanych.
Kwas glikolowy (INCI Glycolic Acid) należy do grupy AHA i naturalnie występuje w trzcinie cukrowej, buraku cukrowym, ananasie czy winorośli. Ze względu na niewielki rozmiar cząsteczki (małą masę molową) z łatwością przenika naskórek do warstwy podstawnej. Działanie kwasu glikolowego uzależnione jest w dużym stopniu od pH roztworu. Przy niskim pH następuje regulacja procesów keratynizacji, złuszczanie i stymulacja wytwarzania keratynocytów. Przy wyższym pH związek ma silne działanie nawilżające.
Kwas glikolowy w stężeniu 20-70% wykorzystuje się do peelingów bardzo powierzchownych i powierzchownych. W trakcie aplikacji i po aplikacji może pojawiać się lekki rumień i uczucie pieczenia lub szczypania, a po upływie około 3 dni można zaobserwować delikatne łuszczenie naskórka. Przy wysokim stężeniu i niskim pH roztworu, należy zachować szczególną ostrożność ze względu na ryzyko powstania blizn i przebarwień. Kwas glikolowy podobnie jak kwas migdałowy działa metabolicznie na skórę poprzez hamowanie enzymów, które są odpowiedzialne za powstawanie wiązań jonowych między komórkami warstwy rogowej naskórka. Poza tym kwas glikolowy pobudza proliferację fibroblastów oraz podziały komórkowe keratynocytów w naskórku. Przeprowadzone badania dowiodły, że kwas glikolowy ma zdolność do tworzenia kompleksów inkluzyjnych, a połączenie go z β-cyklodekstryną tworzy system zapewniający kontrolowane w czasie uwalnianie kwasu do skóry. Badania in vivo przeprowadzone wśród ochotników cierpiących na trądzik pospolity, pokazały, że kwas glikolowy w połączeniu z β-cyklodekstryną ma właściwości silnie seboregulujące i stanowi skuteczny środek antytrądzikowy.
Kwas mlekowy (INCI Lactic Acid) należy do grupy AHA i naturalnie występuje w skwaśniałym mleku. Ze względu na dość duży rozmiar cząsteczki, kwas ten penetruje naskórek w mniejszym stopniu i jest wykorzystywany do powierzchownego złuszczania naskórka. Biologicznie aktywny jest tylko enancjomer L(+) kwasu mlekowego. Enancjomer ten stanowi jeden z głównych składników NMP (naturalny czynnik nawilżający). Kwas mlekowy wywołuje w skórze efekt metaboliczny poprzez zablokowanie cyklu komórkowego oraz zapoczątkowanie apoptozy keratynocytów. Dzięki temu górne warstwy naskórka ulegają szybszemu złuszczaniu a keratynocyty są pobudzane do podziałów komórkowych. Badania in vivo przeprowadzone na ochotnikach, gdzie stosowali oni preparaty z kwasem mlekowym w dwóch stężeniach – 5% i 12%, wykazały (w przypadku stosowania preparatu z 12% kwasem mlekowym przez 3 miesiące) spłycenie zmarszczek, pojędrnienie skóry oraz zwiększenie liczby komórek skóry właściwej. W przypadku preparatów z 5% kwasem mlekowym, zaobserwowano korzystne zmiany w wyglądzie skóry, aczkolwiek były one ograniczone jedynie do naskórka.
Kwas cytrynowy (INCI Citric Acid) należy do grupy AHA i naturalnie występuje w owocach cytrusowych. U większości organizmów żywych związek ten występuje w organizmie w niewielkich ilościach, bowiem spełnia istotną rolę w ich metabolizmie – np. w cyklu Krebsa. Kwas cytrynowy wykazuje działanie keratolityczne i rozjaśniające naskórek. W kosmetykach kwas cytrynowy pełni głównie rolę sekwestranta, który chelatuje jony metali, mające wpływ na powstawanie wolnych rodników tlenowych. Inaczej mówiąc kwas cytrynowy ma działanie antyoksydacyjne. Poza tym, kwas cytrynowy jest bardzo popularnym regulatorem pH kosmetyków.
Kwas jabłkowy (INCI Malic Acid) należy do grupy AHA i naturalnie występuje w niedojrzałych owocach. Kwas jabłkowy hamuje procesy tworzenia się zaskórników, zmniejsza nadmierne rogowacenie naskórka, zapobiega rozwojowi patogennej mikroflory na skórze, łagodzi stany zapalne mieszków włosowych. Działa delikatnie rozjaśniająco i nawilżająco, zmiękcza i wygładza skórę. Stymuluje komórki do syntezy ważnych białek (kolagenu, elastyny), zapobiega powstawaniu zmarszczek i pobudza skórę do naturalnej odnowy. W niższych stężeniach ma działanie nawilżające oraz rozjaśniające plamy pigmentacyjne (w stężeniu do 5%). Natomiast w wyższych stężeniach działa jako składnik zmiękczający i keratolityczny.
Kwas szikimowy (INCI Shikimic Acid ) należy do grupy AHA i naturalnie występuje w japońskiej roślinie Shikimi (anyżku gwiaździstym). Kwas szikimowy wykazuje działanie bakteriobójcze, przeciwzapalne, nawilżające i regulujące wytwarzanie sebum. Jego właściwości złuszczające są dużo bardziej efektywne niż kwasu glikolowego. Preparaty z 5% kwasem szikimowym złuszczają tak samo jak 50% roztwór glikolowy. Kwas szikimowy polecany jest do skór trądzikowych ze względu na działanie antybakteryjne (hamuje rozwój bakterii odpowiedzialnych za zmiany zapalne) jak również dla skór suchych i odwodnionych gdyż ma zdolność wiązania wody w naskórku i zapobiegania TEWL. Preparaty z kwasem szikimowym świetnie poradzą sobie także ze zmianami pigmentacyjnymi.
Kwas salicylowy (INCI Salicylic Acid) należy do grupy BHA i naturalnie występuje w korze wierzby. Kwas salicylowy charakteryzuje się działaniem drażniącym. Kwas salicylowy, w zależności od stężenia, może wywoływać efekt keratolityczny lub cytotoksyczny. Działanie kwasu powoduje powierzchowne złuszczenie naskórka. Kwas salicylowy ma zbliżoną budowę do kwasu benzoesowego dlatego posiada własności antybakteryjne i jest pomocny w terapii trądziku. Kwas salicylowy może także pełnić w kosmetyku dodatkowe funkcje konserwantu fazy tłuszczowej. Stężenie tej substancji w kosmetykach do codziennej pielęgnacji nie powinno przekraczać 5%. W stężeniach do 30% ma działanie keratolityczne i powoduje zmniejszenie hiperpigmentacji na skórze.
Kwas pirogronowy (INCI Pyruvic Acid) jest to alfa-ketokwas, naturalnie występujący w sfermentowanych owocach. Kwas pirogronowy powoduje powierzchowne złuszczanie skóry, a dzięki swoim właściwościom jest promotorem przenikania substancji aktywnych w głębsze warstwy skóry. Związek ten wywołuje w skórze efekt metaboliczny, polegający na działaniu keratolitycznym oraz komedolitycznym. Ponadto, ze względu na działanie antybakteryjne oraz sebostatyczne, jest skutecznym środkiem w redukcji trzech najważniejszych czynników powodujących powstawanie trądziku.
Kwas trójchlorooctowy (INCI Trichloroacetic Acid, TCA) jest pochodną kwasu octowego. Ze względu na mały rozmiar cząsteczka TCA szybko przenika naskórek oraz skórę właściwą. Związek ten w stężeniu 30% wywołuje całkowitą martwicę naskórka już po jednorazowej aplikacji a wyższe stężenia tego kwasu (40-60%) powodują martwicę naskórka oraz zmiany sięgające do warstwy siateczkowatej skóry właściwej. TCA zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych, dlatego po zabiegu nie obserwuje się dużego stanu zapalnego ani dużego obrzęku. Następstwem działania TCA jest koagulacja białek (charakterystyczne „zbielenie” naskórka tzw. frost) i obumarcie komórek w obrębie penetrowanej tkanki. W zależności od stężenia kwasu TCA głębokość działania jest różna. W stężeniu 15-20% związek nie jest toksyczny i jest stosowany do powierzchownego złuszczania skóry, natomiast w stężeniu 35-50% jest stosowany do wykonywania peelingów chemicznych średniogłębokich. TCA w stężeniu powyżej 45% może powodować blizny. Badania przeprowadzone na 16 mężczyznach w wieku 67 lat z objawami rogowacenia słonecznego, potwierdziły korzyści wynikające z łączenia kuracji TCA z tretynoiną. Mężczyźni aplikowali na połowę twarzy przez dwa tygodnie 0,1% roztworu tretynoiny, na drugą połowę twarzy nakładali emulsję placebo. Po tym czasie u każdego z mężczyzn aplikowano 35% roztwór TCA. Po 7 dniach od wykonania peelingu za pomocą TCA stwierdzono, że część twarzy, na którą aplikowano tretynoinę uległa całkowitemu wygojeniu u 75% pacjentów, natomiast część twarzy, na którą stosowano emulsję placebo – jedynie u 31%. Wyniki badania potwierdziły korzystny wpływ tretynoiny na proces gojenia się skóry po wykonaniu peelingu chemicznego z użyciem TCA.
Kwas laktobionowy (INCI Lactobionic Acid) jest zaliczany do polihydroksykwasów.
Kwas laktobionowy posiada właściwości charakterystyczne dla kwasów AHA, jednak wykazuje łagodniejsze działanie i nie powoduje skutków ubocznych takich jak: intensywne złuszczanie naskórka, uczucie pieczenia, szczypania czy zaczerwienienia skóry.
Kwas laktobionowy reguluje proces złuszczania martwego naskórka, stymuluje fibroblasty do produkcji włókien kolagenowych i elastynowych oraz przyspiesza syntezę glikozaminoglikanów w skórze właściwej. Kwas laktobionowy ma właściwości łagodzące i przeciwzapalne, regenerujące, łagodzące podrażnienia, niwelujące zaczerwienienia i stany zapalne oraz wzmacniające barierę ochronną skóry. Ze względu na te właściwości kwas laktobionowy bardzo dobrze leczy zmiany skórne o różnej etiologii, m.in. w AZS, wyprysku kontaktowym, trądziku różowatym, trądziku zwykłym, a także łojotokowym zapaleniu skóry jak również jest chętnie stosowany po kuracjach kosmetyki estetycznej – mikronakłuwaniu, laseroterapii, mezoterapii igłowej itp. Kosmetyki zawierające kwas laktobionowy mogą być stosowane samodzielnie lub jako uzupełnienie leczenia farmakologicznego, na przykład po leczeniu retinoidami czy sterydami, co w znaczny sposób przyczynia się do zmniejszenia skutków ubocznych przyjmowanych leków. Kwas laktobionowy nie posiada właściwości fototoksycznych, dlatego może być stosowany przez cały rok.
Glukonolakton (INCI Gluconolactone) jest zaliczany do PHA i podobnie jak kwas laktobionowy jest dużo bardziej łagodny niż kwasy z grupy AHA. W naturze występuje w miodzie, sokach owocowych i winie. Glukonolakton poprzez delikatne działanie złuszczające poprawia strukturę i koloryt skóry. Jako naturalny antyoksydant, przeciwdziała wolnym rodnikom i spowalnia proces starzenia się skóry. Produkty z glukonolaktonem polecane są dla osób o cerze wrażliwej, odwodnionej, z objawami fotostarzenia, z trądzikiem różowatym, z problemami naczynkowymi, przy łojotoku, atopowym zapaleniu skóry i różnego typu wypryskach.
Anna Kacperska-Dolata
Z wykształcenia kosmetyczka, chemik kosmetyczny i promotor zdrowia. Jedna z 10 finalistek konkursu Kosmetyczka Roku Bielenda. Prowadzi Gabinet Kosmetyki Estetycznej Piękno i Zdrowie w Płotach oraz jest wykładowcą i instruktorem zawodu.